04:02, 27 martxoa 2015ko berrikusketa aldatu Dexbot (eztabaida \| ekarpenak) 4.354 edits t Removing Link FA template (handled by wikidata) ← Aurreko ezberdintasuna		01:58, 27 apirila 2015ko berrikusketa aldatu desegin EnzaiBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 252.705 edits t Robota: Birzuzenketak konpontzen Hurrengo ezberdintasuna →
17. lerroa: === Aurrekariak === [[Fitxategi:"La soule en Basse Normandie" 1852.jpg\|thumb\|left\|300px\|''Soule'' deritzon jokoaren partidan Behe [[Normandia]]n, [[1852]]. urtea.]] Mende asko aurretik, kontinente guztietako kulturek [[pilota]]dun joko ugari zituzten eta denen helburua pilota zulo, egitura edo estruktura handi batetik pasaraztea zen, horretarako [[eskua]]k, [[oina]]k edo gorputazko beste edozein atal erabiliz. Joko hauen artean eman zen elkar eragina zehaztea oso lan konplexu eta zaila da. Joku hauen aintzineko aurrekariak honako hauek lirateke: [[Maia zibilizazioa\|Maien Kulturako]] [[pok-ta-pok]] (k.a. 500 urtea), [[~~txina~~txinako Herri Errepublika\|txinatar]]~~tar~~ cuju-a (k.a. 300-200), (tlachtli [[azteka]]rra, kemari [[japonia]]rra (k.o. 200-300), linao [[maputxe]]a, episkyros [[~~greko~~greziera\|grekoa]]a eta harpastum [[erroma]]tarra. Europar [[Erdi Aroa]]n, hainbat eskualdetan oso oldarkorrak ziren pilota jokoetan jokatzen zen: [[soule]] jokoa [[Frantzia]]ko mendebaldean, barette jokoa Frantziako hegoaldean, [[calcio]] jokoa [[Florentzia]]n. [[Britainiar ~~Uharteak~~uharteak\|Britainiar Uharteetan]] beste horrenbesteko jokoak zeuden: [[hurling]]-a [[Kornualles]] eta [[Irlanda]]n, [[kanpin\|camping]] jokoa [[East Anglia]]n, [[cnapan]] jokoa [[Gales]]-en eta [[:en:ba game\|ba game]] jokoa eskoziar [[Borders]] eskualdean. Joko hauek ez zuten inolako araudi garbi edo ezagunik eta ospatzen ziren heinean, egun batzuetako partida luze eta amaigabeak, arraroa izaten zen hildako edo zauritu larririk ez egotea. Errugbi garaikide edo modernoa, futbol modernoaren antzera, ''erdi aroko britaniniar futbolaren'' ondorengoak dira, ''[[Inauterietako Futbola]]'' deitua edo (''mob football'' - ''futbol jendetsua''), askotan debekatua izan zen erabateko joko oldarkorra, arau oso aldakorrekin, erdi aroko Britainiar Uharteetan jokatzen zen jai eta herri giroan, eskuak nahiz oinak erabiltzen ziren, bai eta indar hutsa lehiakideak geldiarazteko. 36. lerroa: XIX. mendearen erdialdera, [[Britainia Handia]]n tren-sarea handi bat hedatu berria zen, honen bidez uhartearen hiri eta herrien arteko hartu emana estutu egin zen eta ondorio zuzena eskola arteko errugbi partiden biderkatzea eta ugaritzea izan zen. 1840. urtean, araudi ezberdinen batasuna izateko beharra sortu zen, batasun hau emateko borondatearekin ingeles eskoletako ikasleek arauak idatziz jartzen hasi ziren. Hau egin zuen lehenengo eskola '''[[Rugby-ko Eskola]]''' izan zen. Eskola honetan jokatzen zen errugbiaren bertsioa oso fisikoa