Karelia: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Kiriku (eztabaida | ekarpenak)
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
2. lerroa:
[[Fitxategi:Karelia hoy.png|thumb|Kareliako egungo banaketa politikoak]]
[[Fitxategi:349px-Muchas Karelias.png|right|thumb|180px|Kareliako banaketa tradizionalak erakusten dituen [[mapa]].]]
'''Karelia'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0154.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2008-05-30|izenburua= 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak}}</ref>, Ipar [[Europa]]ko eremu geografiko bat da, gaur egun, [[Finlandia]] ([[Ipar Karelia]] eta [[Hego Karelia]]) eta [[Errusia]]ren artean ([[Kareliako Errepublika]] eta [[Leningrad oblasta|Leningradoko Oblasta]]) banatua dagoena.
 
[[Kareliera]], [[finlandiera]] eta [[estoniera]]z, Karelia, '''Karjala''' deitzen da (Karyala ahoskatua); [[errusiera]]z Карелия (Kareliya) eta [[suediera]]z '''Karelen'''.
11. lerroa:
[[Suedia]] eta [[Novgorodeko Errepublika]]k, Karelia eta [[Ingria]]gatik borrokatu zuten [[XIII. mendea]]n. [[1323]]ko [[Nöteborgeko Hitzarmena]]k, bien artean banatu zuen Karelia. [[Vyborg]], ([[kareliera]]z Viipuri), suediar probintzia berriaren hiriburu bihurtu zen.
 
[[Suediar Inperioa]]ren garaian, [[Ladoga|Ladoga lakua]] eta [[Sestra ibaia]] Auniseko istmoan, Suedia eta Errusiaren arteko muga bezala ezarri zen.
 
[[1721]]ko [[Nystadeko Hitzarmena]]k, Errusia eta Suediaren artean sinatua, Kareliaren zatirik gehiena Errusiari ematen zion. Mendekuzko gerra batean, [[Kapelen Gerra]] deritzona, errusiarrek aurrera egitea lortu zuten, ia lurralde osoa bereganatuz.
 
[[FinlandiarFinlandiako Gerra|Finlandiar Gerran]]n Errusiak [[Finlandia]] konkistatu ondoren, emandako probintzien zatiak ([[Antzinako Finlandia]]) [[Finlandiako Dukerri Handia|Finlandiako Dukerri Handira]] erantsi ziren. [[1917]]an, Finlandiak bere independentzia lortu zuen, eta muga, [[1920]]ko [[Tartuko Hitzarmena]]ren bidez berretsi zen.
 
[[Errusiako Gerra Zibila]] amaitu ondoren, eta [[1922]]an [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]] ezarri ondoren, Kareliako zati errusiarra, Kareliako Errepublika Autonomoan bihurtu zen [[1923]]an.
 
[[1939]]an, Sobietar Batasunak Finlandia eraso zuen, [[Neguko Gerra]] abiaraziz. Finlandiarrek, nahiko arrakastarekin borrokatu zuten Karelia iparraldean, Karelia Zurian sartzea lortuz. Baina [[Kareliako istmoa]]n (edo Auniseko istmoan), errusiar armadak, finlandiarren defentsak gainditu ahal izan zituen. [[Moskuko Bakea]]n, finlandiar Kareliaren zatirik gehiena, [[SESBSobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBi]]i emana izan zen. 400.000 pertsona baino gehiagok, ia biztanleria osoa, ihes egin zuen eta birkokatu egin behar izan zen.
 
[[1941]]ean, Hirugarren Reichak [[SESBSobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBi]]i egindako erasoa probestuz, Karelia, hiru urtez birkonkistatua izan zen ([[1941]]-[[1944]]), urte hauetan, Ekialdeko Karelia ere, finlandiarrek hartu zutelarik.
 
[[1945]]ean [[Bigarren Mundu Gerra]] amaitu ondoren, ia Karelia osoa, berriz SESBen barneratua izan zen, [[Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboa]]ren barne, [[Kareliako Errepublika Autonomoa]] izenarekin, hiriburu bezala, [[Petrozadovsk]] zuelarik.
 
Finlandiaren jabetzapean geratu den Kareliaren zati txikia, [[Ekialdeko Finlandia]] eta [[Hego Finlandia|Hegoaldeko Finlandia]] probintzien eta [[Ipar Karelia]] eta [[Hego Karelia]] eskualdeen zati da. Finlandiako zatian dauden hiririk garrantzitsuenak, [[Lappeenranta]], [[Joensuu]] eta [[Imatra]] dira.
 
== Erreferentziak ==