Wikipedia

Lizarra: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
8. lerroa:
| postakodea = 31200
| irudia = Puente Estella.jpg
| irudiaren testua = [[Ega|Ega ibaiaibaiaren]]ren gaineko [[Kartzelako zubia]]ren ikuspegia.
| kokapena = Navarra_municipalities_Estella_Lizarra.png
| koordenatuak = {{koord|42|40|19|N|02|01|52|W|region:EH-NA_type:city(14.049)|display=inline,title}}
19. lerroa:
| sorrera = [[914]] <small>lehenagotiko herri baten gainean</small>
| herritarra = lizarratar
| alkatea = Begoña Ganuza Bernaola, ([[Unión del Pueblo Navarro|UPN]])
| webgunea = http://www.estella-lizarra.com/
| oharrak =
}}
'''Lizarra'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0155.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 155. araua: Nafarroako udal izendegia}}</ref> [[Nafarroa GaraiGaraia|Nafarroa Garaiko]]ko erdialde-mendebaldeko [[udalerri]] bat da, [[Lizarrako merindadea|Lizarrerri]] merindadeko hiriburua. Nafarroa Garaiko udalerririk jendetsuenetan seigarrena da, {{formatnum:{{Nafarroako_udalerrien_biztanleria|Lizarra}}}} biztanle baititu. [[Iruñea]] eta [[Logroño]] hirien arteko erdibidean, [[Nafarroako Erribera]]ren eta [[Nafarroako Mendialdea]]ren arteko lotunea da.
 
[[Itsas maila]]tik 426 metro gorago dago, [[Jurramendi]] mendiaren azpian, eta [[Ega]] ibaiak zeharkatzen du. [[914]]. urtean sortu zen Lizarra.
 
== Geografia ==
Herria [[Nafarroa GaraiGaraia|Nafarroa Garaiko]]ko erdialde-mendebaldean da, [[N-111]] errepidea [[Iruñea]]-Lizarra norabidea hartuta.
 
=== Ingurune naturala eta klima ===
36. lerroa:
Lizarra bi klimaren artean dago: batetik mediterraneo-kontinentala, [[Ebro]] ibarrekoa, eta bestetik [[Burunda]]ko klima ozeanikoa. [[Urtarril]]ean, batez besteko tenperatura 3,9&nbsp;°C da, eta minimoa 0,1&nbsp;°C; [[uztail]]en, batezbestekoa 20,5&nbsp;°C da, eta maximoa 27,2&nbsp;°C. Historian izandako tenperaturarik muturrekoenak -14,5&nbsp;°C eta 41&nbsp;°C izan dira. Urteko batez besteko prezipitazioa 650 eta 700&nbsp;mm bitartekoa da, urte osoan banaturik, baina batez ere [[udazken]] eta [[udaberri]] inguruan. Hilik idorrenak [[uztail]]a eta [[abuztu]]a dira.
 
Klima kontinentalaren eta atlantikoaren artean dagoenez, landaredia trantsizioko klima batena da, [[haritz|harizti]] eta [[pago arrunt|pagadiak]] alde batetik, eta [[Arte (zuhaitza)|artadiak]] bestetik. Gizakiaren eragina dela eta, jatorrizko baso gehienak desagertu egin dira, eta euren tokian zuhaixkak hazi dira, [[izpilikuaizpiliku]]a, [[ezkai]]a eta abar.
 
==== Estazio meteorologikoa ====
Herrigunearen kanpoaldean, Puytik gertu dagoen Eskola tekniko profesionalean eta itsasoaren mailatik 486 metrora, [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Foru Erkidegoko GobernuaGobernuak]]k jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>[http://meteo.navarra.es/estaciones/estacion_detalle.cfm?idestacion=7 Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.]</ref>
 
=== Udalerri mugakideak ===
49. lerroa:
== Historia ==
=== Historiaurrea ===
Herriaren sortze data zehatza zein den ez dakigu, eta historialarien ustetan, gaur egun ezartzen den gunean gizakiaren presentzia duela ehunka urtetik dator. Lizarran [[Brontze Aro]]ko hainbat aztarna aurkitu dira, eta historialariek Ordaitz, Zaraputz eta Fosaleko aztarnategiak ikertu dituzte, bertan leundutako aizkora eta bestelako objektuak aurkitu dituztela. Era berean, aipagarria da Lizarrako San Pedro elizako hormetako bat eraikitzeko [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperio]] garaiko hilarri bat erabili zela, eraikuntza material gisa. Erromatarren garaikoak dira Merkatondoa izeneko gunean aurkitutako arrastoak ere.
 
