Gernika-Lumo: berrikuspenen arteko aldeak

| irudiaren testua = [[Gernikako Arbola|Gernikako arbola]] zaharraren enborra.

'''Gernika-Lumo''' [[Bizkaia|Bizkaiko]] erdialdeko [[udalerri]] bat da, [[Busturialdea]]n kokatua. Gernika izan da hainbat mendez Bizkaiko herrien batzarleku, eta gaur egun ere hantxe daude [[Bizkaiko Batzar Nagusiak]]. Izan ere, herri hartan dago [[Gernikako Arbola|Gernikako arbola]], Gernikako haritza. Batzarretxea eta Gernikako haritza Euskal Herriaren kondairaren ikur biziak dira, gaur egun, ekitaldi berezietarako erabiliak. Konparazio batera, Euskal Autonomia Erkidegoko [[lehendakari]]ak eta Bizkaiko ahaldun nagusiak Gernikako haritzaren aurrean egiten diote zin karguari.

Gizakiak haranean utzitako santutegi nagusia [[Santimamiñe]] leizea da ([[Kortezubi]]); bertan, Historiaurrean, [[MadeleineMagdaleniar|Madeleinetik]]tik bizi izan da jendea (15.000 K. a.). Santimamiñe santutegi nagusia da, bertan aurkituriko [[labar-pintura artea|labar-pinturei]] esker; pintura horien kalitatea eta aberastasuna Altamiran (erlaitz kantauriarrean) aurkiturikoen antzekoa da.

[[Burdin AroaAro|Burdinaren kultura indoeuroparrak]] izandako eragina, beste alde batetik, lehenengo milurtekoaren hasierako mendeetan nabaritu zen, k.a. II. mendearen inguruan. Leku estrategikoetan ezarri eta tontor jakinak aukeratzen zituzten; horietatik, komunikazio bide nagusiak kontrolatzen zituzten, baita ibai nagusien bideak ere. Kultura horretako aztarnak ondoko herrixketan aurkituko ditugu: Marueleza (Nabarniz), Kosnoaga (Gernika) nahiz Iluntzar (Nabarniz) eta Gaztiburuko Santutegia (Arratzu).

[[Antzinako Erroma|Erromatarren]] garaiari dagokionez, Gernikako itsasadarra da, Bizkaiko lurraldearen barruan, aztarnarik gehien dituena: Morgako hilarria (IV. mendea), Foruko Haitzaren gauzak, Portuondoko kokagunea eta kostaldeko beste batzuk. Horiek berezko aldapetan daude, itsasadarraren ezkerreko hegalean, kabotajeko itsas-trafikoari lotuta, baita eremu horretako natur baliabideen ustiapenari lotuta ere ([[burdina]] eta [[haitzurdin|marmol]] meatzeak).

[[XVIII. mendea]]n plaza bat zegoen hirigunean, eta bertan Udaletxea; espetxe publikoa zuen, [[Bizkaiko jaurerrijaurerria|Jaurerri]] osoko gaizkileak zigortzeko, baita Ospitale bat eta Erruki-etxea ere, bertako pobreak hartzeko. Gernikarraren eguneroko jarduerak nekazaritza (laborea, barazkiak eta fruta-arbolak), artisautza (errementariak, jostunak, zapatariak, [[liho]]aren fabrikazioa...) eta merkataritza ziren (merkantzien garraioa eta salmenta).

Gernikako muino txiki batean Batzarretxea eta Arbola daude. Euskaldunen arteko ohitura zaharra arbola baten azpian biltzea zen, batez ere haritz baten azpian, komunitate osoko interesak erabakitzeko (ohitura hori nahiko arrunta zen Erdi Aroko Europan). Bizkaiari dagokionez, lurralde administratibo bakoitzak (Merindadea) bere arbola zuen. Mendeen joanean, Gernikako arbola nagusitu zen, eta hori Lumoko elizatean zegoen; bertan, Gernikazarra izeneko ingurua zegoen, bertan hariztia eta baseliza. Arbola horren azpian, Bizkaiko legeak idatzi ziren [[1876]]ra arte; herri guztiek ordezkariak (batzarkideak) bidaltzen zituzten bilkuretara (Batzar Nagusiak). Demokrazia mota edota askatasuna errespetatzeko modu hori [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] filosofoak iruzkindu zuen, baita [[William Wordsworth]] olerkariak, [[Tirso de Molina]] dramaturgoak eta [[Jose Maria Iparragirre|Iparragirre]] koblakariak ere ([[Gernikako Arbola|Gernikako arbola]] ospetsua).

