Mary Anning: berrikuspenen arteko aldeak

'''Mary Anning''' (Lyme Regis, [[Ingalaterra]], [[1799]]ko [[maiatzaren 21]]a – [[1847]]ko [[martxoaren 9]]a) XIX. mendearen lehen erdialdeko fosil jasotzaile, saltzaile eta paleontologo ingelesa izan zen. Fosilak aurkitzen eta garbitzen oso trebea zen eta, gainera, bera bizi zen [[Lyme Regis]] herriko geruza geologikoak oso aberatsak zirenez [[JurasikoaJurasiko|Aro Jurasikoko]] itsas animalia fosilduetan, aurkikuntza garrantzitsuak egin zituen. Haren lanak prehistoria eta Lurraren historia hobeto ulertzen lagundu zuen.

Lan horien artean aipagarriak dira: argi identifikatutako lehen [[iktiosauroichthyosauria|iktiosauroaren]]aren hezurdura (nebarekin batera 12 urte zituela aurkitua), aurkitutako lehen bi [[plesiosauro]]ak eta Alemaniatik kanpo aurkitutako lehen [[pterosauro]]a eta beste arrain fosil batzuk. Bere azterketek argi laga zuten [[belemnitida|belemnite]] fosilek tinta zaku fosilak zituztela eta [[koprolitoakoprolito]]kak (orduan [[bezoar harria]]k izenarekin ezagutuak), animalien gorotz fosilduak zirela.

Mary Anningek emakume izateagatik eta bere gizarte mailarengatik (bere gurasoak behartsuak ziren eta gainera ez ziren anglikanoak, eliza kongregazionalistako kideak baizik) ezin izan zuen garai hartako [[Britainia HandiHandia|Britainia Handiko]]ko komunitate zientifikoan bete-betean parte hartu, gizon noble eta anglikanoez osatua baitzegoen talde hori eta, ondorioz, bere lana ez zen batzuetan kontuan hartu. [[Britainia Handia]]n, [[Europa]]n eta [[AmeriketaAmerika|Ameriketan]]n geologoen artean oso ezaguna izan arren, arazo ekonomikoak izan zituen bizitza osoan zehar.

Euren aitaren usantzari jarraituz, Mary eta Joseph Anningek euren salerosgaiak turistei saltzeko bitxikerien mahai bat jarri zuten bertako ostatu baten zalgurdi geralekuan. [[1810]]ean Josephek [[ichthyosauria|iktiosauro]] baten garezurraren aurkikuntza garrantzitsua egin ondoren eta handik urtebetera Maryk hezurdura oso bat aurkitzeagatik, fosilez gero eta gehiago interesatzen zen komunitate zientifikoarekin harremanak eratu zituzten, negozio hura bilakatu zelarik familiaren diru-sarrera gehienen jatorria.

[[1818]]an Anningek Thomas Birchen arreta bereganatu zuen, fosil bildumazale eta aberatsaren arreta, hain zuzen ere, beste [[ichthyosauria|iktiosauro]] baten hezurdura saldu zionean. Urtebete geroago, Anningdarren txirotasunaz arduraturik (horrenbestekoa zen miseria non, euren zorrak kitatzeko etxeko altzariak saldu behar izaten zituzten), Birchek bere fosil bildumaren enkante publikoa antolatu zuen eta bildutakoa (400£ inguru) Anningdarrei eman zien.

Hamarkada hartako lehen finantza egoera berri eta ziurrari esker, Anningek fosilen bilduma eta salmentarekin jarraitu zuen, nahiz eta anaiak gero eta denbora gehiago eskaini tapizatzaile ikasketei, nahiago baitzuen leku estali eta lehorrean lan egitea. Maryk saltzen zituen fosil gehienak ornogabeak ziren, amonoideo eta belemniteen maskorrak, adibidez, horiek inguruan oso ohikoak zirelako (txelin batzuen truke saltzen zituen). Fosil ornodunak aurkitzea zailagoa zenez, [[iktiosauroichthyosauria|iktiosauroaren]]aren hezurdura moduko ale bikainak zenbait libren truk saltzen zituen.

Labarrak [[Britainia HandiHandia|Britainia Handiko]]ko fosilen aztarnategi aberatsenak baditu ere arriskutsuak izan daitezke horien ez-egonkortasuna dela eta, batez ere neguan euriak lur higitzeak eragiten dituelako fosilak begi-bistan utziz. Behin Anningek ozta-ozta lortu zuen haren txakurra hil zuen luizitik bizirik ateratzea, fosilak bilatzen zituen bitartean laguntzen zion Tray txakurra hil egin baitzen luizian.

