Karabela: berrikuspenen arteko aldeak

'''Karabela''' [[belaontzi]] mota bat da, [[XV. mende|XV.]] eta [[XVI. mende]]tako aurkikuntzetan garrantzi handia izan zutenak. [[Ohial latindar]]rak, bi edo hiru [[masta]] eta [[krosko]] estua zituen. [[Portugal]]en eta [[Espainia]]n erabili zen XV eta XVI. mendeen bitartean, Portugaldarrek erabiltzen zuten [[Atlantiko]]ko ozeanobidaietanozeano bidaietan, eta itsas komertziorako erabiltzen zuten baita, baina, geroago, aurkikuntzetarako; 10 kilometro orduko abiadura zuen. Karabelarekin bidaiatzen zutenak, itsasontzi hoberena zela esaten zuten. Oso ospetsua da gaur egun, [[Kristobal Kolon]]ek bere bidaietan erabili zuelako, adibidez: [[Amerikako aurkikuntza]]n.

Aurkikuntzen garaiaren Portugalgo karabela 20 eta 25m bitarteko luzeeraluzera zuen 2 makil eta batzuetan 3 Latindar ohialakoihalak.

Makil handia kroskoaren erdialdean kokatzen zen. Jasotako esperientziengatik konturatu ziren ohialoihal Latindarrak oso arriskutsuak zirela itsasoko bidaietan haize handia zegoenean, orduan ohialoihal hauek aldatu zituzten ohialoihal karratu edo biribilengatik.

Karabelaren asmakikuntzaasmakuntza asko lagundu zuen XV.[[Mende|mendean]] [[Espainia|Espainiaren]] eta [[Portugal|Portugalen]] bidaietan, bereziki [[Ozeano|ozeanoetan]]. Itsasontzi hauek hauskorrak ziren, hauek ezin zuten nabigazioen sailtasunakzailtasunak gainditu, adibidez haize gogorrak eta [[Itsas laster|itsas lasterrak]].

Amerikako [[kolonizazio|kolonizazioaren]],aurkikuntzaren eta konkistaren hurrengo urteetan ez ziren asko erabili itsasontzi hauek, enbarkazioskoontziratzeko arrazoi gehiago agertu zirelako bereziki [[Galeoi|galeoiak]]: ontziak eta karrakak zituenak, baina obekuntzahobekuntza handiagoekin, bereziki erresistentzian, karga gaitasunean eta maniobra terminoetan. Oso arinak ziren 50tik 160ko tona kopuruekin eta gehienez 3 [[masta]] zituen, eta triangeluar Latindar ohialenoihalen baimena zuten.

Txikiagoa izanez Karabela itsasontsizitsasontziz joan ahal zen kostaldeko azalen ur handietan nabigatzen. OhialOihal Latindarrekin oso maniobragailuaondo maniobratzen zen eta haizeen urbil egon ahal zen arazorik gabe, gainera Atlantikoko motakoak zituenean oso azkarra zen. Bere [[ekonomia]], abiadura,arintasuna eta boterea bere garaiko belaontsirikbelaontzirik onena bihurtu zuten baina hasieran zama eta ekipamendu ahalmena oso txikia zuen eta desabantaila handia zen.

Portugesak karabelaren ezaugarriak esplotatu zituzten eta gero Espainiarrak kopiatu zieten horrela jaio zen Andaluziako Karabela, eboluzionatzen joan zena urteak pasa ahala, gainera bere grabitate zentroa egonkorragoa izatea lortu zuten. XIV.mendean arrantza egiteko ontzi txikiei karabela deitzen zitzaien edo merkataritza ibilbide eta azpi atlantikoko kabotaia zerbitzatzen zuten ohialoihal eta arraunak zituzten itsasontziei.

XV.mendearen erdialdean karabelaren goren aldia izan zen, 200 tonetara iritsi zen eta estruktura eboluzio bat jasan zuen kanoiak instalatzean, baina desabantaila batzuk zituen, ontziaren [[krosko|kroskoa]] oso hauskorra zen, haien [[masta|mastak]] errastasunerraztasun handiz apurtzen ziren uraren filtrazioak eraginez, baina hori arazo oso larri bat zen, gehienetan portuetara iristean nabigazio luzeen ondoren suntsitu egin behar zituzten itsasontzi hauek eta oso zaila zen konpontzea. Hala ere ontzien mota hau aurkikuntzen garaiaren pisu handia eraman zuen ekaitzak jasaten.

1481ko abenduaren 12an Diego de Azambuja nabigatzailea Lisboatik atera zen 90 karabelekin eta mota ezberdineko beste 2 itsasontzi batxuekinbatzuekin, 2 itsasontzi horiek 400tona zituzten, harria eta beste material batzuk zituzten San Jorge de la Mina Gaztelua izeneko gotorlekua egiteko. Haien materialak atera eta gero 2 itsasontzi horiek desagertu ziren eta bakarrik karabelak itzuli ziren.

