|
| erlijioa=[[Zoroastrismo]]a (estatu erlijioa), [[Nestorianismo]]a, [[Judaismo]]a
}}
'''Sasaniar Inperioa'''<ref>''Sasaniak'' agertzen da EIMAren onomastika zerrendan ({{Erreferentzia|url=http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/es_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf|egilea=[[EIMA]]|izenburua=Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak|orrialdea=422}}). Beste erreferentziarik ezean, hortik eratorria da ''Sasaniar''.</ref> ([[persiera|pertsiera]] ertainez [[Fitxategi:Eranshahr.svg|50px]], Erānšahr edo Iranšæhr, [[euskara]]z "Iraniarren domeinuak") bigarren pertsiar inperioak laugarren iraniar dinastian zehar ([[226]]-[[651]]) jaso zuen izena da. Sasaniar dinastia [[ArdashirAsdaxir I.a|Ardashir I.ak]]k abiarazi zuen [[arsazidar dinastia]]ko azken enperadorea izan zen [[Artaban IV.a]] tronutik kendu ondoren, eta azken [[Shahanshah]] edo sasaniar enperadorea izan zen [[Yedzegerd III.a]]k ([[632]]-[[651]]) lehen islamiar kaliferriaren aurkako 14 urteko gerra luze bat galdu zuenean amaitu zen. Sasaniar Inperioaren lurraldeak egungo [[Iran]], [[Irak]], [[Armenia]] eta [[Afganistan]] osorik, [[Turkia]] eta [[Siria]]ren ekialdeko zatiak eta [[Pakistan]], [[Kaukasia|Kaukaso]], [[Erdialdeko Asia]] eta [[Arabia]]ren zatiak hartzen zituen. Gainera, [[Kosroes II.a]]ren erregealdian ([[590]]-[[628]]), inperiora egungo [[Israel]], [[Egipto]], [[Jordania]], [[Libano]] eta [[Palestina]]ren lurraldeak gehitu ziren, protektoratu bat ere eginez gaur egun [[Oman]] eta [[Yemen]]i dagozkien lurraldeetan.
Sasaniar garaia, [[antzinaroa|antzinaro klasikoklasikoaren]]aren azken zatia hartzen duena eta are mende batzuez ere bizirauten diona, [[Iran]]go historian eragin handiena izan duen garai garrantzitsuenetako bat bezala hartzen da. Alor askotan, sasaniar garaiak pertsiar kulturaren lorpenik handienak lortu zituen, eta azken irandar inperioa izan zen [[Pertsiaren musulman konkista]]ren eta lurralde osoan [[islam]]a erlijio bezala onartu aurretik. Pertsiak eragin garrantzitsua izan zuen erromatar zibilizazioan. Eragin kultural hau bi inperioen arteko mugetatik askoz haratuago hedatu zen, [[Mendebaldeko Europa]], [[Afrika]], [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta [[India]]raino ere iritsiz, eta funtsezko papera bete zuen [[Erdi AroAroa|Erdi Aroko]]ko asiar eta europar artearen eraketan. Eragin hau, oraindik oso hasieran zegoen islamiar mundura ere iritsi zen. Sasaniar dinastiaren kultura aristokratiko eta esklusiboak [[Iran]]en islamiar konkista pertsiar "pizkunde" bihurtu zuen. Geroago "islamdar kultura" izenarekin ezagutuko zenaren asko (arkitektura, idazkera eta beste trebezia batzuk) sasaniar pertsiarrengandik hartu zituen.
== Historia ==
=== Jatorria ===
Sasaniar dinastia [[ArdashirAsdaxir I.a|Ardashir I.ak]]k ([[226]]-[[241]]) ezarri zuen, [[Fars]] pertsiar probintziako [[Istakhr]] hiriko [[Anahita]] jainkosaren apaiz leinu batetik zetorrena, nortzuk, [[III. mendea]]ren hasieran probintzia gobernatzera iritsi ziren. Ardashirren aita, [[Papag]] izenekoa ("Papak" edo "Babak" bezala ere ezaguna), hasiera batean behintzat, Kheir izeneko herri txiki baten gobernaria zen, baina [[205]]ean [[Bazrangi]]tarren azken erregea izan zen Gocihr tronutik kendu zuen (arsazidarren bezero bezala aritzen zen tokiko gobernaria), bere burua gobernari berri bezala izendatuz. Bere ama, Rodhagh izenekoa, [[Ilfov|Peris]]eko gobernari probintzialaren alaba zen. Sasaniar dinastiaren sortzaile [[eponimo]]a Ardashirren aitaren aldeko aitona izan zen, [[Sasan]] izenekoa, Anahitaren tenpluko apaiz gorena zena.
[[Fitxategi:Ardaschiri.jpg|thumb|left|150px|[[ArdashirAsdaxir I.a|Ardashir I.aren]]ren txanpona.]]
== Erreferentziak ==
|
