Lima: berrikuspenen arteko aldeak

'''Lima'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> [[Peru]]ko hiriburua eta hiririk populatuena da. Herrialdearen erdialdean dago, [[Ozeano BareBarea]]arenren eta Rimac ibaiaren ertzean, [[Andeak|Ande mendietatik]] hurbil. Hirialde bakarra osatzen du 13 kilometrora dagoen [[Callao]] portuarekin batera. 2672 km²ko azalera du eta [[2007]]an 7.605.742 biztanle zituen<ref>[http://peru21.pe/noticia/214773/millones-605-mil-742-habitantes-lima-representa-278-poblacion-peruana ''Lima tiene 7 millones 605 mil 742 habitantes''] Peru21.pe</ref>. [[Hego Amerika]]ko laugarren hiririk handiena da.

[[1535]]eko [[urtarrilaren 18]]an sortu zuen Lima hiria [[Francisco Pizarro]] konkistatzaile espainiarrak, ''Ciudad de los Reyes'' («Erregeen hiria») izenaz, eta [[Peruko Erregeorderria|Peruko Erregeorderriaren]] hiriburua izan zen bi mendez. San Marcos unibertsitateak etorrarazi zituen zuzendari zibilek eta erlijiosoek, mea aberastasunak eta merkataritza oparoak Peruko hiri garrantzitsuena ezezik [[Hego Amerika]]ko hiri nagusi bihurtu zuten Lima [[XVII. mendemendea|XVII. menderako]]rako. [[1821]]ean [[José de San Martín]] jeneral argentinarrak hiria espainiarren mendekotasunetik askatu eta Peruren burujabetasuna eskatu zuen bertan.

Lima izena [[aimara]] hizkuntzatik (''lima-limaq'', «lore horia») edo [[ketxuakitxua|ketxuatik]]tik (''Rimac'', «hiztuna»), Rimaq errekarengatik, dator.

[[Tropiko]]an egon arren tenperatura apalak izaten dira Ande mendien hurbiltasuna eta [[Humboldt itsaslasterra|Humboldt itsaslaster]] hotzaren eraginez (17 °C neguan eta 14 °C udan).

Espainiarren konkistaren garaiko monumentu ugari gorde ditu Limako hiriak, baina horietako asko eta asko berritu edo berriro eraiki dira, lurrikarek erabat edo neurri handi batean hondatu baitituzte jatorrizko eraikuntzak. Aipagarri dira, besteak beste, [[1540]]. urtean eraikitako katedrala ([[XVIII. mendemendea]]ann berritua), [[XVI. mendemendea|XVI. mendeko]]ko San Francisco eliza eta komentua, XVIII. mendean erabat berritu zen Santo Domingo komentua, [[XVII. mendemendea|XVII. mendeko]]ko San Agustin komentua (XVI. mendeko kanpandorrea, klaustroa, erretaula barrokoa), Santa Rosa de las Monjas eliza ([[1704]]-[[1708]]), Corazón de Jesús eliza (1758-1766), Nazarenas eliza (Peruko [[rokoko]] estiloko eredurik garbiena, [[1766]]-[[1771]]) eta XVII.-XVIII. mendeetako hainbat etxe eta jauregi, barroko eta rokoko estiloan eginak. Ikusgarriak dira, halaber, arkeologia museoa eta urrearen museoa ([[Kristobal Kolon|Kolon]] aurreko artelanak). Liman dauden hiru unibertsitateetatik San Marcos da garrantzizkoena, [[1551]]n sortua.

[[1988]]an [[UNESCO]]k Limako hirigune historikoa [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu zuen.

* [[Martin PorreskoaPorres]]koa ([[1579]]-[[1639]]), santu katolikoa