Horrela nabigatzaileen teoria bat baiestatubaieztatu zen.

Arina,altua eta gehienez 30 metro duen belaontzi bat da, estua, aparailu biribila eta 3 masta ditu, belaontzia bizkar baten gainean dago eta 8 korapiloetan nabigatzen zuen (15km/h).[[Krosko]] arinekoa zen, eta ez zen iskanbilatzuaiskanbilatsua eta itxura finuafinoa zuen, ezaugarri horiei ezker oso arina zen. Karabela salgai asko eramateko ahalmena zuen eta tripulazioa bidai luzeetan zehar elikatzea baimentzen zuen. Ez ditu izan behar arraunlariak, azalera eta ohialoihal kopuruak handitu ahal zaizkio. Nahiz eta Enrique edo fernão Magalhãesen eruduanereduan ez ziren behar [[arraun|arraunik]] itsaontziarenitsasontziaren azala 4 arraun luze jartzea baimentzen zuen. Behar zenean, arraun bakoitzak 4 mutilek maneiatu behar zituzten eta mugitzeko mutilak aurrerantz eta atzerantz mugitu behar ziren azalaren gainean.

Alde batetik usten da karabelaren jatorria Arabiako dhowetikDhowetik datorrela.

Dhowa belaontzi mota bat da, triangelu formako oihalengatik eta bere masta bakarretik bereizten da.

•La Santa María: Colonen egunerokoan 3 karabeletazkarabelotaz hitz egiten da, baina batzuetan 'nao' itzahitza agertzen da, esaten da hitz honen sinonimoa ontzia izan ahal dela edo beste itsasontzi bat, karabela baino handiagoa dena. Hala ere, Fernández ohartarazten du karabela bat baino handiagoa zen modelo bat zela. ColonKolon itsasontzi hau alokatu zion Costako Kostaldeko Juanri, kantaurikoKantauriko guardiakoa zen mutil bat zen eta honek beste izen batekin aipatu zuen itsasontzi hau: Santa María. Uste da itsasontzia Galizian egin zela eta horregatik bere jatorrian La Gallega deitzen da, baina beste batzuk uste dute bere jatorriskojatorrizko izena Marigalante zela.

Marinel askok esan zuten Ohialoihal Latindarrak karabela karratuarekin kombinatukonbinatu behar zituztela, hau egitean beste modelo berri bat sorusortu zuten: Karabela biribila.

La niñaNiña eta La Pinta karabela Latindarrak ziren baina kolonen bidaia hasi baino lehen karabela biribilak bihurtu ziren.

Airearekin ohialoihal karratua ezin zen egokitu, soilik ehuneko berrogeitahamarraberrogeita hamarra egokitzen zen itsasontzi orekatuan eta mutilez beteritakoetanbeteritakoan, ere oso erreza zen itzasontziitsasontzi hau norabide gabe joatea.Hala ere OhialOihal Latindarrekin oso ondo egokitu ahal zen eta ez zen mugitzen beste norabideetan. Popako haizean ohialoihal karratua oso ondo erabiltzen zuen haizea eta ondo abiatzen zen. OhialOihal Latindarrekin oso zaila da ibilbidea mantentzea presio irregularrarekin

•San rafael karabela: [[Portugal|Portugalen]] sortu zen,1400.urtean, 53 tona pisatzen zuen, 21,5 metro zituen eta 30 gizon zituen -Portugalgo marinelak izan ziren lehengoak Moluketako uharteetara heltzen. Horretarako Afrikako kostaldeak inguratzen ziruztenzituzten

•Grande Hermine karabela: [[Frantzia|Frantzian]] sortu zen eta 1500.urtean soru zen(gutxi goraberagora bera), 200 tona pisatzen zuen, 33 metro eta 50 gizon zituen. -Karabela biribila bat zen, Amerikan ezplorazioakesplorazioak egiteko. Colónekkolonek egindako bidaiak, eta Espainiaren eta Portugalen aurkikuntzak eta kolonizazioak asko animatu zuten Europari Amerikar Kostaldeak exploratzekoesploratzeko. Frantzia Amerikarako bidaiak hasi zituen Jacues Cartier agintariarekin.

•Extremadura karabela: [[Espainia|Espainian]] sortu zen, 1511.urtean sortu zen, 228tona pisatzen zuen, 35 metro zituen eta 86 marinelak eta 120 soldadu zituen. -Extremadura bere garaierako tamaina handiko karabela bat zen eta (levanteko eskuadran) parte hartzen zuen. Garai horretan Argeleko Kostetan eta Tunezen kokatutako kortsarioak haien xebekekin oso arriskutsuak ziren, merkataritza nabigaziorako eta hiribilduetarako, arpilatze biktimak baitziren. Gehiegikeriak amaitzeko Carlos V emperadoreaenperadorea Argel okupatu zuen.