San Martzialgo gudua (1813): berrikuspenen arteko aldeak

| komandante2 =[[Manuel Alberto Freire de AndradeFreyre|Freire jenerala]]<br>[[Gabriel Mendizabal|Mendizabal jenerala]]

'''San Martzialgo gudua''' [[Iberiar Penintsulako Gerra|Espainiako Independentzia Gerra]] garaian gertatu zen gudua izan zen, [[1813]]ko [[abuztuaren 31]]an hain zuzen ere. Bertan [[Manuel Alberto Freire de AndradeFreyre|Freire jeneralak]] zuzendutako Laugarren Armada Espainiarrak (Galiziako Armada ere deitua) [[Nicolas Jean de Dieu Soult|Soultek]] zuzendutako armada frantziarra menderatu zuen<ref>{{Erreferentzia| abizena1 =Smith| izena1 =Digby| izenburua = The Napoleonic Wars Data Book| non= [[Londres]]| argitaletxea = Greenhill| urtea = [[1998]]| isbn =1-85367-276-9}}</ref>.

[[Arthur Wellesley|Wellington]], [[Gasteizko gudua]]n garaipena lortu ondoren, [[Donostia]]ra hurbildu eta frantziarren boterepan zegoen hiria [[Donostiakodonostiako lehendabizikosetioa#Lehenengo setioa (1813)|setiatu zuen]] [[1813]]ko [[uztail]]ean. Aldi berean, napoleondar armadak ekialderantz jo zuen berrantolatzeko eta [[Gasteiz]]en izandako zaurituak senda zitezen. Bai [[Donostia]] bai [[Iruñea]] Wellingtonen indarren hegaletan zeuden, [[Frantzia]]rako sarbideak babesten eta, horrexegatik, [[Ipar Euskal HerriHerria]]ann sartu baino lehen konkistatu behar zituzten. Hala ere, Donostia setiatzear Wellington konturatu zen [[Louis Emmanuel Rey|Rey jeneralak]] zuzendutako frantziar goarnizioaren jarrera gaizki taxutu zuela, britainiarrek galera handiak tartean [[uztailaren 21]]eko erasoaldian 600 hildako jasan zituztelako<ref>{{Erreferentzia| abizena1 =Gates| izena1 =David| izenburua = The Spanish Ulcer: A History of the Peninsular War| argitaletxea = Pimlico| urtea =[[2002]]| isbn = 0712697306| orrialdea = 395}}</ref>. Wellington bere kanpaina birmoldatu baino lehen, Soult berrantolatu eta ekialdean zegoela jakin zuen. Hori zela eta, aliatuek setioa utzi eta frantziar mariskal erasotzeari ekin zioten.

Wellingtonek [[Pirinioetako guduakanpaina|Pirinioetako guduan]]n Soult borrokatu zuen bitartean, [[Thomas Graham|Graham jeneralak]] [[Donostia]]ko blokeoa mantendu eta [[abuztuaren 26]]an [[Donostiako bigarrendonostiako setioa#Bigarren (1813)setioa|berriro setiatzeko]] prestatu zen. Horretarako gotorleku arinen bigarren lerroa eraiki zuen Soulten erasoez babesteko, [[Bidasoa]]n lehendabiziko lerroa eraikitzen ari ziren bitartean. [[Bera]]n, [[Lesaka]]n eta, batez ere, [[Irun]]en zeuden anglo-portugaldar dibisioak sendotzeko, espainiar 4. ejertzitoan zeuden 3., 5. eta 7. dibisioak eta 4. dibisioaren brigada bi [[San Martzial mendia]]n kokatu zituzten, Freire jeneralaren zuzendaritzapean.

Soultek gau erdian lerroak berrantolatu eta tropa berriak ekarri zituen bigarren erasoaldia egiteko. Hala ere, espainiar lerroa zutik iraun eta berriro erasoaldia atzera bota zuen. [[Bidasoa]]n ezin eta Soultek [[Irun]] aldera erretiratzeko agindua eman zuen. [[Donostia]] egun hartan bertan erori eta anglo-portugaldar armadak erre eta arpilatu zuen hiriburua<ref>{{Erreferentzia| url= http://www.diariovasco.com/20080525/cultura/incendio-sebastian-cartas-20080525.html| izenburua = El incendio de San Sebastián, en cartas| egunkaria = [[Diario Vasco|El Diario Vasco]]| data = [[2008]]ko [[maiatzaren 25]]}}</ref><ref>[http://www.1808-1814.org/colabora/oflodor.html El holocausto de San Sebastián en 1813]</ref>. Soult [[Lapurdi]]ra joan zen.

San Martzialgo gudua latza izan zen oso. Zaurituak eta hildakoak 1.658 izan ziren espainiar armadan, frantziar armadan are gehiago. Anglo-portugaldar armadak, berriz, ia ez zuen hildakorik izan borrokan gutxi parte hartu zuelako. Gudua eta gero, frantziarrak [[Hego Euskal HerriHerria|Hego Euskal Herritik]]tik atera ziren, eta Soult-ek "berriro ez zituen izandako abilezia eta arreta erakutsiko borrokan"<ref>{{Erreferentzia| abizena1 =Gates| izena1 =David| izenburua = The Spanish Ulcer: A History of the Peninsular War| argitaletxea = Pimlico| urtea =[[2002]]| isbn = 0712697306| orrialdea = 429}}</ref>.