Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Hpholke (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
7. lerroa:
|generoa= [[Fisika]], [[mekanika]] eta [[kalkulua]]
|izenburu originala= Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
|hizkuntza = [[Latina (argipena)|Latina]]
|herrialdea = {{ENG|1}}
|argitaratze data = [[1687]]ko [[uztailaren 5]]
|izenburua euskaraz = Naturaren Filofofiaren Oinarri Matematikoak
}}
'''Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica''' ([[euskara]]z ''Naturaren Filosofiaren Oinarri Matematikoak''), laburbilduz '''Principia''' (''Oinarriak'') soilik ere deitua, [[1687]]ko [[uztailaren 5]]ean [[Sir Isaac Newton|Sir Isaac Newtonek]] idatziriko idazlan bat da, hau hiru liburuz osatua zegoen. Behin bere lehenbiziko argitalpenari zuzenketak burutu ondoren, [[1713]] eta [[1726]]an ere beste bi argitalpen aurkeztu zituen. Idazlan honek [[zientzia]]ren historiako inflexio une bat adierazi zuen, eta askok inoiz argitaratua izan den zientzilan nabarmenenatzat jo ohi dute.
 
Idazlan honen argitalpena denboran zehar atzeratu egin zen, nagusiki Newtonek beste batzuk bere aurkikuntzak bereganatzeko arriskuaz beldur baitzen. Halere, Newtonen adiskidea zen [[Edmond Halley]] zientzialariak bere aurkikuntzak argitaratu zitzan bultzarazi zuen, ondorioz Newtonek bere idazlanaren aurreneko orrialdeetan Halleyri bere eskerona adierazi zion. Hiru liburuek [[geometria]] puruaren hizkuntzan idatzitako [[fisika]] eta [[astronomia]]ren oinarriak dauzkate. "I. liburuak" oharretan idatzirik "lehen eta azken arrazoien" metodoa du, "III. liburuaren" [[fluxioen teoria]]ren gehigarri gisa. Nahiz eta idazlan bikain honek Newtoni ospe handia eman izan, idatzita dagoen hizkera eta tonuen ondorioz, gaur egungo irakurleentzako irakurtzea zaila den idazlana da. Hori dela eta, gaur egungo [[kalkulu diferentzial]]ean [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizen]] notazioa erabili ohi da, Newtonen notazioa ez bezala, kalkuluak erraztu eta askoz ere intuitiboagoa baita.
 
[[Mekanika]]ren alorrean [[Galileo Galilei|Galileoren]]ren aurkikuntzak bildu eta bere [[Newtonen legeak|Mugimenduaren lege]] ospetsuak aipatu zituen. Azken hauetatik [[LurLurra]]ra eta [[IlargiIlargia]]arenren [[grabitazio|grabitate]] indarra ondorioztatu zuen. Gainera lege hauek unibertso guztiko gorputzei ezartzeko sen handia izan zuen, honenbestez ekuazio hau [[grabitategrabitazio|grabitate unibertsalaren legea]] bilakatu zen.
 
Gaur egun Newtonen jabetzakoa zen eta bere ohar idatziak eta zuzenketak dituen lehen argitalpenaren eskuizkribua [[Oxford]] hirian dagoen [[Oxfordeko Unibertsitatea|Oxfordeko Unibertsitateko]] [[Trinity College (Oxford)|Trinity College]] ikastetxeko Wren liburutegian gordeta dago.