|
== Arkitekturan ==
[[Arkitektura]]n, [[nabehabearte|nabea]]a eta [[transeptu]]aren arteko mozketak, elizari, gurutze formako oinplano bat ematen dio. Gurutze greziarreko oinplanoa izaten du, nabeak eta transeptuak neurri berea dutenean eta luzeraren erdian mozten direnean. Hala ez denean, [[latindar gurutze|gurutze latindarlatindarreko]]reko oinplanoa duela esaten da.
Gurutze greziarreko oinplanoa, [[bizantziar arkitektura]]n ohikoa da: prototipo edo eredua, jada suntsitua dagoen [[KonstantinopolisKonstantinopla|Konstantinopoliseko]]eko [[Apostolu Santuen eliza (Istanbul)|Apostolu Santuen eliza]] da, ondoren [[Italia]]n berregina Goi [[Erdi Aroa]]n, baina ia erabat gurutze latindarragatik ordezkatua [[arkitektura erromaniko|erromanikoa]]a iritsi zenean. Bizantziar inspirazioko gurutze greziar oinplanoko eliza baten adibide ospetsu bat, [[Venezia]]ko [[San Marko basilika|San Marko Basilika]] da.
Gurutze greziarreko oinplanoa, berriz hartu zen Italian [[Pizkundea|Pizkunde]] garaian, oinplano zentraleko zenbait eraikin eraiki zirenean: [[Filippo Brunelleschi]]k esperimentatu zuen [[San Lorenzo basilika (Florentzia)]]ren [[San Lorentzoko Sakristia Zaharra|Sakristia Zaharrean]] eta [[Pazzi kapera|Capilla dei PazziPazzin]]n erabili zuen. Emaitzarekin sugestionatuak geratu ziren ''da Sangallo'' anaiak: lehenik, [[Giuliano da Sangallo|Giulianok]], [[Santa Maria delle Carceri Basilika]] eraiki zuen [[Prato]]n, ondoren, [[Antonio da Sangallo|Antoniok]], [[San Biagio eliza]] proiektatu zuen [[Montepulciano]]n; garai berekoak dira, baita ere, [[Todi]]ko [[Kontsolazioaren Andre Mariaren Tenplua]] (zehazki norena den ezagutzen ez dena), eta [[Donato Bramante|Bramante]] eta [[Michelangelo]]k [[Vatikano Hiria|Vatikanoko]]ko [[San Petri basilika]]rako egin zuten jatorrizko egitasmoa. Bramantek, mota hau, Italia iparraldean ere sartu zuen. Gurutze greziardun eliza baten beste eredu bat, [[Cellere]] herrian ikus daiteke, [[Viterbo]] probintzian, non Sant'Egidio eliza altxatzen den, Sangalloren eliza bezala ezagunago, berak proiektatu baitzuen.
[[Erroma]]ko [[Gesúren Eliza]]rekin eta San Petriko egitasmoaren aldaketarekin, gurutze greziardun oinplanoko esperimentuak amaitu egin ziren, pizkundeko armonia bereizgarria, gurutze latindar formako oinplanoen bidez hobeto aplikatzeko. Baina, barroko garaian, [[Pietro da Cartona]]k, [[Luca eta Martina santuen eliza]] eraiki zuen [[Erroma]]n, pixkat luzatutako gurutze greziar bat erabiliz. Gainera, gurutze greziar formako oinplano bezala har daitezke Erromako [[San Carlo ai Catinariko eliza]] eta [[SorbonaParisko Unibertsitatea|Sorbonako]]ko [[kapera]], [[Paris]]en.
Arte ortodoxoan eta [[Europa]] ekialdeko artean, gurutze greziarra, egundaino erabili da.
|
