Frankoak: berrikuspenen arteko aldeak

'''Frankoak''' edo '''herri frankoak''' (latinez: ''Franci'' o ''gens Francorum'') mendebaldeko germaniar [[tribu]]en konfederazio aldakorra izan zen, [[III. mendemendea]]ann [[Rhin]] ibaiaren ekialdean kokaturik zegoena eta [[V. mendemendea]]ann [[Erromatar Inperioa|Erromako InperioInperioko]]ko [[Galia]] osora zabaldu zena. Beren hizkuntza antzinako behe-frankoniera ([[nederlandera]]ren arbasoa) zen.

Frankoen ondorengoak dira [[latin]] hizkuntza onartu zuten iparraldeko frantsesak eta [[Valonia]]rrak, eta hizkuntza germaniarrari eutsi zioten [[frankonia]]rrak (gaur egungo Alemaniaren mendebalean) eta [[nederlandera|nederlandarrak]] ([[flandria]]rrak eta [[herbehereherbehereak|herbeheretarrak]]tarrak).

Antzinako iturrietan, ''ampsivarii'', ''batavi'', ''bructeri'', ''chamavi'', ''chatti'', ''chattuarii'', ''cherusci'', ''sicambri'', [[Frankofranko saliarraksalio|saliarrak]], ''tencteri'' eta ''usipetes'' tribuak aipatzen dira. Herri hauek [[Rhin]] beherearen iparraldeko ertzean bizi ziren (gaur egungo [[Belgika]]ko iparralde eta [[HerbehereHerbehereak|Herbehereetako]]etako hegoaldean). [[Latin]]ez ''Francia'' deitzen zitzaion eskualde horri<ref>[http://www.historyfiles.co.uk/KingListsEurope/BarbarianTencteri.htm «Germanic Tribes: Tencteri»] Historyfiles.co.uk</ref>. Hiru tribu nagusi bereizten ziren III. mendean: saliarrak, ripuariarrak eta txateak edo hessiarrak, eta independenteak ziren hirurak nahiz eta hizkuntzaz, ohituraz eta gizarte egituraz berdinak izan. Azkenean, saliarrak beste tribuen gainetik nabarmendu ziren.

[[Antzinako Erroma]]ko mugen gainean egundoko presioa egin zuten, baina Erromako armadan ere paper garrantzitsua jokatu zuten. [[Arbogasto]]ren garaian armadako postu altuenetan egon ziren. [[IV. mendemendea]]arenren erdialdean ([[358]]. urte aldera) [[Moselle|Mosela]] eta [[Eskalda]] ibaien arteko lurraldea (gaur egungo [[Belgika]]) inbaditu zuten franko saliarrek. Banaketa horrek ekarri zuen egungo [[flandriar]]ren eta [[valoniarwaloniar|valoniarren]]ren arteko bereizkuntza. [[V. mendemendea]]ann, bandaloek [[Galia]]n barrena eginiko erasoez baliatu ziren frankoak ([[406]]) eta arian-arian nagusitu ziren iparraldeko Galia osoan. Franko horietako batzuek erromatartu eta inperioaren aliatu gisa jardun zuten. Besteek eutsi zioten germaniar izateari.

[[Txilderiko I.a]] ([[440]]-[[481]]) [[Tournai]] inguruan bizi ziren saliar frankoen erregea izan zen. [[Klovis I.a|Klovisek]], Txilderikoren semeak, herri saliar eta ripuariar guztiak bere menean jarri eta hegoalderantz gidatu zituen oste frankoak. Lehenik, gaur egungo Frantziako iparraldeaz jabetu ziren eta [[486]]an [[Siagrio]] jeneral erromatarraren [[Soissonseko Erresuma|Soissonseko lurraldea]] konkistatu zuten<ref>[http://www.historyfiles.co.uk/KingListsEurope/FranceSoissons.htm «Domain of Soissons»] Historyfiles.co.uk</ref> Ondoren, frankoek [[alaman]]en inbasioa galarazi zuten eta [[bisigodo]]ak Galiako hegoaldetik uxatu zituzten. [[Vouilléko batailagudua|Vouilléko garaipenaren]] ostean ([[507]]), Klovisen nagusitasuna Galia osora hedatu zen, [[Borgoina]], [[Proventza]] eta [[BritainiaBritania|Britainiara]]ra izan ezik.

