Siux: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
→‎Siux ospetsuak: It is Little Big Man.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
3. lerroa:
[[Fitxategi:Oglala girl in front of a tipi.jpg|thumb|Oglala lakoten tipia (usadiozko bizilekua, larruz eta makilez eginiko denda).]]
 
'''Siuxa'''<ref>''siux'' izena ageri da [http://ehu.es/ehg/cgi/zehazki/bila?m=has&z=siux Zehazki] eta [http://www.elhuyar.org/hizkuntza-zerbitzuak/EU/Hiztegi-kontsulta Elhuyar] gaztelania-euskara hiztegietan, gaztelaniazko «siux» sarrera begiratuta.</ref> [[Ipar Amerika]]ko jatorrizko etnietako bateko kidea da. [[EuroparEuropa]]rakrrak iritsi baino lehen, siuxak lurralde zabal baten jabe zirenak. Haien jatorrizko hizkuntza [[siux hizkuntza]] da.
 
== Izena ==
21. lerroa:
== Historia ==
 
[[Fitxategi:Sioux01.png|thumb|Siuxen lurraldea, 1770 arte (berde ilunez) eta gaur egungo [[indiaramerindiar erreserba|erreserbak]] (laranjaz).]]
 
Siuxak [[Ipar Amerika]]ko iparraldean bizi ziren, [[Aintzira Handiak|Aintzira Handien]] inguruan, baina XVII. mendean [[algonkin]]ek handik bota zituzten, eta erdialdeko ordokietara aldatu ziren. Hasieran nekazariak ziren baina gero pixkanaka ehiztari nomada bilakatu ziren; bisontearen ehiza zuten bizibide nagusia. [[Zaldi]]az baliatu aurretik [[txakur]]ra erabiltzen zuten garraiorako eta ehizarako.
27. lerroa:
XVII. mendearen erdian [[espainiar]]ren bidez zaldiaz baliatzen hasi ziren, eta horrek aldaketa handiak ekarri zituen haien bizitzan. Taldea zuten oinarrizko gizarte antolamendua, aginpidea buruzagi baten eta agure batzorde baten esku zegoela. Siuxak [[gerrari]]ak ziren, eta gerrako balentrien arabera neurtzen zuten gizonaren ausardia. [[Eguzkiaren dantza]] zuten erlijiozko ospakizunik garrantzitsuena.
 
XIX. mendearen hasieran zuriak siuxen lurraldeetan sartzen hasi ziren eta 1815eko, 1825eko eta 1851ko hitzarmenen bidez siuxen lurraldearen zati handi bat bereganatu zuten, eta [[Dakota]], [[Nebraska]] eta [[Montana]]ko [[indiaramerindiar erreserba|erreserbetan]] bizitzera behartu zituzten. Mende horretan etengabeak izan ziren siuxen eta zurien arteko gerrak. 1875ean [[Hego Dakota]]ko [[Black Hills]]en urrea aurkitu izanak [[kolono]] asko erakarri zituen, eta burdinbidea eraikitzeko lanek [[bisonte]]a desagertzea ekarri zuten. Orduan areagotu ziren zurien eta siuxen arteko gatazkak. [[Hodei Gorri]], [[Zaldi Ero]], Gall eta, batez ere, [[Zezen Eseri]] buruzagien agindura siuxek gogor eraso zioten [[Estatu Batuetako armada]]ri [[Little Big Horngo gudua]]n eta [[Custer jenerala]] hil zuten. [[Sherman jenerala]]k sarraski handia egin zuen [[Wounded Kneeko gudua]]n; siuxak garaitu zituen, eta erreserbetan bildu.
 
1973an, [[American Indian Movement]] taldeko 300 bat indiarrek [[Wounded Knee (Hego Dakota)|Wounded Knee]] hiria hartu zuten, beren eskubideak aldarrikatzeko. Gaur egun 50.000 siux bizi dira [[indiaramerindiar erreserba|erreserbetan]].
 
== Siux ospetsuak ==