Joana III.a Albretekoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
|||
9. lerroa:
| aurrekoa = [[Henrike II.a Nafarroakoa]]
| ondorengoa = [[Henrike III.a Nafarroakoa]]
| kargua2 = [[
| hasiera2 = [[1555]]eko [[urtarrilaren 7]]a
| bukaera2 = [[1572]]ko [[ekainaren 9]]a
| aurrekoa2 = [[Henrike II.a Nafarroakoa|Henrike I.a]]
| ondorengoa2 = [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike II.a]]
| kargua3 = [[Albreteko
| hasiera3 = [[1555]]eko [[urtarrilaren 7]]a
| bukaera3 = [[1572]]ko [[ekainaren 9]]a
37. lerroa:
[[1528]]ko [[azaroaren 16]]an [[Saint-Germain-en-Laye]]n jaio zen. [[Margarita Angulemakoa]]ren eta [[Henrike II.a Nafarroakoa]]ren alaba bakarra, [[Paris]]en hazi zuten.
Haurtzaroan bere osaba [[Frantzisko I.a Frantziakoa|Frantzisko I.a]] Frantziako erregearen menpean egon zen, ia-ia gatibu baitzeukan Plessis-les-Toursko gazteluan. Frantzisko I.ak bere esku izan nahi zuen [[Nafarroa]]ren geroa erabakiko zuen ezkontza mugatzea. Hortaz, hamahiru urte besterik ez zituenean, [[Wilhelm Jülich-Kleve-Berg|Kleveko dukearekin]] ezkonarazi zuen [[1541]]ean, Joana eta ingurukoak horren kontra azaldu arren<ref>{{Erreferentzia|izena1= Evelyne |abizena1= Berriot-Salvadore |izena2= Philippe |abizena2= Chareyre |izena3= Claudie |abizena3= Martin-Ulrich |izenburua= Jeanne d'Albret et sa cour : actes du colloque international de Pau, 17-19 mai 2001 |lekua= Paris |argitaletxea= Honoré Champion |bilduma= Colloques, congrès et conférences sur la Renaissance |urtea= 2004}}</ref>. Ezezkoa fisikoa ere izan zen, aldarera bultzatua izan zelako. Aldi berean [[Karlos
Joanak Nafarroakoak Kleveko dukearekin egindako ezkontza baliogabetzea lortu zuen [[1545]]eko [[urriaren 22]]an, [[Paulo III.a]] aita santuak horretarako baimena emanda<ref>{{Erreferentzia|egilea=Harleß |izenburua= Wilhelm V.| url=http://de.wikisource.org/wiki/ADB:Wilhelm_V._%28Herzog_von_J%C3%BClich-Kleve-Berg%29|bilduma= Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) |liburukia= 43 |argitaletxea= Duncker & Humblot |lekua= Leipzig |urtea= 1898 |orrialdeak= 106–113}}</ref>. Lehenengo ezkontza honetan ez zituzten ezkontza-eginbideak bete<ref>{{Erreferentzia|izena= Bernard |abizena= Berdou d'Aas |izenburua= Jeanne III d'Albret. Chronique (1528-1572) |lekua= Paris |argitaletxea= [[Éditions Atlantica|Atlantica]] |urtea= 2002}}</ref>.
47. lerroa:
[[Nafarroa]]ren defentsan [[Espainia]]ko eta [[Frantzia]]ko koroei aurre egin zien eta Joana III.a kalbindarren buruzagitzat hartu zuten. Henrike II.a Frantziakoa 1559an hil zen eta guztiz areagotu ziren erlijio borrokak Frantzian barrena.
