23:22, 13 apirila 2015ko berrikusketa aldatu Arrie.cano (eztabaida \| ekarpenak) 109 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		23:31, 13 apirila 2015ko berrikusketa aldatu desegin Arrie.cano (eztabaida \| ekarpenak) 109 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{zuzendu}} [[Fitxategi:PotugueseCaravel.jpg\|thumb\|250px\|Portugalgo karabela bat]] '''Karabela''' [[belaontzi]] mota bat da, [[XV. mende\|XV.]] eta [[XVI. mendee]]tako aurkikuntzetan garrantzi handia izan ~~zuten~~zuen. [[Latindar oihal]]ak, bi edo hiru [[masta]] eta [[krosko]] estua zituen. [[Portugal]]en eta [[Espainia]]n erabili zen XV eta XVI. mendeen artean, Portugaldarrek erabiltzen zuten [[Atlantiko]]ko ~~ozeanoko~~ozeanoetako bidaietan, eta itsas komertziorako erabiltzen zuten baita, baina, geroago, aurkikuntzetarako; 10 kilometro orduko abiadura zuen. Karabelarekin bidaiatzen zutenak, itsasontzi hoberena zela esaten zuten. Gaur egun oso espetsua da [[Kristobal Kolon]]ek bere bidaietan erabili zuelako, adibidez: [[Amerikako aurkikuntza]]n. Aurkikuntzen garaiko Portugalgo karabelak 20–25 metro bitarteko luzera zuten, 2 masta, eta batzuetan 3 latindar oihal. Masta nagusia kroskoaren erdialdean izaten zuten. Jasotako esperientziengatik konturatu ziren latindar oihalak oso arriskutsuak zirela ~~itsas bidaietan,~~ haize gogorra ~~zebilenean~~zebilen itsas bidaietan, eta oihal haien ordez oihal karratu edo biribilak jarri zituzten. == Historia == Karabelaren asmakuntzak asko lagundu zuen [[XV. mendea]]n [[Espainia\|Espainiaren]] eta [[Portugal\|Portugalen]] itsas bidaietan, bereziki [[Ozeano\|ozeanoetan]]. Itsasontzi hauskorrak ziren, ezin zituzten ~~nabigazioko~~nabigazioaren zailtasunak gainditu, adibidez haize gogorrak eta [[itsas laster]]rak. Lehenengo karabelak 1450. urtearen inguruan eraiki ziren, lehendik zeuden portugaldar arrantza-ontzien egituren gainean oinarritu zen haien egikera. XV. mendearen amaieran Enrique esplorazio batzuk hasi zituen Afrikako kostetara eta Atlantikoko uharteetara. Karabela izena itsasontzi zahar batetik etorri ahal da, hau da latinez `Carabus´ eta Greziarretik baita. Amerikako [[kolonizazio\|kolonizazioaren]],aurkikuntzaren eta konkistaren hurrengo urteetan ez ziren asko erabili itsasontzi hauek, ontziratzeko arrazoi gehiago agertu zirelako, bereziki [[Galeoi\|galeoiak]]:, ontziak eta karrakak ~~zituenak~~zituztenak, baina hobekuntza handiagoekin, bereziki erresistentzian, karga gaitasunean eta maniobra terminoetan. 50-160 tona kopuruekin oso arinak ziren eta gehienez 3 [[masta]] zituzten, eta triangeluar latindar oihalek eragiten zieten aurrera. Txikiagoa izanez Karabela itsasontziz joan ahal zen kostaldeko azalen ur handietan nabigatzen. Latindar oihalekin oso ondo maniobratzen zen, eta haizeen urbil egon ahal zen arazorik gabe, gainera Atlantikoko motakoak zituenean oso azkarra zen. Bere [[ekonomia]], abiadura,arintasuna eta boterea bere garaiko belaontzirik onena bihurtu zuten baina hasieran zama eta ekipamendu ahalmena oso txikia zuen eta desabantaila handia zen. Portugesak karabelaren ezaugarriak esplotatu zituzten eta gero Espainiarrak kopiatu zieten, horrela jaio zen Andaluziako Karabela, eboluzionatzen joan zena urteak pasa ahala, gainera bere grabitate zentroa egonkorragoa izatea lortu zuten. XIV.mendean arrantza egiteko ontzi txikiei karabela deitzen zitzaien edo merkataritza ibilbide eta azpi atlantikoko kabotaia zerbitzatzen zuten oihal eta arraunak zituzten itsasontziei. XV.mendearen erdialdean karabelaren goren aldia izan zen, 200 tonetara iritsi zen eta estruktura eboluzio bat jasan zuen kanoiak instalatzean, baina desabantaila batzuk zituen, ontziaren [[krosko\|kroskoa]] oso hauskorra zen, haien [[masta\|mastak]] erraztasun handiz apurtzen ziren uraren filtrazioak eraginez, baina hori arazo oso larri bat zen, gehienetan portuetara iristean suntsitu egin behar zituzten itsasontzi hauek nabigazio luzeen ondoren eta oso zaila zen konpontzea. Hala ere ontzien mota hau aurkikuntzen garaiaren pisu handia eraman zuen ekaitzak jasaten. 1481ko abenduaren 12an Diego de Azambuja nabigatzailea Lisboatik 90 karabelekin ~~Lisboatik~~ atera zen eta mota ezberdineko beste 2 itsasontzi batzuekin, 2 itsasontzi horiek 400tona zituzten, harria eta beste material batzuk zituzten San Jorge de la Mina Gaztelua izeneko gotorlekua egiteko. Haien materialak atera eta gero 2 itsasontzi horiek desagertu ziren eta bakarrik karabelak itzuli ziren. Horrela nabigatzaileen teoria bat baieztatu zen.

Karabela: berrikuspenen arteko aldeak