Ipar Mazedoniako Errepublika: berrikuspenen arteko aldeak

'''Mazedoniako Errepublika'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-mk|Република Македонија}}, ''Republika Makedonija'' {{IPA|rɛˈpublika makɛˈdɔnija}} ahoskatua), sarri '''Mazedonia''' ({{lang-mk|Македонија}}, ''Makedonija'') soilez ezaguna, [[Europa]]ko estatu [[estatu itsasgabe|itsasgabea]]a da, [[Balkanak|Balkanetako penintsulan]] kokatua. Mugakide ditu [[Serbia eta Montenegro]] iparraldean, [[Albania]] mendebaldean, [[Grezia]] hegoaldean eta [[Bulgaria]] ekialdean. [[Grezia]]rekin duen izen liskarra dela-eta (Mazedonia izeneko eskualde bat gaur egun [[Grezia]]ren barnean dago), '''Mazedoniako Jugoslaviar Errepublika Ohia''' edo '''FYROM''' ([[ingeleraingeles|ingelerazko]]zko ''Former Yugoslavian Republic of Macedonia''tik) izena ere ematen zaio.<ref>{{erreferentzia|izena= Igor |abizena= Janev |izenburua= Legal Aspects of the Use of a Provisional Name for Macedonia in the United Nations System |aldizkaria= AJIL |liburukia= 93 |alea= 1 |urtea= 1999}}</ref>

Mazedonia [[NBENazio Batuen Erakundea|NBEko]]ko kide da, baita [[Europako KontseiluKontseilua|Europako Kontseiluko]]ko kidea ere. Horiez gain, [[Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea]]n eta [[Munduko Merkataritza Erakundea]]n parte hartzen du. [[2005]]eko abendutik, [[Europar Batasuna|Europako BatasunBatasunean]]ean sartzeko hautagaia da, baita [[NATOIpar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOn]]n sartzekoa ere.

Mazedonia [[Mazedonia (eskualdea)|izen bereko lurralde historikoaren]] parte bat da. 1371tik 1912ra [[Otomandar Inperioa]]ren mendean egon zen Mazedonia osoa, eta 1913an Serbiaren, Greziaren eta Bulgariaren artean banatu zen. Hala, Mazedonia serbiarra, serbiarrek, kroaziarrek eta esloveniarrek 1919an osatu zuten erreinuaren mendean geratu zen. 1929tik aurrera [[Jugoslaviako Erresuma|Jugoslavia deitu zitzaion erreinuari]]. [[Bigarren Mundu Gerra]]n Bulgariak hartu zuen Jugoslaviako Mazedonia osoa. 1946az geroztik Jugoslavia estatu eraberrituaren sei errepubliketako bat izan zen Mazedonia. 1990ean, Jugoslavian alderdi politikoak eratzeko askatasuna onartzearekin eta [[Jugoslaviako Alderdi Komunista|alderdi komunistaren]] nagusitasuna amaitzearekin batera, mazedoniarren abertzaletasuna indartu egin zen. 1991ko irailean independentziari buruz egin zen erreferendumean, %95ek independentziaren alde bozkatu zuen, eta errepublikaren burujabetasuna eta independentzia onartu zuen Mazedoniako Parlamentuak. Baina Greziak ez zuen onartu errepublikak hartu zuen izena: [[Mazedonia (Grezia)|Greziako probintzia baten]] izena zela eta Errepublika berri haren konstituzioko zenbait artikuluk Greziako Mazedoniaren lurralde eskakizuna adierazten zutela zioten greziarrek. Nazioarteko presioek horretara behartuta, Mazedoniako biltzar nazionalak konstituzioa berritu zuen eta Mazedoniak zehatz adierazi behar izan zuen ez zuela Greziako lurralderik batere nahi. Estatuaren izenari zegokionez, Europar Batasunak Greziaren alde egin zuen eta [[Nazio BatuBatuen Erakundea|Nazio Batuetara]]etara jo behar izan zen, azkenik, arazoari konponbidea bilatzeko. Bien bitartean, Mazedoniak ez zuen ez atzerriko inbertsiorik ez laguntzarik lortzen (ez baitzen estatu bezala onartzen), eta atzerriko merkataritza blokeaturik zegoenez, ekonomia arazoak oso larriak egin ziren; blokeoaren eraginez erregairik gabe gelditu zen Mazedonia eta lantegi askok ateak itxi behar izan zituzten. Errepublikaren onespenaren aurreko aldian herrien arteko liskarrak ere ugariak izan ziren. Albaniarrek gogor egin zuten beren autonomia eskuratzeko: 1992an matxinada ugari izan ziren hiriburuan. Horrez gainera, Bosnia eta Herzegovinako gerratik ihesi 50.000 lagun joan ziren Mazedoniara. 1993an, azkenik, Mazedoniako Antzinako Errepublika Jugoslaviarra izenarekin onartu zuten Mazedonia. Nazio Batuek onartu zutenean bertan, Mazedonia [[Nazioarteko Diru Funtsa|Nazioarteko Diru Funtsean]] sartu zen. Urte horretan Greziaren eta Mazedoniaren arteko negoziazioek aurrera jarraitu zuten, baina [[Andreas Papandreu]] Greziako Lehen Ministro hautatu zutenean, bere horretan gelditu ziren elkarrizketak eta blokeoari ekin zion Greziak 1994an. [[Europar BatasunBatasuna|Europar Batasuneko]]eko hainbat herrialde blokeo haren kontra bazeuden ere, [[Europako Justizia EpaitegiaAuzitegia|Europako Justizia Epaitegiak]]k erabaki zuen Greziak askatasun osoa zuela enbargoari eusteko. Urte horretan bertan izan ziren hauteskundeetan [[Kiro Gligorov|Gligorov]] hautatu zuten berriz ere presidente. Urtearen amaieran [[Ameriketako Estatu BatuBatuak|Estatu Batuek]]ek hitzarmen militar bat izenpetu zuten Mazedoniarekin. 1995ean Greziak eten egin zuen merkataritza blokeoa. Hala eta guztiz ere, 1997an Mazedonia Europako lurralde pobreenetakotzat hartzen zen. Bestalde, albaniarren eta gobernuaren arteko auziak ez zuen konponbiderik, eta zenbait talde albaniarrek eskatzen zuten albaniarrak gehiengo ziren lurraldeak Albaniaren mende behar zutela. 1999ko martxo-ekaina bitartean NATOko hegazkinek Jugoslavia bonbardatu zutenean, Kosovoko milaka iheslari iritsi ziren Mazedoniara. Mazedoniako eslaviar gehienak ortodoxoak dira eta Kosovotik iritsitako albaniarrak, berriz, musulmanak, eta horren guztiaren ondorioz tirabira ugari sortu ziren bi komunitateen artean. Albaniarren eta Mazedoniaren arteko 2001eko gerraren ondorengo hitzarmenei jarraituz, Mazedoniako gobernuak mugak aldatzeko legedia indarrean jarri zuen eta autonomia handiagoa eman zien albaniarrei, gehiengoa ziren eremuetan. 2006ko hauteskundeetan, zentro-eskuineko [[VMRO-DPMNE]] alderdiko [[Nikola Gruevski]]k lortu zuen garaipena, eta erabaki zuen [[Albaniarren Alderdi Demoraktikoa]]rekin osatzea gobernuan, eta ez albaniarren botoen gehiengoa eskuratu zuen [[Gizarteratzerako Batasun Demokratikoa]] koalizioarekin. Hurrengo hauteskundeak 2010ean egin behar zituzten, baina 2008ra aurreratu ziren, krisi politiko larria sortu baitzen Kosovoren independentziaren ondorioz eta herrialdearen izendapenaren auziaren ondorioz (Mazedoniako Errepublika da herrialdeak bere burua izendatzeko aukeratutako izena, baina Greziak ez dio izen hori aitortzen, greziar lurralde baten izena delako; hala, Greziak [[beto]]a ezarri dio Mazedoniari eta ezingo du NATOn sartu izenaren auzia konpondu artean). Hauteskunde horietan VMRO-DPMNEk alde handiz irabazi zuen (oso atzera gelditu zen [[Branko Crvenkovski]] lehendakariaren [[Mazedoniako Batasun Sozialdemokratikoa|SDMS]] alderdia). Edonola ere, giro nahasian egin ziren bozketak, eta liskar handiak sortu ziren, baita agintariek iruzur egin ote zuten susmoa ere.

