Saguzar: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Dexbot (eztabaida | ekarpenak)
t Removing Link FA template (handled by wikidata)
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
5. lerroa:
| subdivision_ranks = Azpiordenak
| subdivision =
* [[Pteropodidae|Megachiroptera]]
* [[Microchiroptera]]
}}
'''Saguzarrak''' edo '''gau-enarak''' ('''Chiroptera''') [[ugaztun]] hegalariak dira. Saguzarren aurreko besoak [[hegal (argipena)|hegal]] gisa garatu dira eta horregatik hegan egiteko gai diren ugaztun bakarrak dira, planeatzeko gai diren beste batzuekin alderatuta. Hegan egiteko modua [[hegazti]]en ezberdina da, ez baitituzte besoak mugitzen, baizik eta behatzak. Behatzen artean mintz fin bat dago, [[patagio]] izenekoa. Chiroptera izena [[greziera]]tik dator (χειρ) "esku" eta pteron (πτερον) "hegal."
 
Kalkulatzen da 1.100 bat espezie daudela mundu osoan zehar, hau da, ugaztun guztien %20a gutxi gora behera. Gorputzaren zati handi bat hartzen duen bihotz erraldoia dute, hegan egiteko energia ugari behar baitute. Euskal Herrian 25 espezie inguru daudela estimatzen da. Txikienek 29-33 mm. artean neurtzen dute eta 2 gramoko pisua dute; handienek berriz 1,5 metroko tamaina eta 1,2 kilogramoko pisua. Landare tropikal batzuek behar-beharrezkoa dute saguzarrak egotea, euren haziak hedatzeko modu bakarra eurek hedatzea delako.
14. lerroa:
== Bizitokia ==
 
Bizitokiak saguzar espezieen arabera aldatzen dira. Hiru portaera nagusitzen dira: urte osoan zehar [[leizehaitzulo|leizeetan]]etan bizi direnak ( ''haitzulotarrak'' ), urteko garai batzuk soilik pasatzen dituztenak kobazuloan (''erdi-haitzulotarrak'' ) eta urte osoan zehar kanpoan bizi direnak ( ''kanpotiarrak'' ).
Hainbat adibide:
 
* Haitzulotarrak
** [[KobazuloSchreibers saguzar|Kobazulo saguzarra]]ra edo '' [[KobazuloSchreibers saguzar|Miniopterus schreibersi]]''
** [[Ferra-saguzar mediterraneo]]a edo '' [[Ferra-saguzar mediterraneo|Rhinolophus euryale]]''
** [[Arratoi-belarri]]a edo '' [[Arratoi-belarri|Myotis myotis]]''
** [[Arratoi-belarri ertain|Tomes saguzarsaguzarra]]ra edo '' [[TomesArratoi-belarri saguzarertain|Myotis blythi]]''
* Erdi-haitzulotarrak
** [[Ferra-saguzar txiki]]a edo '' [[Ferra-saguzar txiki|Rhinolophus hipposideros]]''
** [[Ferra-saguzar handi]]a edo '' [[Ferra-saguzar handi|Rhinolophus ferrumequinum]]''
** [[Saguzar bibotedun|Bizar-saguzarsaguzarra]]ra edo '' [[Bizar-saguzarSaguzar bibotedun|Myotis mystacinus]]''
** [[Iparraldeko belarrihandi arre]]a edo '' [[Iparraldeko belarrihandi arre|Plecotus auritus]]''
** [[Myotis bechsteinii|Bechstein saguzarrasaguzar]]ra edo ''[[Bechstein saguzar|Myotis bechsteinii]]''
* Kanpotiarrak
** [[Saguzar arrunt]]a edo '' [[Saguzar arrunt|Pipistrellus pipistrellus]]''
46. lerroa:
* Sega-belardietako belar goretako intsektu-bilketa, mendi labarretan edo karriketako argien inguruan ere egiten ahal dutena.
 
Espezie ezberdinek ehiza-eremu eta harrapakin ezberdinak dituztenez, ez dute elkarrekiko lehiarik. Harrapakin mota ugariek erabilitako eremu naturalen aniztasuna adierazten digute: [[kakalardo]]ak, [[eltxo]]ak, [[eulidiptera|euliak]]ak, gaueko [[tximeleta]]k, [[armiarma]]k, [[matxinsalto]]ak...
 