[[1823]]ko ''Bristol Mirror'' egunkarian argitaratutako artikulu batean Anningek Bristol Institutuarentzako aurkitutako [[ichthyosauria|iktiosauro]] baten hezurdura gai harturik, honako aipamena egin zuen Maryren lanari buruz:

Garrantzia handiko aurkikuntza berriak egiten jarraitzen zuen Mary Anningek, eta horrek haren ospea handitzen zuen. [[1826]]an, 27 urte zituela, ordura arte aurreztutakoarekin erakusleiho handi bat zuen etxe bat erosi zuen, bertan ''Anningen fosil biltegia'' izeneko denda irekiz. Anningen fosilak saltzeko negozioak garrantzia handia hartu zuen azken urteetan, eta horregatik bertako prentsak haren etxe aldatzea eta irekitako denda berria (zeinak [[ichthyosauria|iktiosauro]] baten hezurdura osoa zituen erakusleihoan) aipatu zituen.

[[1844]]an Sajoniako Federiko Augusto II.a Erregeak bisitatu zuen denda eta bere bildumarako [[ichthyosauria|iktiosauro]] baten hezurdura erosi zuen. Erregearen mediku eta aholkulari Carl Gustav Carusek Anningi izena koaderno batean idazteko eskatu zioenean, honek ''Europa osoan famatua naiz'' gehitu zion. Carusek egunerokoan honako oharrak idatzi zituen dendari buruz:

Langile klaseko emakumea zenez, Anning beti izango zen sarkina komunitate zientifikoan. Garai hartan, [[Britainia HandiHandia|Britainia Handiko]]ko emakumeei ez zitzaien botoa emateko aukera ematen (jabetzak izatearen baldintza betetzen ez zuten langile klaseko gizonek ere ez zuten boto-eskubidea), ezta kargu publikoetan jardun edo unibertsitatera joatea ere. Horrez gain, garai hartan sortu berri zen eta gero eta garrantzitsuagoa zen Londresko Elkarte Geologikoak ez zien uzten emakumeei gonbidatu gisa bileretara sartzen, eta are gutxiago kide bihurtzen.

[[1830]]an, [[Britainia HandiHandia|Britainia Handiko]]ko krisi ekonomikoaren ondorioz fosil eskaera txikitzeaz gain, aurkikuntza garrantzitsuenen artean denbora asko pasa zenez, Anning finantza zailtasunak edukitzen ari zen berriro. Henry de la Beche geologoak George Scharfek eskatutako enkargu bat egiten lagundu zion neskari. Mandatuak haren ''Duria Antiquior'' akuarelan oinarritutako irudikapen litografikoa egitean zetzan, zeinak Anningen fosiletan oinarrituta, prehistoria garaiko bizitza irudikatzen zuen. De la Bechek inprimakiaren kopiak saldu zizkien bere lagun geologo eta beste hainbat lagun aberatsei eta lortutako diru guztia Maryri eman zion. Zabalpen handia jaso zuen lehen denbora konkretu bateko eszena izan zen. Azkenean, [[1830]]eko abenduan beste aurkikuntza handi bat egin zuen: 200£engatik saldu zen [[plesiosauro]] mota berri baten hezurdura.

Horrez gain, garai berean, Anningek eliza anglikanora joateari ekin zion, ordura arte bisitatu zuen eliza kongregazionalista (bertan bataiatua eta familiarekin batera bertako kide izan zen) alde batera utziz. Aldaketa hura, alde batetik, Kongregazioko kapera nagusira joaten zen jende kopurua gutxitu zelako izan zen. 1823an hasi zen hori, euren artzaina, fosilak bildu eta Anningen laguna zena, [[Ameriketako Estatu BatuBatuak|Ameriketako Estatu Batuetara]]etara esklabotzaren aurkako kanpainan parte hartzera joan zenean eta ezatseginagoa zen artzain batek ordeztu zuenean. Garai hartan ezarrita zegoen elizak zuen errespetagarritasun handia, non Anningen bezero asko, Buckland eta Conybeare bezalako gizon geologoak, sazerdote izendatu izana erabakia hartzerako garaian ere faktore esanguratsua izan zen. Anningek, horren elizkoia izanik, babesa eman zion bere eliza berriari zahartu ahala.