Mazedonian tirabira ugari izan dira albaniarren eta mazedoniarren artean: albaniarrek autonomia gehiago eskatzen zuten, eta mazedoniarrek, berriz, beldur handia zioten albaniarren [[nazionalismo]]ari. Albaniarrak 1960ko hamarraldian hasi ziren autonomia eskakizunak egiten. 1981. urteaz geroztik agintari mazedoniarrek saio ugari egin dituzte albaniar nazionalismoa desegiteko, batez ere, hizkuntzaren eta hezkuntzaren alorrean. Agintari komunistek konstituzioa zuzendu zuten urte haietan, eta Mazedonia mazedoniar etniaren "Estatu nazionala" zela adierazi zuten, bestelako taldeak alde batera utzita. 1991ko konstituzioan ere ez zen albaniarrentzat inolako autonomiarik onartzen. [[Kosovoko Gerra]]n, albaniar etniako 360.000 errefuxiatu iritsi ziren Mazedoniara. Gerra amaitu ondoren alde egin zuten berriro, baina 2001ean mugaz alde bietako albaniarrek armak hartu zituzten eta altxatu egin ziren, Mazedonian albaniarrak nagusi ziren eremuetarako autonomia edo independentzia aldarrikatzeko. [[NATOIpar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOk]]k esku hartu zuenean amaitu zen gatazka, eta gobernuak eta albaniarrek hitzarmena sinatu zuten: gobernuak albaniarrei botere politiko handiagoa emateko eta haien kultura aintzat hartzeko konpromisoa hartu zuen, eta albaniarrek matxinada bertan behera utzi eta Mazedoniako erakundeei zilegitasuna aitortzekoa.

Independentzia eskuratu zuenetik, erreforma ekonomiko handiak egin dira Mazedonian, ekonomia irekia bideratu eta merkataritza sustatu dira (azken urteetan [[BPGBarne produktu gordin|BPGaren]]aren %90 hartu du), atzerriko inbertsioak erakartzen saiatu da eta inflazioari eustea lortu du (% 2koa izan zen 2007an). 1996tik aurrera ekonomia hazi egin da, era iraunkorrean, mantso bada ere. Bestalde, ordea, langabezia tasa oso altua da (%37,2, 2005ean) eta biztanleen %22 bizi zen pobrezian, 2006an.