== Gau-enara baten urtea ==
 
* Udazkena: Kiropteroak bitarteko edo aldiuneko biziguneetan hartzen dute aterpe. Hibernazio garairako koipe erreserba ugaria behar dutenez, asko ehizatzen dute. Ugaldu ere udazkenean egiten dira.
* Negua: Intsektujaleak diren saguzarrek (Europako guztiek, beraz) [[hibernazio]]a egiten dute neguan, janari eskasiak bultzaturik. Hibernazioa azaro erditik goiti hasten da eta beti tenperatura berdina duten toki lasai, heze eta ilunak hautatzen dituzte (lurpeko [[harrobi]]ak, [[harpe]]ak, [[leizehaitzulo|leizeak]]ak...). Sabaitik eskegita hibernatzen dute, paretetan finkatuak edo haien gorputza harriarekin kontaktuan egoteko aukera ematen dieten tarte estuetan bestela. Hibernazio edo negutze garaian, bihotzaren taupadak geldotu egiten zaizkie (450 taupadatik 20 taupadara pasatuz), arnasaldiak moteldu egiten dira eta batzuetan ordu bateko arnas gelditzeak gertatzen dira. Horrez gain, gorputzaren tenperatura apaldu egiten da. Espezie batzuetan, indibiduoak batak besteen kontra tinko-tinko jartzen dira berotasun jaitsiera mugatzeko ([[termo erregulazio sozial]]a deitzen zaio) eta multzo bereizgarriak osatzen dituzte. Negutze erdian esnatu ezkero, haien bizia arriskutan jartzen dute energia xahutze handia suposatzen duelako horrek. Hori dela eta, esku-argiekin argitzea, mugikorrak erabiltzea, oihukatzea edo mugimendu bortitzak egitea kaltegarria da saguzar koloniarentzat. Udazkenetik, emeek arren [[ernal-hazi|esperma]] haien barnean gordea dute.
* Udaberria:Martxoa aldera, gau-enarak ehizan eta aldiuneko aterpeetan bizitzen hasten dira berriz. Ernaldia orduan hasiko da eta 55-75 eguneko iraupena ukanen du espezieen arabera.
* Uda:Ekainetik goiti, emeak erditze kolonietan biltzen dira (adb. [[Sarako leizeak|Sarako leizeetako gaineko galeria beroetan]]) arrak bazter batean utziz. Ekain amaieran eta uztaila hasieran, emeek kume bakar batez erditzen dute ([[Saguzar arrunt|saguzar arruntak]] eta [[Gau-saguzar|gau-saguzarrak]] ezik, bikiak eduki baititzakete). Sortzean, txikia amaren hegaletan atxikia da; azken honek plazenta jaten du eta zilbor-hestea mozten. Ondoren, emeak kumea milikatzen du eta honek txilio indartsu bat botatzen du, etorkizunean ama aurkitzea errazteko. [[Edoskitze]]ak hilabete bat irauten du gutxi gora-behera.
59. lerroa:
Saguzarrak desagertzeko zorian daudela eta, babestutako animaliak dira. Hauek dira kiropteroek aurkitzen ahal dituzten arrisku nagusiak:
 
* Gai toxikoak: Tratamendurako produktuak irensteak norbanako zein kolonia oso batzuen heriotza eragin lezakeela ohartu gara. Animaliak pestizidek edo/eta ongailu kimikoek intoxikatutako intsektuak jatean, pozoia gantzean edo amaren esnean geratzen da. Hori dela eta, batez ere hibernazio garaian (haien koipea soilik kontsumitzen dutenean) eta edoskitze garaian (amaren pozoitutako esnea edaten dutelarik) hiltzen dira gau-enarak. Bestalde, behiei ematen zaizkien [[zizare]]en aurkako botikak, digestio aparatuan dauden [[parasitobizkarroi|parasitoak]]ak akatzen dituztenez, behi kakan aurkitzen dira eta saguzarrek jaten dituzten intsektuak kutsatu litzakete.
 
* Behar ez denean iratzartzea: Neguan edo egunez esnatu ezkero, honek suposatzen duen energia xahutzeak kiropteroak asko nekatzen ditu eta heriotza eragin liezaioke.
72. lerroa:
* [[Batman]]
* [[Banpiro]]
* [[Haitzulo|Leize]]
* ''[[Xaguxarra]]'' aldizkaria