zen, zangotrabatzeak eta jokalari pilatzeak baimenduz ([[~~ingelera~~ingeles\|ingeleraz]]z, «hacking» eta «maul»), baloia eskuetan zutelarik, hartu, elkarren artean pasatu eta lasterka egitea onartua zegoelarik. Azkenean, '''errugbiaren arauak 1845ko abuztuaren 28an ezarri ziren''' eta hiru ikasle izan ziren ezarri zituztenak: '''William Delafield Arnold, W. W. Shirley eta Frederick Hutchins'''. Rugby Eskolako arauei, beste eskolakoek, beste arau batzuk kontrajarri zizkien, hauen bidez eskuen erabilera eta indar fisikoaren erabilera mugatuz. Eskolen artean, [[Eton]] (1847) eta [[Cambridge]]-ekoa (1848) arauak nabarmendu daitezke. Eskola hauek beren araudiek trebetasuna bultzatzen zutela zioten, Rugby-ko araudia berriz indarraren aldekoa zela. 44. lerroa: [[Fitxategi:RugbyCode-1845-Portada.jpg\|thumb\|200px\|left\|'''Rugby Kodea''' jatorrizko argitalpenaren azala: «''Football-aren Arauak. Ondorengo arau hauek Seigarren biltzarrean onartuak izan ziren, 1845ko Abuztuak 28an, Rugby Eskolan jokatutako Football-aren Legeak. Rugby: Inprimatzailea, J.S. Crossley''».]] Azkenik, 1863ko urriaren 26an, eskola ezberdinen arteko ikasle ordezkarien biltzarra hasi zen [[Londres\|London]]-en, Freemason's izeneko tabernan, football izenpean zeuden joko metodo ezberdinak elkartzen zituen araudi bat idazteko asmoz. Laugarren biltzarrean, egunkariek 1863ko Cambridge-eko araudiak argitaratu zituztela nabarmendu zen, azken hau ''Football Association''-eko araudiaren zirriboarengandik bi oinarrizko puntuetan ezberdintzen zen: «baloiarekin korrika egin» eta ''hacking-a'' (aurkariaren hanka-hezurra ostikoz jotzea); eztabaida sortzen zuten arauak honako hauek ziren: {{aipu\|''IX. Jokalari batek baloia garbiki harrapatzen badu edo lehenengo potean, bere aurkarien ateraino korrika joan liteke; aldiz, harrapaketa garbia den kasuan, bere marka egin ezkero ezingo du korrikarik egin.'' 56. lerroa: 1871ko urtarrilaren 26an ''Rugby Football''-aren lehenengo Federakundea sortu zen Ingalaterran, ''[[Rugby Football Union]]'' delakoa, 22 taldeez osatua. Rugby-ko ikasle izan ziren hiru abokatuk idatzi zuten aurreneko araudia. 1871ko ekainean onartua izan zelarik. Urte hartako martxoaren 27an [[Ingalaterra]] eta [[Eskozia]]ren arteko lehendabiziko partida jokatu zen [[Edimburgh]]en. 1877an 20tik 15ra murriztu zen talde bakoitzeko jokalarien kopurua. 1886an, [[Eskozia]], [[Gales]] eta [[Irlanda]]k [[International Rugby Board]] delakoa sortu zuten. [[Britainia Handia]]n errugbiak izan zuen zabalkundearekin, nazioarteko lehenengo kirol txapelketa antolatu zen, [[~~Sei~~sei Nazioen ~~Torneoa~~Txapelketa\|1883ko Lau Nazioen Torneoa]], lau herrialde britainiarren arteko norgehiagoka: Inglaterra, Escocia, Gales e Irlanda (azken hau, garai hartan Britainia Handiko zati). Handik gutxira, [[Frantzia]], errugbiak garapen handia pairatu zuen herrialdea, txapelketara elkartu zen, [[Sei Nazioen ~~Torneoa~~Txapelketa\|Bost Nazioen Torneoa]] izenez birbataiatu zutelarik; orain dela gutxi, [[Italia]]ren sarrerarekin, [[Sei Nazioen Txapelketa\|Sei Nazioen Torneoa]] bilakatu zen, 1987an [[Munduko Errugbi Txapelketa]] sortu baino lehen, errugbi mailako munduko txapelketarik garrantzitsuena izan zena. Errugbia munduan zehar zabaldu zen, bereziki britainiar komunitate garrantzitsuak zeuden lekuetan, indar handiz [[Hegoafrika]]n, [[Australia]]n, [[Zeelanda Berria]]n, Hego Pazifikoko Uharteetan; Hego Amerikan: [[Argentina]], eta indar gutxiagoz, [[Txile]]n eta [[Uruguai]]n. 69. lerroa: [[Euskal Herria]]n, Errugbi modernoa lehenengoz [[XIX. mendea]]ren amaieran agertu zen [[Ipar Euskal Herria]]n. 1897. urte aldera, [[Baiona]]ko Lizeoko Errugbi Taldeko jokalari izan nahi zuen 20 urtetako gazte [[Landak\|Landatar]] baten albiste badugu. Errugbiko jokalari hauek Baionako Harresien inguruan zuten errugbi zelaia, eta gara hartan, beste Baiona eta [[Biarritz]]eko errugbi taldeen aurka lehiatzen ziren. 1898. urtean, Biarritz-Sporting-Club et de l'«Amicale des anciens de Jules-Ferry » taldea sortu zen. 1902. urtean « Biarritz Stade » zelaian jokatzen zutelarik, 1913ko apirilaren 26an Biarritz-Sporting-Club taldearekin batu eta Biarritz Olympique behin-behineko izena hartu zuten. Inolako zalantza edo ezbairik gabe, ohitura handiagoa dago [[Ipar Euskal Herria]]n kirol honetan [[Hegoalde (argipena)\|Hegoalden]]n baino. Izan ere, [[Frantzia]] eta [[Europa]] mailan emaitza onak lortu ditu azken urteotan [[Biarritz Olympique]]ko taldeak. [[Aviron Bayonnais\|Baionako Aviron]] ere aritzen da Frantziako lehen mailan. Beste zenbait errugbi talde: [[U.S. Nafarroa]] ([[Donibane Garazi]]/[[Baigorri]]), [[Sport Athlétique Mauléonais]] ([[Maule]]), [[Saint-Jean-de-Luz Olympique\|Saint-Jean-de-Luz Olympique Rugby]] ([[Donibane Lohizune]])... Beti ere maila apalagoan, [[Hego Euskal Herria]]n ere badaude zenbait errugbi talde esanguratsuak: [[Getxo Rugby Taldea\|Getxo R.T.]] ([[Getxo]]), [[Bera Bera Rugby Taldea]] ([[Donostia]]), [[Ordizia Rugby Elkartea]] ([[Ordizia]]), [[Hernani Rugby Elkartea]] ([[Hernani]]), [[Gernika Rugby Taldea]] ([[Gernika-Lumo\|Gernika]]), [[Torpedo gorria]] ([[Mungia]]), [[Kakalardo\|Kakarraldo]] ([[Plentzia]]) ... Hona hemen Euskal Herriko zenbait errugbi taldeen webguneak: 238. lerroa: * [[Frantziako errugbi txapelketa]] * [[Yves du Manoir errugbi txapelketa]] * [[Espainiako errugbi liga\|Espainiako errugbi txapelketa]] * [[Espainiako errugbiko errege kopa\|Espainiako errugbi errege kopa]] === Nazioartekoak === * [[Munduko Errugbi Txapelketa]] * [[Sei Nazioen Txapelketa\|Sei Nazioen Torneoa]] * [[Europako errugbi kopa]] * [[European Challege Cup\|Europako errugbi txapelketa]] == Ikus, gainera == 251. lerroa: * [[Amerikar futbol]]a * [[Futbol gaeliko]]a * [[Australiar ~~futbola~~futbol]]a == Kanpo loturak ==

Hamabosteko errugbi: berrikuspenen arteko aldeak