[[509]]an Klovis frankoen lehenbiziko errege (''rex Francorum'') bilakatu zen. [[KristauKristautasun|Kristautu]]tu ondoren, kristau elizaren ortodoxia defendatu zuen, [[arrianismo]]aren bidea hautatu zuten herri germaniar askok ez bezala, eta Elizak lagundurik sendotu zuen frankoen erresuma. Hura izan zen [[merovingiar leinua|merovingiarren]]ren dinastiako lehen erregea.

[[Karolingiar leinua|karolingiarrek]] [[Mendebaldeko Europa|Mendebaldeko]]ko eta [[Erdialdeko Europa]] aginte baten azpian batzea lortu zuten . [[Pepin Laburra]]k, [[Eztebe II.a]] aita santuarekin aliantzan, [[lonbardiarlombardiar|lonbardiarrak]]rak garaitu zituen. Zilegizko dokumentua zelakoan, [[Konstantinoren emaria]]k zioen bezala, Ravenako Exarkatuko lurraldea Aita Santuen menpera igaro zen, [[Aita Santuen Lurraldea|Aita Santuen Estatuak]] sortuz. 769. urtean, Pepin Laburrak eta bere oinordeko Karlos Handiak Akitania-Baskonia mendean hartu zuten, eta Pirinioetaraino eta haraindi hedatu ahal izan zen erresuma harrezkero.

Pepinen ondorengoa [[Karlomagno|Karlos]] semea izan zen. [[772]]tik aurrera garaitu arte, [[saxoi]]en aurka borrokatu zen. Aldi berean ([[773]]-[[774]]) [[lonbardiarlombardiar|lonbardiarrak]]rak erabat garaitu zituen eta Iparraldeko [[Italiar penintsula|Italia]] bere menpera ere pasa zen. [[796]] arte, [[Hispania]]ko iparraldean eta egungo [[Austria]] aldera [[Kroazia]]raino ere hedatu zuen erresuma (Hala ere, [[Bretainia]] bere mendetik at egon zen beti). [[800]]. urteko abenduaren 25ean, [[Leon III.a]] aita santuak ''erromatarren enperadore'' izendatu zuen Karlomagno. Honela, Frankoen Inperioa [[Erromatar Inperioa|erromatarraren]] ondorengotzat agertu zen.

Karlomagnoen ondorengoa [[Luis Errukitsua|Luis]] semea izan zen. Hau [[840]]an hil ostean, [[Inperio Karolingioa|Karolingiar InperioInperioa]]a hirutan banatu zen erregearen hiru semeen artean, [[Verdungo Hitzarmena]]ren bidez ([[843]]):

Frankoen eta euskaldunen arteko harremanak guztiz zailak izan ziren luzaroan. [[Klovis I.a]]k [[Tolosa Okzitania]] hartu zuen eta [[Bordele]]ko hiria ere izan zuen mendeko, baina ez zen [[Garona]] ibaiaren hegoaldeko lurretan sartu, ez zen euskaldunen lurretan barneratu. [[VI. mendemendea]]ann saio ugari egin zuten frankoek Akitania euskaldunean (erromatarren garaiko [[Novenpopulania|Novempopulania]]) eta, hainbat gudu galdu ondoren, [[Genial]] izeneko dukea, ezarri zieten euskaldunei [[602]]. urtean nagusitu ondoren.

[[VII. mendemendea]]ann Akitaniako euskaldunek beren arteko buruzagi bat ezarri zuten duke, Otsoa edo Lupus izenekoa, eta dukerri independente bat: [[Baskoniako dukerria]], Tolosa hiriburu zela. Frankoek, bestalde, [[Loire|Loira]] eta Garona ibaien arteko [[Akitaniako dukerria]] sortu zuten ([[630]]) euskaldunei aurre egitearren. [[VIII. mendemendea]]arenren hasieran, dukerri horiek batu egin ziren zenbaitetan, musulmanen inbasioa galarazteko ([[732]], [[Poitiersko gudua (732)|Poitiersko garaipena]]), baina arabiarrak berriro ere [[Ebro]] inguruko lurretan zeudela, berriro eraso zien euskaldunen lurrei [[Karlomagno]] errege franko karolingiarrak, eta frankoen aurka altxatu ziren euskaldunak (Orreagako garaipenak, [[Orreagako gudua (778)|778]] eta [[Orreagako gudua (824)|824]]).