=== [[Erdi Aroa]] eta Lizarraren sorrera ===
[[Fitxategi:Lizarrako Foruen enparantza.jpg|thumb|280px|Lizarrako Foruen enparantza.]]
[[Antso I.a Gartzez|Antso I.a Gartzes]] erregeak Lizarra herrixka birkonkistatu zuen [[914]]. urtean eta [[1090]]an [[Antso V.a Ramirez|Antso V.ak]]k herrixka horren inguruan hiri berria sortu zuen [[Jakako forua]] emanez. [[Donejakue Bideabidea|Donejakue Bidetik]] zetozen hainbat frantziar geratu ziren bertan bizitzen, zeren, foru horren arabera, nobleen zein erlijiosoen basailutzatik aske zeuden franko horiek. Herria jaurerri izandako garaian, [[Iruñea|Iruñeko]] monarkiak jabetza ugari izan zituen Lizarra herrixkan. Herrixka haziz joan zen heinean, gurtzarako toki bat izatea beharrezkoa egin zen, eta herritarrak San Martin kaperan biltzen hasi ziren. Gainera, parrokia berriak ere eraiki ziren, San Nikolas mendebaldean, eta Hilobi Santuarena ekialdean (biak [[1122]] eta [[1123]] urteetako dokumentuetan aipatzen dira).
 
[[1145]]ean, [[Gartzea IV.a NafarroakoaRamirez Berrezarlea|Gartzea IV.a Nafarroakoak]]k sinagoga zaharrean parrokia berria egiteko agindua eman zuen, eta horrela, Andre Mariaren eta Santu Guztien parrokia sortu zen. Herrian bizi ziren juduek gazteluan hartu zuten babesa. Gazteluaren jabe, Azagratarrak lehenik, eta Lehetarrak ondoren, izan ziren. Alfontso I.a erregearen testamentuaren arabera, Lizarraren jabetza, [[Iruñea|Iruñeko]] Andre Mariaren parrokiaren eta Leireko monasterioaren artean erdibanatu beharra zeukaten. Azkenik, erregimen berezi hark sor zitzakeen arazoak zirela eta, bertan behera geratu zen erregearen azken nahi hura.
 
Bien bitartean, [[Donejakue Bideabidea|Donejakue Bideak]]k erakarritako erromesen emariak, batetik, eta inguruko herrixketako nekazarien salerosketek, bestetik, dirua sortu eta merkataritza sendotu zuten Lizarran. [[1187]]an, [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.ak]]k aldameneko lurretan beste burgu bat eraiki zuen, San Joan izenekoa. Jatorri nafarra bazuten ere, foru bera eman zien biztanleei. [[1188]]an Arenal auzokoei eman zitzaien forua. Hortaz, hiru burgu egon ziren hirian [[1266]]an batu ziren arte. Merkataritzaren hazkundearekin batera, merkatu egonkor bat sortu zen, jatorrizko burguaren harresitik kanpora. Merkatua ostegunetan izaten zen, eta bertan zegoen oparotasuna zela eta, [[1164]]an Antso VI. erregeak herriko foruak berretsi egin zituen.
 
