San Juan de la Peñako kronika: berrikuspenen arteko aldeak

'''''San Juan de la Peñako kronika''''' (baita [[gaztelania]]z ''Crónica pinatense''ere<ref>{{Erreferentzia|url= http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=4425&tipo_busqueda=1&nombre=Cr%F3nica%20de%20San%20Juan%20de%20la%20Pe%F1a&categoria_id=&subcategoria_id=&conImagenes= |izenburua= Crónica Pinatense| egilea= Gran Enciclopedia Aragonesa}}</ref>) [[Petri IV.a Aragoikoa]]k hala aginduta idatzitako [[Erdi AroAroa|Erdi Aroko]]ko [[kronika (historia)|kronika]] historiografikoa da, [[Aragoiko konderria]]ren sorrera eta [[Alfontso IV.a Aragoikoa]]ren ([[1336]]) heriotza arteko historia azaltzen duena. Lehendabizikoz [[1342]]an erregearen idazkaria zen Tomas Canellasek idatzi zuen [[latin]]ez [[San Juan de la Peña monasterioa]]ren urte-liburuetan oinarrituta<ref name="Lasheras">{{Erreferentzia|izena= Antonio |abizena= Pérez Lasheras |izenburua= La literatura del reino de Aragón hasta el siglo XVI |lekua= Zaragoza |argitaletxea= Ibercaja-Institución Fernando el Católico |bilduam= Biblioteca Aragonesa de Cultura |urtea= 2003 |orrialdea= 101-103 |isbn= 84-8324-149-8}}</ref>

Jatorrizko testua egunera arte hiru eskuizkributan ailegatu zaigu. Horietatik bi [[El Escorial]]go liburutegian daude: lehendabizikoa (L-II.13 izena duena) [[XIV. mendemendea|XIV. mendeko]]ko amaieran idatzia da; bigarrena, berriz, [[1470]]koa (N-I-13 izenekoa), [[XVI. mendemendea]]ann [[Martin Larraia]]k zabaldu zuena. Azkena [[Madril]]go [[Espainiako Liburutegi Nazionala|Espainiako Liburutegi Nazionalean]] dago (ms. 2078 izenekoa) eta [[XVI. mendemendea|XVI. mendekoa]]koa da<ref name="Cervantes">[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/bne/12937401998072638532624/index.htm ms. 2078 eskuizkribuaren faksimile]</ref>.

San Juan de la Peñako kronika [[Aragoiko konderria]]ren ikuspegitik kontaturiko historia orokorra da eta orduko [[Iberiar penintsula]]ko bere moduko lanen bezalako ikuspegia du. Hasieran [[Tubal]], [[iberiar]]ren arbaso amankomuna, nola jendeztatu zuen Penintsula azaltzen du. Gero [[Errege bisigodoen zerrenda|errege godoen]] historia azaltzen du, [[sarrazeno]]en eskuetan [[RodrigoErrodrigo|Rodrigoren]]ren porrotera arte. Lehendabiziko zati honek I-IV. kapituluak osatzen ditu eta [[Gaztelako Erresuma]]ko kroniketan oinarrituta dago: ''«segunt que las coronicas dizen mas largament, las de Castiella»'' dio Kronikak berak, [[Alfontso X.a Gaztelakoa]]renak, [[Rodrigo Semenez Arradakoa|Errodrigo XimenezXimenezen]]en ''[[De rebus Hispaniae]]'' eta [[Lucas de Tuy]]ren ''[[Chronicon mundi]]'' kroniketan hain zuzen ere.

V. kapituluan monasterioaren sorrera azaltzen du eta baita [[Aragoiko erresumaErresuma|Aragoiko erresumarena]]rena ere. Horretarako [[XII. mendemendea|XII. mendeko]]ko Monasterioaren urte-liburuetan oinarritu zen<ref name="Lasheras"/> Aragoiko kondeen eta [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Iruñeko erregeen]] genealogia azalduz eta nola [[Ramiro I.a Aragoikoa]]k erresuma sortu zuen. Zati honek XVI. kapituluan du bukaera.

Handik XXI. kapitulura arte [[Petri I.a Santxez|Petri I.a Aragoikoa]] eta [[Alfontso I.a Nafarroakoa]]ren arteko erregeen bizitzak, [[Huesca]] eta [[Zaragoza]]ko konkistak eta azken erregearen testamentuaren auzia azaltzen ditu.

XXII. eta XXXII. kapituluen artean, ''[[Gesta comitum barchinonensium]]'' kronikan oinarrituak, Bartzelonako kondeen historia azaltzen du, [[Erramun Berenger IV.a|Erramun Berenguer IV.a BartzelonakoaBartzelonakoak]]k [[Petronila Aragoikoa]] ezkondu arte.

''Crónica pinatense''ren hiru bertsioak daude<ref>{{Erreferentzia|abizena= Catalán Menéndez Pidal |izena= Diego| izenburua= “Rodericus” Romanzado en los reinos de Aragón, Castilla y Navarra|lekua= Madril| argitaletxea= Fundación Ramón Menéndez Pidal |urtea= 2005 |bilduma= Fuentes cronísticas de la historia de España, X|isbn= 84-89934-14-2}}</ref>. Lehendabizikoa [[latin]]ez idatzita dago eta [[1359]] baino aurrekoa da. Petri IV.a erregearen idazkaria zen Tomas Canellasek idatzi zuen, jatorrizko kronikari Aragoi eta Kataluniaren batasunaren osteko kronika bat gehituz. Jatorrizkoan oinarrituak, [[aragoiera]]zko<ref name="Cervantes"/> eta [[katalan]]ezko bertsio bi daude, [[1369]]an eta [[1372]]an idatziak. Aragoierazkoa [[1876]]an Tomás Ximénez Embúnek argitaratu zuen, edizio kritiko bat eginez<ref>{{Erreferentzia|url= http://www.cervantesvirtual.com/FichaObra.html?Ref=12477 |izena= Tomás |abizena= Ximénez de Embún |lekua= Zaragoza |argitaletxea= Imprenta del Hospicio |urtea= 1876 |izenburua= Cronica de Sant Chuan d'a Penya}}</ref>. [[1961]]ean [[Antonio Ubieto Arteta|Antonio Ubieto]] historialariak latinezko bertsioaren edizio kritikoa ere argitaratu zuen<ref>{{Erreferentzia|egile1-lotura= Antonio Ubieto Arteta |izena1=Antonio |abizena1= Ubieto Arteta |izenburua= Crónica de San Juan de la Peña: versión latina e índices|lekua= Valentzia | argitaletxea= Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Zaragoza, Aragón y Rioja |urtea= 1961 |bilduma=Textos Medievales |url= http://catalogo.bne.es/uhtbin/cgisirsi/0/x/0/05?searchdata1=Mimo0002241925{001} |alea= 4}}</ref>. Amadeu J. Soberanasek katalanezko bertsioa argitaratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena= Amadeu J. |abizena= Soberanas Lleó |izenburua= Crònica general de Pere el Cerimoniós, dita comunament Crònica de Sant Joan de la Penya |lekua= Bartzelona |argitaletxea= Alpha |urtea= 1961}}</ref> eta Carmen Orcásteguik [[1986]]an berriro aragoierazkoa<ref>{{Erreferentzia|izena= Carmen |abizena= Orcástegui Gros |izenburua= Crónica de San Juan de la Peña: versión aragonesa |argitaletxea= Institución «Fernando el Católico» |lekua= Zaragoza |urtea= 1986| url= http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/10/06/7orcastegui.pdf}}</ref>.