Goierriko gipuzkera: berrikuspenen arteko aldeak

| data2 = [[Goierri]]ko udalerriak: [[Altzaga]], [[Arama]], [[Ataun]], [[Beasain]], [[Gabiria]], [[Gaintza]], [[Idiazabal]], [[Itsasondo]], [[Lazkao]], [[Legorreta]], [[Mutiloa (Gipuzkoa)|Mutiloa]], [[Olaberria]], [[Ordizia]], [[Ormaiztegi]], [[Segura]], [[Zaldibia]], [[Zegama]] eta [[Zerain]]</br>[[Urola GaraiGaraia|Urola Garaiko]]ko udalerriak: [[Ezkio-Itsaso]] eta [[Legazpi]]

| data3 = [[Urola GaraiGaraia|Urola Garaiko]]ko udalerriak: [[Urretxu]] eta [[Zumarraga]]</br>[[TolosaldeTolosaldea|Tolosaldeko]]ko udalerriak: [[Abaltzisketa]], [[Alegia]], [[Altzo]], [[Amezketa]], [[Orendain]] eta [[Tolosa]]ko [[Bedaio]] eta [[Aldaba (Tolosa)|Aldaba]] auzoak.

'''Goierriko gipuzkera'''<ref>Euskaltzaindiaren 57. arauko azalpenak: «Euskalkia gipuzkera  da. Bereizi behar denean erants daiteke Goierriko, Beterriko, etab.»</ref> [[gipuzkera]]ren azpieuskalki bat da, [[Gipuzkoa]]ko hego-ekialdeko [[Goierri]] eskualdean ([[Urola Garaia]] ere barne dela) egiten dena. [[Goierri]], tradizioz, oso gune [[euskaldunak|euskaldunaeuskaldun]]a izan da, nahiz eta [[XX. mendea]]ren bigarren erdian eskualdeko industriaguneek —batez ere [[Beasain]], [[Ordizia]], [[Lazkao]], [[Legazpi]] eta [[Zumarraga]] udalerriek— [[erdara|erdaldun]] kopuru handia jaso izan. Migrazio hartan, kopuru txikiagoan bada ere, Goierri barruko eta beste euskalki edo azpieuskalki batzuetako euskaldunak ere bildu ziren industriagune horietara.

[[Gipuzkera|Erdialdeko euskaraeuskararen]]ren barruan, Goierriko hizkera nortasun handikoa da. Hasteko, homogeneo samarra da Goierri osokoa. [[Bizkaiera|Mendebaleko euskaraeuskararen]]ren ezaugarri zenbait iritsi dira bertara (batez ere sartaldeko ertzean dauden [[Zegama]], [[Segura]] eta, bereziki, Legazpira), eta, ostera, Gipuzkoako gainerako hizkeretan zabaldu diren ezaugarrietako asko ez dira Goierrin hedatu. Azken gertakari bi hauek [[Urolaldeko gipuzkera|Urolaldeko hizkeretan]] ere nabari dira, baina Goierrin, gainera, [[Arabako euskara|Araban behiala mintzo zen euskararekiko]] lotura ere sumatzen da.<ref name="ZuazoEuskalkiakGaur">[[Koldo Zuazo]] (1998): «Euskalkiak, gaur». ''Fontes linguae vasconum: Studia et documenta'', 78. zenbakia.</ref>

[[Goierri]] osoko udalerrietan mintzatzen da, bai eta [[Urola Garaia]] eskualdeko [[Ezkio-Itsaso]] eta [[Legazpi]] udalerrietan ere. [[Urretxu]] eta [[Zumarraga]]ko euskara azpieuskalkien artekoa da, bai Goierriko hizkeraren eta bai [[Urolaldeko hizkeragipuzkera|Urolaldeko hizkeraren]]ren ezaugarriak ditu.<ref name="ZuazoGoierrikoGipuzkerarenLoturaEremuak">«[...] Dena dela, Goierri ere ez dago Gipuzkoako gainerako eskualdeetatik erabat bereizita. Gaur egun, behinik behin, Abaltzisketak eta Ikaztegietak egiten dute Goierri eta Tolosaldearen arteko lotura, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierri eta Urolaldearen artekoa».<br />

* Ipar-ekialdean, [[Legorreta]] da Goierriko hizkera egiten den azken udalerria (ondoko [[Ikaztegieta]]n, [[Beterriko hizkeragipuzkera|Beterrikoa]] egiten dute).