Erromesak hartzen zituen herria izanik, hainbat ostatu eraiki ziren bertan. Ez bakarrik ekimen pribatukoak, baita elkarte ongileek edo kofradiek sorturiko ostatuak edo ospitaleak ere. [[XII. mendea]]ren erdialdean esaterako, "bide frantsesaren" ondoan, San Lazaro ospitalea zegoen, legendunak eta erromes gaixoak zaintzen zituena. Horrez gain, Areatza herrirako sarreran, Lizarrako Ospitalea zegoen ([[1188]]). Bestalde, [[Iruñea|Iruñeko]] gotzainaren gomendioz, kofradietako kideek San Pedro ospitalea ([[1236]]) eta Nafarreriakoa ([[1266]] sortu zituzten, biak ere herriaren harresietatik kanpo. Merkataritza eta hazkunde orokor haren adierazgarri, hazkunde demografikoa ere izan zen, [[XIII. mendea]]ren erdialdean ([[1264]]) 1.128 familia bizi ziren herrian, [[XIX. mendemendea|XIX. mendera]]ra arte Lizarrak berriz izango ez zuen biztanleria.
 
=== XIII. mendea ===
70. lerroa:
[[XIV. mendea]]ren hasieran herritar batzuen gorroto eta lehiek gatazka handiak sorrarazi zituzten herrian, eta egoera okertzean, Enguerrand de Villiers gobernadoreak zigorrak gogortu egin zituen "hiltzailea hil dadila" esanez.
 
1328ko martxoaren 6an, Lizarrako herritarrek, frai [[Petri OilogoiengoaOllogoiengoa|Petri Oilogoiengoaren]]ren sermoiek beroturik, [[judutegi]]a eraso zuten.<ref>{{erreferentzia|url=http://www.estella-lizarra.com/eu/lugarygente/historia/index.aspx|izenburua= Historia|egilea=Estella-Lizarrako Udala}}</ref> Erasoak kreditu-agiriak suntsitzea zuten helburu. [[1328ko Nafarroako pogroma|Beste hiribilduetan ez bezala]], juduek erasotzaileei aurre egin eta elizako kanpaiek ordara jo zuten<ref>[http://www.redjuderias.org/google/google_maps_print/cronologia-estella-es.html Estella-Lizarra]; ''Caminos de Sefarad''. Red de Juderías de España.</ref>
 
[[Nafarroako Erresuma]]k bizi zuen tentsio politikoak eta beheraldi ekonomiko orokorrari [[izurri Beltza|izurri beltza]] agertzea batu zitzaion. Ez dago gaixotasunak herrian eragindako heriotza-kopuruari buruzko daturik, baina egia da [[1366]]. urtean, herrian 745 familia baino ez zirela bizi, mende hasieran baino %30 gutxiago. Horrez gain, herritarren %20 pobrea zen eta egoera horretan zeuden herritar gehienak San Migelen bizi ziren. Bien bitartean, San Pedro auzoan, herritarrik aberatsenak bizi ziren, artisauak eta merkatariak batez ere.
 
[[Gaztela]]ren aurkako gerra amaigabeek ere eragin latza izan zuten herrian, eta arrazoi militarrak zirela eta, Areatzako San Salbador eliza eraitsi behar izan zuten eta Agustindarren komentua hiribilduaren harresiaren babesetik kanpora eraman. Hurrengo mendean, herritarrak Ponce eta Leartza familien liskarren eraginpean bizi izan ziren.
 
=== XVI. eta XVII. mendea ===
[[XVI. mendemendea|XVI. mendetik]]tik [[XVII. mendemendea|XVII. mendera]]ra udalaren eskumenak finkatu egin ziren, herriko erregimenduko partaideak San Pedro, San Migel eta Donibaneko herritarren artean aukeratzen ziren. Udala alkateak, sei epaimahaikidek eta sei erregidorek osatzen zuten. [[Gaztela]]ko erresumaren inbasioak aldaketak ekarri zituen antolaketan, baina oro har, udal funtzionamenduaren aldaketarik sakonenak [[1535]], [[1621]], [[1645]] eta [[1670]]. urteetan gauzatu ziren.
 
