Onddo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
3. lerroa:
| name = Onddo
| image = Fungi_collage.jpg
| image caption = ''[[Kuleto faltsu|Amanita muscaria]]'', basidiomizetoa; ''[[Sarcoscypha coccinea]]'', askomizetoa; ogi beltzaren lizuna, zigomizetoa; kitridiomikoto bat; eta ''[[Penicillium]]'', konidioforoa.
| taxon = Fungi
| authority = ([[
| subdivision ranks =Azpierreinuak/Filumak
| subdivision =
:[[Chytridiomycota]]
:[[Blastocladiales|Blastocladiomycota]]
:[[Neocallimastigaceae|Neocallimastigomycota]]
:[[Glomeromycetes|Glomeromycota]]
:[[Zygomycetes|Zygomycota]]
[[Dikarya]] ([[Deuteromycota]] barne)
:[[Ascomycota]]
:[[Basidiomycota]]
}}
'''Onddoak''' ''Fungi'' [[Erreinu (biologia)|erreinuko]] izaki bizidunak dira. Onddoak organismo [[heterotrofo]]ak dira, zelula-horma [[kitina]]tsua dute eta, [[espezie]]rik gehienetan, [[hifa]] [[
Mundu osoan barrena bizi dira, baina gehienak ikusezinak dira giza begiarentzako. Zoruan bizi dira, [[materia organiko]] hilean eta landare, animalia zein beste onddo batzuen [[sinbiosi|sinbionte]] gisa. Funtseko lana betetzen dute [[ekosistema|ekosistemen]] funtzionamenduan, materia hila deskonposatzen baitute eta elikagaien zikloan eta trukean ezinbestekoak baitira. Zenbait onddok ikusgarriak diren fruitu-gorputzak ekoizten dituzte, bai perretxiko eran bai lizun eran. Onddo-espezie asko elikaduran erabili izan dira, bai zuzenean bai beste prozesu batzuetan, hala nola [[ardo]]a edo [[garagardo]]a bezalako produktuen [[hartzidura]]n. Berriagoak dira beste erabilera batzuk: medikuntzan [[
== Etimologia eta definizioa ==
25. lerroa:
== Dibertsitatea ==
Onddoak mundu osoan barrena daude hedaturik, eta [[habitat]] gehienetan hazi ohi dira, [[basamortu]]ak barne. Onddo gehienak [[
Onddo batzuk [[mizelio]]ak sortzen dituzte harizpi antzeko egituretatik, [[hifa|hifetatik]] alegia, abiatuz; beste batzuk [[zelula]] isolatu gisa hazten dira. Duela gutxi arte, onddo-espezie asko ezaugarri morfologikoetan eta gainerako espezie biologikoetarako erabiltzen diren kontzeptuetan oinarrituz deskribatu dira gehien bat. [[espora|Esporen]] eta [[fruitu-egitura|fruitu-egituren]] tamaina eta forma askotan erabili dira sailkapenetan. Azken aldian, berriz, adituak [[biologia
Onddoak, orokorrean, hiru talde nagusitan sailka daitezke morfologiari dagokionez: [[
=== Giza erabilera ===
[[Fitxategi:S cerevisiae under DIC microscopy.jpg|thumb|200px|right|''Sacharomyces cerevisiae'' onddoaren zelulak]]
Betidanik eta modu zabalean erabili izan dira onddoak janaria prestatzeko edo kontserbatzeko. Esaterako, [[legamia]]k ezinbestekoak dira garagardoaren, ardoaren eta ogiaren [[hartzidura]]rako. Perretxikoen laborantza eta perretxikoen bilketa jarduera ekonomiko handiak dira hainbat herrialdetan. [[Penizilina]] eta [[zefalosporina]] bezalako [[
== Ekologia ==
Askotan ikusezinak badira ere, onddoak [[
== Ugalketa ==
[[Fitxategi:DirkvdM barbed fungus.jpg|thumb|100px|left|Onddo bat zutabe batean [[Orosí]]-n, Costa Rica.]]
Onddoen [[ugalketa]] konplexua da, hain heterogeneoa den organismo-talde honetan espero den bezala. Onddo gehienak modu [[
57. lerroa:
* hipersentikortasunaren bidez: hainbat onddok dituzten [[antigeno]]ek [[Alergia|erreakzio alergikoak]] (hipersentikortasuna) eragiten dituzte. [[Konidio]], [[espora]] edo [[mizelio]]en zatiek errinitisa eta asma sor dezakete, eta baita pneumonitisa ere. [[Aspergillus]]-ek, adibidez, alergeno indartsuak ditu.
* toxinen bidez: onddoek ahalmen toxiko handia duten toxinak (mikotoxinak) askatzen dituzte. Mikotoxinen artean [[aflatoxina]]k, [[okratoxina]]k eta [[ergotamina]] aipa daitezke, gizakia ez ezik, animalia asko ere kaltetu eta hil ditzaketenak. Janari kutsatuak irensterakoan hartzen du gizakiak onddo-intoxikazioa. Atal honetan ere [[perretxiko]] askok ekoizten dituzten toxinak edo pozoiak sartu behar dira: [[Kuleto faltsu|Amanita muscaria]]-ren muskarina, esaterako, edo [[Hiltzaile berde|Amanita phaloides]]-en faloidina. Toxina batzuen ezaugarri haluzinogenoak aski ezagunak dira.
* infekzioaren bidez: onddoak organismo baten kolonizazioa egiten dutenean, eta bertan ugaltzen direnean, gaixotasuna eragiten dute, [[mikosi]] bat sortuz. Onddoen konidio edo esporak asnasterakoan mikosi sistemikoa agertzen da; azaleko mikosiak, aldiz, ukipen zuzenaren bidez harrapatu ohi dira ([[ezkabi]]a, dermatofitosiak, etab.).
Azkenik, azpimarratu behar da ere onddoek betetzen duten zeregin onuragarria medikuntzan, [[bakterio-kontrako|antibiotiko]] askoren ekoizpenaren atzean baitaude. Bi besterik ez aipatzearren, [[Penicillium]] onddoak sortzen duen [[penizilina]], eta [[Cephalosporium]]-ek ekoizturiko [[zefalosporina]]k daude.
== Ikus, gainera ==
* [[Mikosi]]
* [[Karraspina|Morchella]]
== Erreferentziak ==
|