Zibilizazio: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Hpholke (eztabaida | ekarpenak)
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
9. lerroa:
 
[[Fitxategi:Farmer_plowing_in_Fahrenwalde,_Mecklenburg-Vorpommern,_Germany.jpg|thumb|250px|[[Nekazaritza]]ren asmakuntzak gizakiak sedentario bilakatu zituen eta herri eta hiriak sortzen hasi ziren.]]
[[Antropologia|Antropologo]] gehienen ustez ''Homo sapiens'' [[Afrika]]ko [[sabana]]n sortu zen orain dela 200.000 urte ''[[Homo erectus]]''en eboluzioaz. Orain dela 40.000 urtetik [[Eurasia]] eta [[Ozeania]]n bizi zen eta gutxienez 10.000 urte dira [[Amerika]]n bizi dena.<ref>Templeton, Alan (2002). [http://cogweb.ucla.edu/ep/Templeton_02.html "Out of Africa again and again"] ''Nature'' 416: 45 - 51.</ref> [[Eurasia]]n bizi zen ''[[Neanderthalgo gizaki|Homo neanderthalensis]]''a eta ''[[Homo erectus]]''a desplazatu zituzten.
 
Orain dela 10.000 urte arte gizaki guztiak [[ehiztari-biltzailebiltzaileak]]ak ziren (gaur egun ere batzuk aurki daitezke). Normalean talde [[nomada]] txikietan bizi ziren. [[NeolitikoNeolito|Neolitikoan]]an [[nekazaritza]] sortu zen eta horrekin batera gehiegizko janariaren produkzioa. Gizakiak egonkortu ziren eta lehenego herriguneak sortu. Horrek animalien [[domestikazio]]a eta [[metalgintza]] ekarri zuen. Nekazaritzak komertzioa eta kooperazioa handiagotu zituen gizarte konplexuagoak sortzen. Herriak [[zibilizazio]] bilakatu ziren [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]], [[Mesopotamia]] inguruan.
 
Orain dela 6.000 urte inguru lehenengo proto[[estatu]]ak sortu ziren [[Mesopotamia]]n, [[Antzinako Egipto]]n eta [[Indus haraneko Zibilizazioa|Indus haranean]]. Hauek defendatzeko [[militargudari|militarrak]]rak sortu ziren eta horrekin batera [[gobernu]] [[burokrazia|burokratikoak]] eta administrazioa. Estatuen artean kooperazioa eta konpetentzia sortu zen [[gerra]]k sortuz. Orain dela 2000 eta 3000 urte artean [[Persia]]rrek, [[TxinaTxinako Herri Errepublika|Txinatarrek]]tarrek eta [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] konkistaren bitartez inperio erraldoiak sortu zituzten, lehenengo [[inperio]]ak sortuz. [[Erlijio]] garrantzitsuak sortu ziren [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]], [[Judaismo]]a kasu eta [[Hinduismo]]a Hego [[Asia]]n.
 
[[Erdi Aroa]]ren erdialdean ideia berri eta iraultzaileak sortu ziren. [[TxinaTxinako Herri Errepublika|Txinan]]n [[inprimatzeko makina|inprenta]] eta [[iparrorratz]]a asmatu zituzten eta [[Islamaren Urrezko Aroa]] izan zen zientzialari ugarirekin. Europan [[klasizismo|klasikoen]] berraurkikuntzak eta [[inprentainprimatzeko makina|inprentak]]k [[Pizkundea]] sortu zituen [[XIV. mendea]]n. [[Amerika]]n [[inka Inperioa|inka]], [[maia zibilizazioa|maia]] eta [[azteka|aztekek]] zibilizazio handiak sortu zituzten. Hurrengo 500 urtetan [[inperialismo]]aren garapenak [[Amerika]], [[Asia]] eta [[Afrika]]ko leku ugari Europarren kontrolpean utzi zituzten, [[independentzia]]ren aldeko mugimenduak sortzen. [[Zientzia Iraultza]] [[XVII. mendea]]n eta [[Industria Iraultza]] [[XVIII. mendea|XVIII.]] eta [[XIX. mendea]]n [[garraiobidegarraio]]bide ugari sortu zituen, [[trenbide]]a eta [[autoautomobil|autoa]]a kasu. [[Energia]] lortzeko bideak ugaritu ziren, [[argindar]]ra eta [[ikatzharrikatz|ikatza]]a gisa. Gobernuetan ere berrikuntzak egon ziren, [[demokrazia parlamentario]]a eta [[Komunismo]]a bezala.
 
Aldaketa horiek direla eta gizakiak geroz eta elkarlotuagoa eta [[globalizazioaglobalizazio|globalizatuagoa]] den mundu batean bizi dira. Gertakari honek zientzia, artea eta teknologiaren garapena baimentzen duen bitartean kulturen desgerpena, [[arma]] oso suntsikorrak eta [[kutsadura]] ere errazten du.
 
== Erreferentziak ==