Kulturari eta hezkuntzari dagokienez, Lizarrak Gramatikarako Ikastegi bat izan zuen, eskualdeko gazteak hizkuntzan hezteko. Ikastegiaren lanak [[XVII. mendea]]ren amaierara arte iraun zuen. Inprimategia ere goiz ezarri zen herrian, Miguel Egiaren eta Adrian Anberesen ekimenaren bidez. [[1546]]. eta [[1567]]. urteen artean, 32 lan inprimatu ziren herrian. [[1524]]an, erregimenduak, erregeordearen aginduz, herrian zeuden sei ospitaleak ospitale nagusi batean batzeko agindua eman zuen.
 
=== XIX. mendea ===
[[Fitxategi:Fusilamientos de Estella.jpg|thumb|left|250px|[[Lehen KarlistaldiKarlistaldia|Lehen Karlistaldiko]]ko fusilamenduak irudikatzen dituen margolana.]]
[[Iberiar Penintsulako Gerra]]n, [[1808]]ko [[ekain]]ean, [[frantzia|frantses]] erasotzaileen aurka aritzeko konpainiak antolatu ziren Lizarran, Antonio Perezek gidaturik aurrena, eta Andres Eguagirrek zuzenduta ondoren. [[Napoleon Bonaparte]]ren armadak herria inbaditu zuen, eta frantses gudariak bertan ezarri ziren, baina azkenik, [[1813]]an, Napoleon Bonaparteren gizonak herritik kanporatu zituzten. [[Hirurteko Liberala]]ren aldian, Lizarrak asaldura erregezalea bizi izan zuen, eta [[1822]]ko [[urri]]an Guerguek herria erregezaleen alde hartu zuen.
 
[[Fitxategi:Lizarra Coello.jpg|thumb|180px|Lizarra [[hiribildu]]a [[XIX. mendea]]ren erdialdera, [[Francisco Coello]]ren arabera.]]
 
[[Lehen Karlistaldia]]n, [[1833]]ko [[azaroaren 14]]an, [[Tomas Zumalakarregi|Zumalakarregi]] Don Karlosen aldeko armadaren komandante nagusi izendatu zuten Lizarran. [[1835]]etik [[1839]]ko [[irailaren 20]]ra, herria karlisten kontrolpean izan zen beti, azkenik, gerraren amaieran, liberalek konkistatu zuten arte. [[Hirugarren Karlistaldia]]n, San Frantzisko gotorlekuan babesa hartu zuten 300 liberalen aurkako astebeteko setioa bete zenean, karlistek herria hartu zuten [[1873]]ko [[abuztuaren 24]]an. [[1876]]ko [[otsailaren 18]]an, berriz, [[Fernando Primo de Rivera]]k karlistak kanporatu zituen eta erregeak [[Lizarrako markes]] izendatu zuen.
 
=== XX. mendea ===
93. lerroa:
[[XX. mendea|XX. mendera]] jauzia eginez, [[1909]]an "[[La Estellesa]]" autobus konpainia sortu zuten, herria [[Iruñea]]rekin lotzeko asmoarekin. [[XX. mendea]]ren lehen hamarkadetan, herriaren hirigintzak aldaketa handiak izan zituen, eta [[1905]]. urtean harresiak eraistearekin batera, Los Llanos eta Sortzez Garbiaren pasealekuaren inguruko zabalkundearen plangintza egin zuten udaleko arduradunek. Mendearen lehen herenean, kontserbadoreek (Enrique Otxoak zuzendurik) eta karlistek (Joaquin Llorensen gidaritzapean) herria zuzendu zuten. Bien bitartean, [[Abertzaletasun|euskal abertzaletasuna]] handituz joan zen Aranzadi, Irujo, Ollo eta Zubeldia familien inguruan. Dena den, abertzaleek ez zuten udaletxean ordezkariririk lortu [[Espainiako Bigarren Errepublika|Bigarren Errepublikara]] arte.
 