[[Katolizismo|Katoliko]] eta [[kalbinismo|kalbindar]] erreformatzaileen arteko liskarrak ohikoak ziren eta, lehendik, amaren begikotasuna izan arren, agian [[Théodore de Bèze]]k bultzatua 1560ko abuztuan [[Nérac]]en bihurtu eta [[gabon]]etan Joana III.ak bere [[kalbinismo|kalbindar]] sinesmena herriaren aurrean aitortu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena1= Paul-F. |abizena1= Geisendorf |izenburua= Théodore de Bèze |lekua= Geneva| argitaletxea= Labor et Fides |urtea= 1949 |orrialdea= 120}}</ref>. Orduan, bere seme-alabak, [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike]] eta [[Katalina Borboikoa|Katalina]], hain zuzen ere, sinesmen horiekin hezi zituen.
1561eko uztailaren 19ko agindu batek kalbinismoa onartu zuen bere erresuman. Antonio bere senarrak, [[Luis I.a Borboi-Condékoa|Luis Borboikoa]] bere anaiarekin batera, Parisko [[Frantziako Estatu Orokorrak|Estatu Orokorren]] aurrean protestanteen egoera salatu zuten. [[Condéko printzea]]k 1560ko urriaren 31n atxilotua izan ostean, [[heriotza zigor|heriotz-zigorra]] jasan zuen. 1562ko martxoaren 1ean [[
1567ko [[Nimes]]ko katolikoen sarraskiek berriro gerra zibila piztu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena= Alphonse |abizena= de Ruble |url= http://www.archive.org/stream/jeannedalbretet00rublgoog#page/n9/mode/2up |izenburua= Jeanne d'Albret et la guerre civile, Suite de Antoine de Bourbon et Jeanne d'Albret |lekua= Paris |argitaletxea= Émile Paul et Guillemin |urtea= 1897}}</ref>. 1568an [[Karlos IX.a Frantziakoa]]k Joanaren lurraldeen konfiskazioa agindu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena= David M. |abizena=Bryson |izenburua= Queen Jeanne and the Promised Land : Dynasty, Homeland, Religion and Violence in Sixteenth-Century France |argitaletxea= Brill |bilduam= Brill's Studies in Intellectual History |urtea= 1999}}</ref> eta Biarnon martxoan Antoine de Lomagne Terrideko jaunak matxinotu zen. Uztailean Gabriel de Montgommeryk zuzenduriko kalbindar armadak eremua berreskuratu zuen. Joana protestanteen buru bilakatu eta orduan hamabost urte besterik ez zituen Henrike bere semeari [[Arroxela]]ko setioan parte hartzeko agindu zion<ref>{{Erreferentzia|izena= Pierre |abizena= Miquel |izenburua= Les Guerres de religion, |argitaletxea= Club France Loisirs |urtea= 1980 |isbn= 978-2-7242-0785-9| orrialdea= 245}}</ref>. 1568ko martxoaren 23an sinaturiko [[Longiumeau]]ko itunak bakea ekarri arren, laster hasiko da hirugarren Erlijio Gerra.
1569ko martxoaren 12ko [[Jarnaceko gudua]]n protestanteen buruzagia zen Condé hil zenean, Henrike Nafarroakoa buruzagi politiko bilakatu zen, botere militarra [[Gaspard II.a Colignykoa|Coligny almirantearen]] eskuetan izanik. Joanak Arroxelako andre bilakatu zen, gai militarretan izan ezik<ref>{{Erreferentzia|izena= Nancy |abizena= Lyman Roelker |izenburua= Jeanne d'Albret, reine de Navarre (1528-1572) |lekua= Paris |argitaletxea= Imprimerie nationale |urtea= 1979| orrialdeak =463 }}</ref>. Nazioarteko harremanetaz arduratu zen eta, nahiz eta [[Moncontourreko gudua]]n galdu, higanoteen aliantza eustea lortu zuen. 1569ko abuztuan Montmorency dukearen laguntzari esker bere lurralde guztiak berreskuratu zituen eta alderdikideek hala eskatuta, 1570ean katolikoekin negoziaketetan hasi zen. Abuztuaren 8an [[Saint-Germain-en-Layeko Bakea]] sinatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena= Henri |abizena= Martin |izenburua= Histoire de France |liburukia= 9 |edizioa= 4. |lekua= Paris |urtea= 1858 |orrialdea= 270}}</ref>. Hitzarmen honetan protestanteak administrazioan berriz onartzea adostu zen eta, baita, [[Margarita
1571eko uztailaren 19ko agindu baten bitartez [[kalbinismo]] bere lurraldeen erlijio ofizial moduan ezarri zuen. Baina aurretik ebanjelizazio lan handia egina zuen: 1563an [[Joan Kalbin]]en katekismoa [[bearnera]]z argitaratu zuen; 1566an [[Ortheze]]n akademia protestante bat eratu zuen; eliz-ordenantza berriak argitararazi zituen eta 1568an [[Arnaud de Salette]]ri ''Psautier de Marot'' bearneraz itzultzea eskatu zion. 1571n eta kalbinismoa zabaldu asmoz, erreginak [[Joanes Leizarraga]]ri agindu zion [[Itun Berria]]ren euskarazko itzulpena egiteko, [[Biblia]]ren lehenengo euskarazko itzulpena izango zena.
