Zabalgune: berrikuspenen arteko aldeak

{{Wikiproiektu|Arkitektura|Hirigintza}}

 

'''Zabalgunea''' [[hirigintza]]ko hazkunde-forma bat da, [[hiri]]an bizitegi-esparru berria eraikitzea helburu duena. [[Hego Euskal Herria]]n eta [[Espainia]]n [[XIX. mendea]]n gertatu zen, [[industrializazio]]aren eta [[demografia-eztanda]]ren eraginez. [[Hiri]]aren handitze mota bat zen, planifikatua, sare ortogonal bati jarraituz egina, eta etxe-uharte itxiaren hirigintza-motan oinarritua. Horrenbestez, zabalguneak ohiko [[kale]]an oinarrituriko hiri mota bat sortu zuen. Garaiko burgesiaren bizitoki kutunena bihurtu zen, higiene, argitasun eta modernotasunaren ezaugarriak zituelako, alde zaharrek ez bezala. Hori dela eta, ''zabalgune burgesa'' ere esaten zaio.

[[Fitxategi:Plano Miranda ensanche 1903.jpg|thumb|225px|left|[[Miranda Ebro]]ko zaharberritze eta zabalgune-planoa, [[Federico Keller]]rek [[1903]]an landua. [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] hiribildua [[Ebro]] ibaiaren bazter batean utzi zen (irudiaren ezker aldean), zabalgunearen zatirik handiena kontrako bazterrean diseinatu eta garatu zelarik (irudiaren eskuin aldean).]]

 

 

Zabalgunearen oinarri teorikoak finkatu zituena [[Ildefons Cerdà]] ingeniaria izan zen, [[1860]]an eraikitzen hasi zen [[Bartzelona]]ko zabalgunearen antolatzaile nagusia. Bartzelonako etxe-uhartea 113,3 metroko lauki alakatuan diseinatu zuen, kale tipoak 20 metroko zabalera zuela, garai hartarako nahiko dimentsio handia zena. Zabalgunearen plan osoak 1.300 hektarea inguruko azalera zuen, Bartzelonako udalerriaren %14a, gutxi gorabehera.

 

 

Aipatu beharra dago Cerdàk hirigintzaren hizkuntzan ere ekarpen handiak egin zituela, adibidez, berak asmatu zuen gaur hain hedatua den ''urbanizazio'' terminoa.<ref>{{es}} [http://www.ietcat.org/htmls04/cerda/pdf/cerda_vista_pajaro.pdf «La obra de Cerdà a vista de pájaro»], ietcat.org</ref> Haren eredu teorikoa honako esaeran laburbildu zuen, [[1867]]ko ''Teoría general de la urbanización'' izeneko idazlan seminalaren hasieran emana:

== XX. mendeko zabalgunea ==

 

 

 

Hala ere, garrantzi handiagoa eman zitzaion etxe-uharteari berari, ia-ia eraikuntza-forma autonomo gisa tratatuz.<ref>{{es}} Jose Maria Ezkiaga Dominguez: [http://www.seguiarquitectos.com/geometriadigital/articulos/template.php?idarticulos=0006 «Formas construidas, formas del suelo»]</ref> Ondorioz, etxe-uhartera bueltatze horretan, XIX. mendeko zabalgunearekin alderatuz, kaleak hiri-protagonismoa galdu zuen, etxe-uhartearen patioa hirira ireki egin zelako. XX. mendeko zabalgunearen hirian, oinezkoak kaletik joan zitezkeen, ohi bezala, baina etxe-uharteen patioetan zehar ere.

 

 

XX. mendeko zabalgune mota honen adibide ditugu etxe-uharteetan oinarritzen diren Bilboko [[Miribilla]] edota Donostiako [[Benta Berri]] eta [[Loiolako Erriberak|Loiolako Erriberetako]] auzo berriak.

[[Fitxategi:Ensanche bilbao.jpg|thumb|225px|left|Bilboko zabalguneko plana, [[1876]]koa. [[Severino Atxukarro]], [[Pablo Altzola]] eta [[Ernesto Hoffmeyer]]rek diseinatua.]]

 

 

* [[Gasteiz]]: [[Araba]]ko hiriburuaren [[Zabalgunea (Gasteiz)|zabalgunea]] [[1865]]ean garatu zen [[Francisco Paula]]ren gidaritzapean eta, beste batzuk ez bezala, ez zen oinplano berriko plan proiektatu baten emaitza izan. Esan daiteke jadanik baziren bideetara moldatutako zabalgune posibilista izan zela, hiriaren hazkundea hegoaldera ahalbidetu zuena, birpartzelazio bortitzegiak eragin gabe. [[Justo Antonio Olagibel|Olagibelen]] hiri-proiektu txiki eta ertainen emaitza onaren ondorioa zatekeen hirian plan zuzentzaile handinahirik aurrera eraman ez izana. Gasteizko hegoaldeko zabalgunearen hedadura 38,4 hektareakoa da. Aipatu beharra dago, bestalde, Julian eta Miguel Apraiz arkitektoen [[1944]]ko Zabalgune Aurreproiektua eta [[1947]]ko Zabalgune Proiektua, gaur egungo Gasteizko oinarrizko egitura ezarri baitzuten, batez ere ingurabidea eta industrialdeen antolaketarekin.

 

 

* [[Donostia]]: [[1862]]ko [[martxoaren 17]]an hiriaren harresien eraispena onetsi zen. Urte bereko uztailean zabalgune berria egiteko konkurtsoa [[Antonio Kortazar]]rek ([[1823]]-[[1884]]) irabazi zuen, ''Porvenir'' goiburuarekin garatutako proposamenarekin.<ref>{{es}} [http://www.ingeba.euskalnet.net/lurralde/lurranet/lur21/21larrin/14larrin.pdf «San Sebastián 1813-1900: la configuración urbanística de un modelo terciario»]</ref> Diseinuaren sareak [[Parte Zaharra (Donostia)|alde zaharreko]] kale nagusiaren norabideari jarraitu zion, alegia, gaur egungo Hernani eta Loiola kaleak harekin modu jarraituan ezarri ziren. Ondorengo urteetan, proposamen honek hobekuntza eta aldaketa ezberdinak jasan zituen, Kortazarren oinarrizko egituraketa orokorra errespetatuz. Aldaketa aipagarrienak [[Jose Goikoa]] arkitektoarenak izan ziren, besteak beste, zabalguneari [[Urumea]] ibairantz fatxada egokia eta jarraitua eman ziona. Donostiako zabalgunearen hedadura 45,7 [[hektarea]] da.

== Erreferentziak ==

 

 

{{erreferentzia zerrenda}}