[[1931]]ko [[ekainaren 14]]an euskal udalen biltzarra egin zen Lizarran, eta bertan, aldeko 427 botorekin, autonomia estatutu berrirako proposamena onartu zen, [[Euskal Herriarentzako Sortaraua|Lizarrako Estatutua]] zeritzonarena, hain zuzen ere. [[1936]]an faxisten altxamendu militarrak [[Nafarroa Garaia]]n arrakasta izatean, Lizarrako karlista ugari matxinatutako [[frankistafrankismo|frankistei]] gehitu zitzaien, eta [[Gipuzkoa]]ra abiatu ziren, hango frontean parte hartzeko. Gerra Zibilaren lehen hilabeteetan, dozenaka pertsona erail zituzten Lizarran; tartean, [[1936]]ko [[irailaren 29]]an, Lizarrako alkatea: [[EAJEuzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]]ko [[Fortunato Agirre]].
 
=== Azken urteak ===
[[Francisco Franco]]ren heriotzaren ondoren, [[1976]]ko [[maiatzaren 19]]ko urteroko ekitaldi karlistetan, Don Sixtoren aurkako jarraitzaileek (karlismoaren adarrik atzerakoiena osatzen zutenak), Carlos Hugoren aldeko jarraitzaileei eraso egin zieten [[Jurramendi]]n, bi hildako eraginez, Ricardo Garcia Pellejero eta Aniano Gimenez Santos.
 
[[1979]]an [[García Orcoyen Ospitalea|Garcia Orcoyen Ospitalea]] sortu zuten, lehendabiziko eskualde-erietxea izan zena [[Espainia|estatu espainiar]] osoan. [[1998]]ko [[irailaren 12]]an [[Lizarra-Garaziko Hitzarmena]] sinatu zuten herrian hainbat alderdik eta eragilek, orduan [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAren]] su-etena ahalbidetu zuena.
 
== Ekonomia ==
111. lerroa:
|}
 
[[2008]]ko erroldaren arabera, 1.540 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,05, ([[Nafarroa GaraiGaraia|Nafarroa Garaiko]]ko batezbestekoaren gainetik).
 
== Politika ==
=== Udal hauteskundeak ===
Lizarrako alkatea [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] alderdiko María Begoña Ganuza Bernaola da [[2007]]ko udal hauteskundeez geroztik. Orduan Udaleko hamazazpi zinegotzietatik zortzi lortu zituen [[UPNUnión del Pueblo Navarro|Nafarroako Herriaren Batasunak]] eta [[Nafarroako Demokraten Elkargunea|CDN]] alderdiaren botoei esker lortu zuen alkatetza. Baliogabeko botoak 56 izan ziren (emandako guztien %&nbsp;0,74) eta 102 boto zuri izan ziren (botoen %&nbsp;1,37). Abstentzioa %&nbsp;15,67 izan zen.
 
2011ko hauteskundeak berriro ere [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] alderdiak irabazi zituen, eta bigarren [[Bildu]] koalizioa geratu zen. PSNren jarrerak UPNri aurre egiteko balizko gehiengo alternatiboa zapuztu zuen.<ref>[http://www.diariodenoticias.com/2011/06/12/vecinos/la-mayoria-progresista-no-desbanca-a-upn-al-frente-de-estella-lizarra ''La mayoría progresista no desbanca a UPN al frente de Estella-Lizarra''], [[Diario de Noticias]], [[2011]]ko [[ekainaren 12]]a.</ref>Baliogabeko botoak 78 izan ziren (emandako guztien %&nbsp;1,14) eta boto zuriak 201 (boto guztien %&nbsp;2,98). 2011n abstentzioa hazi egin zen 2007ko hauteskundeekin konparatuz, %&nbsp;34,95 izan baitzen, %&nbsp;19,28 gehiago.
{| class="wikitable" align="center" style="font-size: 90%; text-align:center;"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em;" | Lizarrako udal hauteskundeak (2007-2011/2011-2015)
164. lerroa:
| -
|-
| align="left" bgcolor="#CD853F" | '''[[Nafarroako Demokraten Elkargunea|Nafarroako Demokraten Konbergentzia]] (CDN)'''
| %&nbsp;3,68
| 0
178. lerroa:
 
