11:16, 19 urtarrila 2015ko berrikusketa aldatu Xabier Armendaritz (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 85.296 edits t →‎Musika ← Aurreko ezberdintasuna		22:15, 21 apirila 2015ko berrikusketa aldatu desegin EnzaiBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 252.705 edits t Robota: Birzuzenketak konpontzen Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: '''Euskal Pizkundea''' edo '''Lehen Euskal Pizkundea''' [[euskal literatura]]k bizi izandako garai emankorraren izena da, [[XIX. mendea\|XIX. mendeko]] bigarren erdialdetik [[XX. ~~mende~~mendea\|XX. mendeko]]ko lehen erdialdera arte luzatutakoa. Mugimendu euskaltzale hori [[Hego Euskal ~~Herri~~Herria\|Hegoaldeko]] lurraldeetan [[~~karlistaldi~~karlistaldiak]]ak galdu eta [[foru]]ak deuseztatu zireneko galera-sentimenduari dago lotua, [[erromantizismo]]aren eragin nabarmenarekin. Aro hura mugatu zuten gertakariak [[Hirugarren Karlistaldia]] eta [[Espainiako Gerra Zibila]] izan ziren; zehazki, [[1876]]tik [[1936]] arte iraun zuen [[Hego Euskal Herria]]n. Mugimendua [[kultura]]ren arlokoa ez ezik politikoa izan zen, [[~~abertzale~~abertzaletasun]]~~tasuna~~a sortu zeneko giroan egonik. [[Europa]]ko beste prozesu antzekoekin batera gertatu zen, hala nola [[Katalunia]] eta [[Galizia]]koekin. Bi herri horietako kulturgileekin batera, [[Galeusca]] ekimena abiatu zuten euskaldunek [[1923]]an. Data honek markatu zuen garai honen lehenengo erdialdea, orduan hasi baitzen [[Miguel Primo de Rivera]]ren diktadura, [[1930]] arte luzatu zena. Beste bi urte esanguratsu [[1918]] eta [[1919]] izan ziren, [[Eusko Ikaskuntza]] eta [[Euskaltzaindia]]ren sorrerena, hurrenez hurren. Urte batzuk lehenago, eztabaidak hasi ziren [[euskara ~~batua~~batu]]~~ren~~aren beharraren inguruan, eta hizkuntzaren akademia sortzeak egitasmoa garatzen lagundu zuen. Hala ere, nahiz eta orduan batasunerako proposamen interesgarriak egon, gerraostera arte ez zen asmoa erabat gorpuztu ([[1968]]). Bestela, batik bat [[euskara]]ren ingurukoa bazen ere, Pizkundean idazle eta kulturgile euskaltzale eta erdaldun batzuek ere parte hartu zuten. Bultzatzaileen artean, [[Anton Abadia\|Anton Abbadia]], [[Seber Altube]], [[Sabin Arana]], [[Resurreccion Maria Azkue]], [[Arturo Kanpion\|Arturo Campion]], [[Andima Ibiñagabeitia\|Andima Ibinagabeitia]], [[Sorne Unzueta]] (eta [[Emakume Abertzale Batza]]ko beste kide batzuk), [[Julio Urkixo\|Julio de Urquijo]] eta [[Jokin Zaitegi\|Iokin Zaitegi]] ditugu garai guztian zehar. Azkenik, Gerrate Zibila amaitu ondoren eta [[frankismo]]ko azken urteetan, "[[Bigarren Euskal Pizkundea]]" sortu zen, bere molde eta ezaugarri bereziekin. 14. lerroa: "[[Euskal Lore Jokoak]]" pizkunde honen agerraldi nagusietakoa izan ziren. Jaialdi hauek [[Anton Abadia]] zientzialari euskaltzalearen diru laguntzei esker hasi ziren. Poesia sariak izaten ziren funtsean, bestelako lehiaketak ere izan arren. Jokoak herri jakin batean egiten ziren, hainbat musika-emanaldi eta jolasekin. [[Ipar Euskal Herria]]n lehenagoak [[1853]]an egin ziren, eta [[Hego Euskal Herria\|Hegoaldera]] [[1879]]an eraman ziren lehen aldiz, [[Elizondo]]ra (Nafarroa). Azken ekitaldiak [[XX. ~~mende~~mendea\|XX. mendeko]]ko lehenengo hamarkadan egin zituzten. == Literatura == Lehen erdialdean, [[Grazian Adema]] ("Zaldubi"), [[Txomin Agirre]], [[Felipe Arrese Beitia\|Felipe Arrese]], [[Evaristo Bustintza]] ("Kirikiño"), [[Joan Batista Elizanburu]], [[Pablo Fermin Irigarai]] ("Larreko"), [[Francisco Navarro Villoslada]] eta [[Antonio Trueba]] idazleak nabarmendu ziren, besteak beste. Bigarren erdialdean, [[Juan Arana]] ("Loramendi"), [[Jose Ariztimuño]] ("Aitzol"), [[Rosario Artola]], [[Errose Bustintza]], [[~~Jautarkol~~Koldobika Jauregi (idazlea)\|Koldobika Jauregi]] ("Jautarkol"), "[[Xabier Lizardi]]", [[Oxobi\|Jules Moulier]] ("Oxobi"), [[Robustiana Mujika Egaña\|Tene Mujika]], [[Orixe\|Nikolas Ormaetxea]] ("Orixe") eta [[Lauaxeta\|Estepan Urkiaga]] ("Lauaxeta") "olerkariak" ditugu. == Musika == Musika arloan, oso aipagarria izan zen [[Jose Gonzalo Zulaika\|Aita Donostia]] eta [[Jose Manterola]]k egindako lana, euskal herri-kantutegia bilduz. Beste alde batetik, musikagileen artean aipatzekoak dira [[Jesus Guridi]] (''[[Amaya (opera)\|Amaya]]'' eta ''[[El caserío\|El caserio]]'') eta [[Jose Maria Usanditzaga]] (''[[Mendi-Mendiyan]]'') konpositoreak, euskaraz egindako lehendabiziko [[opera]] eta [[~~zarzuela~~zartzuela\|zarzuelak]]k idatzi baitzituzten, eta lan kostunbrista horiek arrakasta handiz taularatu. == Ikus, gainera == * [[Euskararen historia]] * [[Sabindarren euskara garbia\|Euskara garbia]] * [[Renaixença]] * [[Rexurdimento]]

Euskal Pizkundea: berrikuspenen arteko aldeak