63. lerroa:
1572an [[Paris]]en zegoen semearen ezkontza-ituna negoziatzeko. Ezin izan zuen Margarita Frantziakoa protestantismora bilakatu ezta ezkontza ikusi ere, 1572ko ekainaren 9an hil zelako (ezkontza abuztuaren 18an izan zen). Higanotek zabaldutako zurrumurruen arabera, orduan erregeordea zen [[Katalina Medici]]k eraila izan zen, baina autopsiaren arabera [[tuberkulosi]]k jota hil zen<ref>{{Erreferentzia|abizena= Knecht |izena= R. J. |izenburua= Catherine de' Medici |lekua= Londres eta New York|argitaletxea= Longman |urtea= 1998 |isbn= 0-582-08241-2|orrialdea= 151}}</ref>.
[[San Bartolome gaueko sarraskia]] baino zertxobait aurrerago hiltzea eta hilketa honen eragina higanoten alderdian ''a posteriori'' pozoiduraren zurrumurru funsgabeak zabaldu zituen<ref>Zurrumurruaren arabera, René Bianchik, Katalina Mediciren florentziar lurringileak, erreginari pozituriko eskularruak saldu zizkion. Lehendabizikoz 1574an agertu arren ({{erreferentzia|izenburua= Discours Merveilleux de la vie, actions et deportements de Catherine de Medicis, Royne-mere |izena= Nicole |abizena= Cazauran |lekua= Geneva|argitaletxea= Librairie Droz | urtea= 1995| edizioa= 8. | orrialdea= 200}}), [[Alexandre Dumas]]ek zabaldu zituen batez ere 1845eko ''La reine Margot'' bere eleberrian.</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena= Robert |izena= Marc | url= http://www.archive.org/details/lesempoisonnemen00robeuoft | izenburua= Les empoisonnements criminels au 16e siècle | urtea=1903}}</ref>. [[Denis Diderot|Diderotek]]<ref>{{Erreferentzia|izena= Denis |abizena=Diderot |izenburua= Encyclopédie |liburukia= 12 |orrialdea= 192}}</ref> eta [[Voltaire]]k<ref>{{Erreferentzia|abizena= Voltaire |izena= Jean-Marie | url= http://www.voltaire-integral.com/Html/08/02N.htm |izenburua= Note de 1723 sur le site de l'intégrale}}</ref> errefuxatu arren, zurrumurruak probarik gabe mantendu ziren [[XIX.
== Ezkontzak eta haurrak ==
159. lerroa:
{{oinordekotza kutxa
| epea = 1555-1572
| titulua = [[Fitxategi:Armoiries Albret moderne.svg|40px]]<br />[[Albreteko
| aurrekoa = [[Henrike II.a Nafarroakoa|Henrike I.a]]
| ondorengoa = [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike II.a]]
| |||