=== Udaletxea ===
Udaletxea estilo eklektikoan eraiki zen [[XX. mendea]]ren amaieran. Fatxadan, adreilu gorriaren itxura irudikatzen duen zarpeatua dago, inguruko harrizko apaingarriekin alderatzen dena. Eraikinaren erdialdean, egitura altu bat dago, erdi puntuko arkudun atari eta beheraturiko arkua duen balkoiarekin bat egiten duena. [[XX. mendea]]n udaletxea erabat berriztu zen, 106 milioi pezetako aurrekontuarekin ([[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Foru Erkidegoko GobernuaGobernuak]]k %77 ordaindu zuen.) Zaharberritzeak iraun bitartean, udalak [[Nafarroako errege-erreginerreginen zerrenda|Nafarroako errege-erreginen]]en jauregian izan zuen egoitza.
 
[[XX. mendea]]ren hasieran udaletxea eraiki aurretik, Lizarrako udaletxea gaur egun auzitegia dagoen tokian egon zen. Eraikinak [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] egitura [[Arkitektura barrokoa|barrokoa]] du.
195. lerroa:
| align=right| 1987-1991 || Rosa López Garnica || Indep.
|-
| align=right| 1991-1995 || [[José Luis Castejón Garrués]] || [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSN]]
|-
| align=right| 1995-1999 || [[José Luis Castejón Garrués]] || [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSN]]
|-
| align=right| 1999-2003 || [[María José Bozal|María José Bozal Bozal]] || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]-[[PP]]
|-
| align=right| 2003-2007 || María José Fernández Aguerri || [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSN]]
|-
| align=right| 2007-2011 || Begoña Ganuza Bernaola || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]
|-
| align=right| 2011- || Begoña Ganuza Bernaola || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]
|-
|}
 
== Azpiegiturak ==
Lizarrak [[Lizarrako merindadea|Lizarrerri]] osorako hainbat zerbitzu eskaintzen ditu:
* '''[[Osasun]]a''': [[García Orcoyen Ospitalea|Garcia Orcoyen Ospitalea]]
* '''[[Garraio]]ak''': [[La Estellesa]] autobusak.
* '''[[Hezkuntza]]''': [[Lizarra ikastola]] (1933-36, 1970-).
239. lerroa:
''Automoviles Urederra'' autobus konpainiak [[Lizarra]] inguruko hainbat herrirekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
 
* [[Larragoa|Larraona]] - [[Aranaratxe]] - [[Eulate]] - [[Zudairi|Zudaire]] - [[Barindano]] - [[Etxabarri]] - [[Lizarra]]
 
''[[La Estellesa]]'' autobus konpainiak [[Aguilar KodeskoaKodes]]koa eta [[Iruñea]] bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodeskoaren norantzan eta lau zerbitzu kontrakoan. Linearen ibilbidea honakoa da:
 
* [[Aguilar KodeskoaKodes]]koa - [[Cabredo]] - [[Marañón|Marañon]] - [[Genevilla]] - [[Zuñiga]] - [[Antzin]] - [[Murieta]] - [[Lizarra]] - [[Villatuerta]] - [[Zirauki]] - [[Mañeru]] - [[Gares]] - [[Obanos]] - [[Legarda]] - [[Zizur Nagusia]] - [[Iruñea]]
 
== Kultura ==
=== Kirolak ===
[[Fitxategi:Remontival_pilotalekua,_2014.jpg|thumb|[[Remontival pilotalekua]] Lizarrako Udalaren kirol instalazioetako bat da, eta [[San Miguel pilota kluba]]ren egoitza.]]
Lizarran bada [[esku -huskako pilota|esku huskako]] hainbat pilotari profesional eman dituen klub bat: [[San Miguel pilota kluba]]. Herriko [[Remontival pilotalekua]]n du egoitza.
 