[[Espainiako Gerra ZibilZibila|Espainiako Gerra Zibilean]]ean, [[1937]]ko [[apirilaren 26]]an, [[Adolf Hitler|Hitlerrek]]rek [[Francisco Franco|Francoren]]ren armadari laguntzeko bidalitako [[Kondor legioa|Kondor legioko]] hegazkinek Gernika ia guztiz suntsitu zuten, lau orduko [[bonbardaketa]]n. Ondorengo gerretan hain ugariak izango ziren zibilen sarraskien saiakera izan zen.

[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeen]] emaitzen ondorioz, [[Bildu]] koalizioko hautagai Jose Mari Gorroño hautatu zuten alkate. Udalbatzan ordezkaritza zuten beste alderdiak, [[EAJEuzko Alderdi Jeltzalea|EAJk]]k, abstenitu egin zen.

| bgcolor="#F8C080"| [[Euskadiko Alderdi SozialistaPSE-Euskadiko EzkerraEE|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE(PSOE))

| bgcolor="#ebafef"| [[Ezker Batua-Berdeak|Ezker Batua - Berdeak]] (EB-B)

[[Euskotren Trena]] konpainiak Gernika [[Bermeo]]rekin eta [[Bilbo]]rekin lotzen du, [[Bilbo-AtxuriAtxuriko geltokia|Bilbo-Atxuri]] - [[Bermeoko geltokia|Bermeo]] linearen bitartez. Udalerrian hurrengo geltokiak ditu:

* [[Institutoa-Gernika geltokia|Institutua-Gernika geltokia]]

[[Bizkaibus]] konpainiak Gernika batzen du [[Bermeo]], [[Bilbo]], [[Lekeitio]], [[Galdakao-Usansolo Ospitalea|Galdakaoko ospitalea]], [[Mungia]] eta [[BusturialdeBusturialdea|Busturialdeko]]ko udalerriekin. Uda garaian hondartzetara doazen autobusak ere baditu. Udalerritik hurrengo lineak pasatzen dira:

* [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Gernikako Batzarretxea]] eta [[Gernikako Arbola]]: Batzarretxea [[Antonio Etxebarria]] jaunak eraiki zuen [[XIX. mendea]]n ([[1826]]-[[1833]]). Estilo [[neoklasikoneoklasizismo|neoklasikokoa]]koa da, erdigune gisa Andre Mari Zaharra eliza du, eta gaur egun Bizkaiko Batzar Nagusietako Bilkura Aretoa da. Batzarretxearen gela batean beirate ikusgarria dago, 235 metro koadrokoa, gela oso osorik estaltzen du. Kanpoaldeko lorategian Gernikako Arbola dago. Arbola horrek, Euskal Herriaren historiaren eta berorren erakundeen sinboloa da. Betikotasuna adierazteko, arbola zaharraren enborra, gaur eguneko arbola eta kimu berria daude.