* Ekialdean, [[Altzo]] eta [[Bedaio]] udalerriak ere barne hartzen dituela jo ohi da<ref name="IrizarGoierrikoGipuzkerarenMapa">Ikus [http://www.otamotz.com/UZEuskara/uze/argazkiak/gr_sarrera_e2.jpg Pedro Irizar euskalariak 1970ean eginiko Goierriko hizkeraren mapa] (Pedro de Yrizar: ''Morfología del verbo auxiliar vasco'', «Subdialecto meridional: variedad de Cegama» atala. Otamotz.com webgunean ikusgai). Gorriz, Goierriko gipuzkeraren aldaera bakoitzaren izenaren ondoan, 1970ean zituen hiztunen kopurua ageri da.</ref><ref>Irene Hurtado euskalariak ere Pedro Irizarrek zehaztutako muga hori gaur egungotzat jotzen du: «Goierri eskualde zabala izanik, sartaldea eta sortaldea bereizi ditu filologo bizkaitarrak zenbait elementu aztertzeko. Aldaketa batzuk herriz herri ematen dira eta beste kasu batzuk Goierri osoan ematen dira eta baita Tolosaldean ere. Bi eskualde nagusi horien arteko hizkera-muga Alegia eta Legorreta artean kokatuko litzateke.» (Joxemi Saizar: [http://www.argia.com/argia-astekaria/1813/goierri-eta-tolosaldeko-hizkeren-azterketa-liburuan «Goierri eta Tolosaldeko hizkeren azterketa, liburuan»], ''Argia'', 2001-06-24)</ref> (horretarako arrazoien adibide bat: herri horietako euskaran ere ''egia'' hitzaren ahoskera Goierriko hizkerako ''egie'' da zaharren artean, eta ez Beterriko hizkerako ''egija''), baina [[Koldo Zuazo]]k ekialdeko gaur egungo muga [[Abaltzisketa]]n jartzen du.<ref name="ZuazoGoierrikoGipuzkerarenLoturaEremuak" /> (azken udalerri honetan [[Ikaztegieta]] udalerriko jendearekin dauden hartu-emanak eta senide arteko loturengatik [[Beterriko hizkeragipuzkera|Beterriko hizkeraz]]z mintzatzen den jendea ere badagoelarik).

* [[Urolaldeko hizkeragipuzkera|Urolaldeko hizkerarekiko]]rekiko lotura egiten duten udalerriak: [[Urretxu]] eta [[Zumarraga]].

* [[Beterriko hizkeragipuzkera|Beterriko hizkerarekiko]]rekiko lotura egiten duten udalerriak: [[Abaltzisketa]], [[Alegia]], [[Altzo]], [[Amezketa]], [[Baliarrain]], [[Ikaztegieta]], [[Orendain]], [[Tolosa]]ko [[Bedaio]] eta [[Aldaba (Tolosa)|Aldaba]] auzoak.

Koldo Zuazok giputz euskararen hegoaldeko aldaeratzat izendatzen duen horri, hain zuzen ere, «Goierriko gipuzkera» esan izan diote [[Luis Luziano Bonaparte]]ren sailkapenari jarraitu diotenek. Beraz, gaur egungo [[euskara|euskal]] [[dialektologia]]ren ikuspegitik ere, bada arrazoirik Goierriko gipuzkeraren ipar-ekialdeko mugak [[Pedro Irizar]]ren mapan<ref name="IrizarGoierrikoGipuzkerarenMapa" /> dauden tokian jartzeko, hau da, [[Alegia]], [[Altzo]] eta [[Bedaio]] ere barne hartuta.

* Goierriko sortaldeko gipuzkera: [[Itsasondo]], [[Legorreta]], [[Arama]] eta [[Altzaga]]. Honek [[TolosaldeTolosaldea|Tolosaldeko]]ko hegoaldeko hizkeraren eragina ere badu, batez ere [[Ikaztegieta]], [[Alegia]], [[Baliarrain]] eta [[Abaltzisketa]]ko euskararekin lotura egiten du.

* Goierriko sartaldeko gipuzkera: [[Zegama]], [[Zerain]], [[Legazpi]], [[Ezkio-Itsaso]], [[Gabiria]], [[Ormaiztegi]], [[Segura]] eta [[Mutiloa (Gipuzkoa)|Mutiloa]]. Adibidez, [[Beasain]]dik mendebaldera dauden udalerri hauetako gehienetan ''larunbata'' esan beharrean ''zapatue'' esan ohi da, ziurrenik [[Bizkaiera|Mendebaleko euskaraeuskararen]]ren eraginez. Beasaindik ekialdera dauden udalerrietan, aldiz, ''larunbata'' edo ''lanbata''.

[[Beasain]], [[Ordizia]], [[Lazkao]] eta [[Zumarraga]] udalerri jendetsuetan mintzatzen den euskarak, oro har, ez ditu Goierriko berezitasunak herri txikietan bezain ondo gorde, hasieran aipatu dugun migrazio horrek euskaldun berriak ugaritzea eta beste [[euskara|euskal]] hizkera batzuen ezaugarriak gehitzea ekarri baitu. Dena dela, udalerri jendetsu horietan ere, baserri giroko auzoetako hizkerek nortasun handia dute.

* ''amandre gonagorrie'' ('[[marigorringo|amona mantangorri]]', ''Coccinella septempunctata''): [[Beasain]]en erabiltzen den hitza. Hala ere, [[Beasain]]en bertan eta Goierri osoan, intsektu hori izendatzeko, ''amona mantangorri'' (edo ''amona mantalgorri'') terminoa da erabiliena.<ref name="HerriHizkerenAtlasa">Euskaltzaindia (2008): ''[[Euskararen Herri Hizkeren Atlasa]]''.</ref>

* ''andremari'' ('[[marigorringo|amona mantangorri]]', ''Coccinella septempunctata''): [[Ataun]]en erabiltzen den hitza.<ref name="HerriHizkerenAtlasa" />