[[1847]]ko martxoan, bularreko [[minbiziaminbizi]]kak jota hil zen Anning; 47 urte zituen. Azken urteetan, haren lana asko murrizten joan zen gaixotasuna zela-eta. Anningek gero eta laudano dosi handiagoak hartzen zituen eta, horrek sortzen zizkion ondorioak bizilagun batzuek gaizki ulertu zituztenez, Lymen zabaldu zen Maryk edateari ekin ziola<ref>{{en}}http://www.thedorsetpage.com/people/mary_anning.htm</ref>. Hil eta gero haren lagun Henry de la Bechek, orain Londresko Elkarte Geologikoko lehendakari zenak, gizarte bilera batean irakurri eta bere hilabeteko transakzioetan argitaratua izan zen gorespen-testu bat idatzi zuen. Horrelako goraipamenak normalean elkarteko kide zirenei soilik ematen zitzaizkien eta Anning ohore hura jaso zuen lehen emakumea izan zen, elkarteak ez baitzituen emakumeak kidetzat onartu [[1904]]. urtera arte. Gorespen-testua honela hasten zen:

[[Charles Dickens]]ek ''All the Year Round'' aldizkari literarioan Anningen bizitzari buruzko artikulu bat idatzi zuen bizitzan gainditu behar izan zituen zailtasunak argi eta garbi utzi zituen, batez ere, Lymeko bere bizilagunen eszeptizismoa azpimarratuz. [[Charles Dickens|Dickensek]]ek idatzi zuen:

Homen artikuluek inoiz ez zuten aipatu nork aurkitu zuen fosila eta, gainera, lehenengo artikuluan fosilaren prestatze eta garbitze lan saiatuak Bullock museoko langileei egozten zizkien, eta ez Anningi. Charles Konigek, garai hartan [[British Museum]]eko zaindariaren laguntzailea zenak, [[ichthyosauria|iktiosauro]] (musker arraina) izena iradoki zuen eta hori izan zen gailendu zena. [[1819]]an Konigek hezurdura fosila museorako erosi zuen.

[[1815]]-[[1819]] urteen artean Anningek [[ichthyosauria|iktiosauro]] gehiago aurkitu zituen, baita amuarrain txiki baten eta balea baten hezurdura ia osoak ere. [[1821]]ean William Conybeare eta Anningen lagun Henry De la Bechek, biak Londresko Elkarte Geologikoko kideak, Anningek eta beste zenbaitek aurkitutako aleak detaile osoz aztertzen zituen artikulu batean kolaboratu zuten. [[Iktiosauroa]]k ordura arte ezagutu ez ziren itsas narrastia zela ondorioztatu zuten, eta hortzetako egitura ezberdintasunetan oinarrituta hiru espezie ezberdin egongo zirela ondorioztatu zuten.

[[1820]]-[[1821]] urteen arteko neguan aurkitutako itsas narrasti mota berria Anningen hurrengo aurkikuntza garrantzitsuena izan zen, espeziearen lehen hezurdura zen gainera. William Conybearek Plesiosaurus (ia musker) izena eman zion, izan ere, pentsatu zuen egungo narrastiekin kidetasun handiagoa zuela [[iktiosauroichthyosauria|iktiosauroek]]ek baino eta, [[1821]]ean, Henry De la Bechekin [[iktiosauroichthyosauria|iktiosauroaren]]aren anatomia deskribatzen zuen artikuluan bertan deskribatu zuen aurkitutako hezurdura berria. Artikuluak eskerrak ematen zizkion Anningek aurkitutako hezurrak eraman zituen gizonari, baina ez zuen hezur horiek aurkitu eta prestatu zituen emakumea aipatzen. Geroago, ''Plesiosaurus dolichodeirus'' izenaz deskribatua izan zen eta espeziearen holotipoa da, baita genero biologiko definitzen duen espezia ere.

Anning izan zen baita ere garai hartan «bezoar harriak» izena jasotzen zuten forma arraroko fosilak [[iktiosauroichthyosauria|iktiosauroen]]en sabelaldean aurkitzen zirela atzeman zuena. Nabarmendu zuen harriak gorputzaren barruan puskatzen baziren arrain txikien hezur fosilizatuak eta ezkatak aurkitzen zirela, eta batzuetan [[ichthyosauria|iktiosauro]] txikien hezurrak. Anningek [[1824]]rako uste zuen harri haiek gorotz fosilizatuak zirela eta, [[1829]]an, William Buclandek ondorio hura argitaratu zuen, ''kropolito'' izena emanez.