* Andra Maria Eliza: Gernikako goi aldean, estrategikoki kokaturik, Euskal Herria Museoak eta Batzarretxeak inguratzen dute Andra Maria Eliza. [[1418]]an hasi ziren tenplua eraikitzen, gotiko estiloan, baina historian zehar hainbat aldaketa jasan ditu eta horregatik aldaketok garai bakoitzean estilo bati erantzun diete. Izan ere, hasiera batean jaso zen eliza [[arkitektura gotikogotikoa|gotikoa]] gaur egunekoaren oso bestelakoa izan zen. [[XV. mendea]]n egin zen eliza hark, garai hartan zegoen ikuspuntu gotikoa islatu nahi izan zuen baina bukatu gabe geratu zen. XVII. mendean berreraiketa lanak burutzen hasi ziren [[Pizkundetar arkitektura|Pizkundetar]] estiloa jarraituz. Gotikoa eta Pizkundeko ikuspuntu estetikoen nahasketak estilo berri bat eraiki zuen, Euskal Gotikoa. Gernikako Andra Maria Eliza da Euskal Gotikoaren adibide hoberenetako bat. Gaur egun dagoen [[kanpai horma]] [[1778]]an eraiki zuten barrokoaren ezaugarriak jarraituz. Horregatik Andra Maria elizaren eraikuntza 3 mendetan zehar luzatu zen 1418tik 1778ra arte.

[[Fitxategi:Chillida statue.jpg|thumb|250px|''Gure Aitaren Etxea'' ([[Eduardo Txillida|Eduardo Chillida]])]]

* ''Gure Aitaren Etxea'' eskultura: [[Eduardo Txillida|Eduardo Chillida]] donostiarraren eskultura hau [[1988]]an inauguratu zen Europako Herrien Parkean eta burdin eta altzairuzko txirbilekin nahastutako hormigoiz egina dago. Eskultura honek argi eta garbi bereizitako bi parte ditu: etxe baten barruko aldea bata, eta kanpoaldea bestea. Hormigoizko piezak kanpoko aldea eta barruko aldea bereizten ditu, eta horma handi inguratzaile baten kanpoko aldea eta barrukoa adierazten ditu. Horma hau ez dago etxe bat edo ontzi bat bailitzan guztiz itxita, baizik eta irekita, Batzar Etxera begira dagoen leiho baten gisako irekidura batekin. Irekidura honen sinbologia argia da: gure asabenganako, lege zaharrenganako eta ohiturenganako errespetua adierazten ditu. Aldi berean, metafora bat ere bada, etorkizunerako eta itxaropenerako zubi baten sinboloa alegia, oraina eta geroa lotzen dituena, seme-alaba eta gurasoak erlazionatzen dituena. [[Eduardo Txillida]]k oroimena erdian jarritako hilarriaren bitartez ematen du aditzera. Oroimen horren esanahia bildu eta gaur eguneko formetara dakar (altzairuzko formetara). Gorputz prismatiko sendo/solido batetik abiatuz, elementu oker/konkortu eta zehatzak sortzen ditu. Altzairuzko estela hori ikuslearentzako euskarri eta abiapuntu izan daitekeen behatoki pribilegiatu bat bezalakoa da.

* Jai Alai Pilotalekua': Carlos Gangoiti kaleko 14.ean. [[Zesta- punta|Zesta-puntako]]ko [[pilotaleku]] hau egin zuen arkitektoa [[Secundino Zuazo]] izan zen. Zuazo jaunak badu leku garrantzitsua gaur egungo arkitekturan. Egitura, oinarrian, argia iparraldetik sartzen zaion [[eskuaira]] sinple bat da. Okertuta dagoenez, nabarmenago egiten da itxura hori. 57m luze eta 10,5m zabal den jokaleku ikusgarria izateaz gain, ikusleria handia onartzeko ahalmena ere badu: 1500 lekuko harmaila, balkoian 800 eserleku eta zutik beste 1000 lagun sartzeko aukera eskaintzen du. Eraikin [[Arkitektura arrazionalista|arrazionalista]] da, gaurkotasuna galdu ez duena. Bestalde, pilotan, mitikoa da pilotaleku honen izena. Fatxadan erliebean egindako pilotari biren eskultura dago. Markinako eta Durangoko pilotalekuekin batera zesta-punta zaleen biltokia zen, baita kirolari entzutetsuenen aterpea ere. Pilotalekuaren gertutasunak gernikarren artean punta-puntako pilotariak sortzea sustatu du. Gernikako Zesta-Punta eskola bertan aritzen da eguneroko lanean etorkizuneko zesta-punta jokalariekin.

* {{USA}} [[Boise]], [[Idaho]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], 1993

* [[Astra gaztetxea|Astra Gaztetxea]]