=== Jaiak eta ospakizunak ===
San Andresen eta Puyko Andre Mariaren omenezko jaiak antolatzen dira, Lizarrako zaindari baitira biak. Jai nagusiak [[uztaila|uztailekouztail]]eko azken astean edo [[abuztua|abuztukoabuztu]]ko lehen astean izaten dira, San Andresen omenez. Inauteriak eta Errege eguna ere nahiko ospetsuak dira.
 
=== Dantzak ===
263. lerroa:
=== Puyko Andre Mariaren basilika ===
{{sakontzeko|Puyko Andre Mariaren basilika}}
Puyko Andre Mariaren basilika Lizarrako goiko aldean dagoen eliza modernoa da, udalerriko bi zaindarietako baten omenez [[XX. mendea]]n eraikia, [[XI. mendemendea|XI. mendeko]]ko baseliza eta gero tenplu barrokoa izan zenaren gainean egina.
 
=== Lizarrako gaztelua ===
Lizarrako Gaztelua herriaren gaineko haitzean zegoen, gaur egun oraindik ere "Gazteluen Gurutzea" izena duen lekuan. Bertan, [[XVI. mendea|XVI. mende]] arte, gotorleku garrantzitsua izan zen, eta [[Erdi Aroa]]n zehar [[Nafarroako Erresuma]]ko defentsarako gotorleku sareko eraikuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen. Hiru babeslekuk osatzen zuten, Zaratanbor, Bermetxet eta Talaia izenekoek. Mendeak igaro ahala, hainbat eraberritze izan zituen gazteluak, hormak sendotu eta [[Gaztela]]ren erasoaldiek eragindako kalteak konpontzeko.
 
1512an, [[Gaztelako Erresuma]]k Nafarroakoa inbaditzean, Gaztelako Armadako gizonek hartu zuten gaztelua, eta horrela [[Cristóbal Villalba]] koronela gazteluko alkaide bihurtu zen, bai eta inguruko lurren jabetza eskuratu ere. 1572an [[Filipe II.a Espainiakoa]]k, ordea, Vespasiano Gonzaga bertako alkaide zela, gaztelua eraistea agindu zuen. Eraiste-lanetan, harrietako batzuek San Pedro de la Rua parrokiako klaustroa eta kaperak kaltetu zituzten.
 
=== San Pedro Ruakoa parrokia ===
San Pedro Ruakoa parrokia, herriko elizarik garrantzitsuena da, eta gaur egungo eraikina, ziurrenik, antzinako baseliza zaharren baten hondarren gainean eraiki zen [[Erdi Aroa]]n. Gaur egungo eraikina, [[XII. mendea]]ren amaieran eraikitzen hasi zen. Eraikineko gunerik zaharrena aurrealdea da, [[XIII. mendemendea|XIII. mendekoa]]koa, estilo [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] berantiarrekoa]]. Horrez gain, nabeen gorputzean osagai zistertarrak ikus daitezke. Eliza herriaren gaineko gune batean dago, beharbada, jatorrian izan zuen defentsarako izaeraren adierazle. Eraikina herriaren eta Lizarrako gazteluaren erdibidean zegoen.
 
=== Done Mikel parrokia ===
297. lerroa:
* [[Julian Romano Ugarte]] ([[1831]]-[[1899]]), [[gaita]]-jotzailea.
* [[Sabas Sarasola Esparza]] ([[1881]]-[[1944]]), erlijiosoa.
* [[Manuel Irujo]] ([[1891]]-[[1981]]), abokatua eta [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] alderdiko politikaria.
* [[Julio Ruiz de Alda]] ([[1897]]-[[1936]]), ''[[Plus Ultra]]'' hegazkineko hegazkinlaria, politikaria eta [[Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren Espainiako Falangea|Falange Española]] alderdiaren sortzaileetako bat.
* [[Juan Arza]] ([[1923]]-[[2011]]), futbolaria.
* [[Adolfo Eraso]] ([[1934]]), hidrologoa eta geologoa.
313. lerroa:
 
== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda|Nafarroako udalerrien zerrenda]]
 
== Erreferentziak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Lizarra"(e)tik eskuratuta