Bioko: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robotak {{Commonskat}} gehitu du. Txantiloiak commons:category:Bioko lotu du, Wikidataren arabera.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[Fitxategi:Bioko.png|thumb|right|300 px|Biokoko mapa]]
 
'''Bioko'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0167.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-03-30|izenburua= 167. araua: Saharaz hegoaldeko Afrikako toponimia}}</ref> [[Gineako golkoa]]n kokaturiko [[Uharte (geografia)|uharteauharte]]a da, nahiz eta [[Kamerun]]go kostaldetik 32 [[kilometro]]tara izan, [[Ekuatore Ginea]]koa da. Lehen ''Fernando Poo'' izena zuen [[Uharte (geografia)|uharteakuharte]]ak 2.017 [[kilometro koadro|km²]] azalera eta 130.000 biztanle ditu, [[2005]]eko erroldaren arabera.
 
== Izena ==
[[Ekuatore Ginea]] [[Espainiar Inperioa|Espainiako inperioainperioaren]]ren zati bat zenean, [[Uharte (geografia)|uharteakuharte]]ak '''Fernando Poo''' zuen izena. Baina, [[Francisco Macias Nguema|Masie Nguema Biyogok]] izena "afrikartu" zuen eta ''Masie Ngueme Biyogo uharte'' bihurtu zen; [[1979]]an [[Teodoro Obiang Nguema]]k poterea hartu zuenean, ''Bioko'' bihurtu zen. Hala ere, bertoko [[bubi]] herriarentzat ''Otcho'' du izena.
 
== Geografia ==
Biokok 2.017 [[kilometro koadro|km²]] azalera du, 70 [[kilometro|km]] luzera eta 32 [[kilometro|km]] zabalera. [[Sumendi]]-[[Uharte (geografia)|uharteauharte]]a da, menditsua, [[mendi]]rik altuena 3012 [[m]]etroko Pico Basile izanda. Gertuko [[Sao Tome|São Tomé]] eta [[PrincipePríncipe uhartea|Príncipe]] [[Uharte (geografia)|uharteenuharte]]en itxura du.
 
Politikoki, bi probintziatan banatuta dago: [[Ipar Bioko]] eta [[Hego Bioko]], [[Malabo]] estatuaren hiriburua, [[Luba]] eta [[Riaba]] hiri nagusiak izanik.
 
== Demografia ==
Biokok 130.000 biztanle ditu, gehienak [[Bubi]] herrikoak. Besteak [[fernandino mestizo]]ak, [[espainiar]]rak eta [[Río Muni|Rio Muni]], [[Nigeria]] eta [[Kamerun]]dik etorritako etorkinak dira.
 
== Historia ==
25. lerroa:
[[Fitxategi:bubi tribal flag.svg|thumb|Bubien ikurrina.]]
 
[[1926]]an, uhartea [[Ginea Espainiarra|Espainiar Ginea]] koloniara lotu zuten. [[Francisco Franco|Francoren]]ren diktaduraren pean, [[Ekuatore Ginea]]k deskolonizazio prozesua hasi zuen, [[1968]]ko [[urriaren 12]]an independentzia lortu arte. [[Francisco Macías Nguema]] izan zen Ekuatore Gineako aurreneko lehendakaria, 1968tik 1979an boteretik bota zuten arte.<ref>{{en}} [http://www.dictatorofthemonth.com/Nguema/Dec2001NguemaEN.htm Francisco Macias Nguema]</ref> Haren agintaldian, Ekuatore Gineari ''Afrikako [[Auschwitz]]'' esaten zitzaion. Nguemaren erregimenak alde batera utzi zituen gobernu eginkizun guztiak, barne segurtasunekoak izan ezik, eta segurtasun eginkizun hori terrorearen bidez egiten zuen: epaile nagusitzat jarduten zuen, eta milaka herritar kondenatu zituen heriotzara. Ondorioz, herritarren herena hil edo erbesteratu zen. Ekuatore Gineak zituen 300.000 bat bizilagunetatik, gutxi gorabehera 80.000 hil zituzten, bereziki aberastasunik edo heziketa intelektualik bazuten Biokoko bubi etniako kideak.<ref>{{en}} [http://news.independent.co.uk/world/africa/article2530772.ece «Coup plotter faces life in Africa's most notorious jail»]</ref><ref>{{en}} [http://www.dailymail.co.uk/pages/live/articles/news/news.html?in_article_id=455635&in_page_id=1770 «True hell on earth: Simon Mann faces imprisonment in the cruelest jail on the planet»], ''Daily Mail''.</ref> Diktadoreak, jende ikasia bere erregimenarentzat mehatxua zelakoan, betaurrekoak zituen oro hilarazi zuen. Eskola guztiak itxiarazi zituen 1975ean. Ekonomia kolapsatu zen, eta herritar trebatuek eta atzerritarrek alde egin zuten.<ref>{{en}} [http://www.telegraph.co.uk/opinion/main.jhtml?xml=/opinion/2004/08/29/do2902.xml&sSheet=/opinion/2004/08/29/ixopinion.html «If you think this one's bad you should have seen his uncle»], ''The Telegraph''.</ref>
 
XX. mendearen erdialde arte uharteko biztanle gehienak [[bubi]] etniakoak ziren, baina, geroztik, etorkinek (gehienbat [[fernandino mestizo]]ak eta [[beti-Pahuin herriak|fang]] etniakoak) eta Francisco Macías Nguema diktadoreak agindutako sarraskiek gutxiengo bihurtu ditu bubi etkniakoak. Haien artean bada uhartearen independentzia eskatzen duen mugimendu bat: [[Bioko Uhartearen Autodeterminazioaren aldeko Mugimendua]]. Matxinatzen saiatu ziren 1998ko urtarrilaren 21ean, eta horrek Ekuatore Gineako erregimenaren errepresio gogorra ekarri zuen.
 
== Erreferentziak ==