Wikipedia

Kolkida: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robotak {{Commonskat}} gehitu du. Txantiloiak commons:category:Colchis lotu du, Wikidataren arabera.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
2. lerroa:
| izena=Kolkida
| izena bertako hizkuntzan=კოლხეთი
| hasiera urtea=[[k. a. 1350ko hamarkada|k. a. 1350]]
| amaiera urtea=k. o. [[164]]
| gobernua=[[Monarkia]] [[feudalismo|feudala]]
9. lerroa:
| nongo=
| mapa=Georgian States Colchis and Iberia (600-150BC)-en.svg
| mapa testua=[[Iberiako Erresuma|Kaukasiar Iberia]] eta Kolkidaren kokapena
| a1= [[Diauehi]]
| o1=[[Imeretiko erresuma]]
16. lerroa:
| hiriburu mota=Hiriburu(ak)
| hizkuntza=[[Zan hizkuntzak|Kolkidera]]
| erlijioa= [[Hellenism]] eta [[KristautasunaKristautasun]]a
| eremua=
| biztanleria=
22. lerroa:
}}
 
'''Kolkida'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0142.pdf|izenburua=142. araua: Antzinateko eskualdeen euskarazko izenak|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data=2004/XII/16|lekua=[[Bilbo]]}}</ref> ([[georgiera]]z კოლხეთი, ''k'olxeti''; [[greziera]]z Κολχίς, ''Kolchís'') antzinako estatu, erreinu eta eskualdea izan zen, oraingo [[Georgia]] mendebaldean kokatua. Garrantzi handia izan zuen georgiar nazioaren eta azpitaldeen eraketan, batez ere [[Erdi Aroa]]n Georgia ekialdeko [[KaukasiarIberiako IberiaErresuma|Iberia-Kartli]] erreinuarekin bat egitean. Idazle klasikoek kontatzen dituzten deskribapenengatik, Kolkida, [[hiri-estatu]] bat izango litzateke, [[Itsaso Beltza]]ren ertzean greziarrek kolonizatu zutena. Kolkidako lehen erresuma, itxuraz, [[zimeriar]] eta [[Eszita|eszitek]] bota zuten [[K. a. 720ko hamarkada|K. a. 720]]. urtean, eta, ondoren, [[AkemenidarAkemenestar Inperioa|Akemenidar Inperioan]]n barneratua, [[K. a. VI. mendea]]ren erdialdean.
 
[[Greziar mitologia]]n Kolkida [[urrezko ahari-larrularrua]]a zegoen nazioa zen, jainkoen oparia, zuenari, oparotasuna ematen ziona. [[Jason]], [[Argo]] izeneko bere itsasontzian, harantz joan zen hain gai preziatua bertako errege zen [[Eetes]]i lapurtzeko, ahari larrua, [[Frixo]] ahariaren bizkarrean muntatua heldu zenean jaso zuena. [[Medo]]k herrialdea konkistatu zuen [[Asia]]tik bere aitona Eetesi laguntzeko joan zenean, erresuma, bere anaia propioaren esku galdu zuena, eta, behin Eetes hil ondoren, Kolkida bere inperioari erantsi zion, beragatik, [[Media]] deitua izan zena.
 
==Historia==
30. lerroa:
[[K. a. 2. milurtekoa]]ren amaieran, Asia Txikian, ''Ponto Euxino'' ([[Itsaso Beltza]])ren ekialdean eta [[Transkaukasia]]ren hego-mendebaldean, bi erresuma loratzen ziren, [[Diaoji]]koa eta ''Kolka''koa ([[greziera]]z Κολχίς / Kolkis) edo Kolkida greziarrentzat.
 
Kolkida, [[K. a. IX. mendemendea]]ann eman zen kolkidar herrien konfederaziotik sortutako erresuma bat izan zen. Kolkidarrek eta bere erresumak Diaojiren konfederazioa suntsitu zuten ([[K. a. VIII. mendemendea]]a) [[Urartu]]rekin zuzeneko harremanean jarri zituena. Urartuko iturrietan, Kolkidako benetako hiri asko aipatzen dira, eta beraz, badirudi, jada [[K. a. VIII. mendemendea]]ann zibilizazio maila handi bat zuela. Errege bakar batek gobernatzen zuen Kolkidan, eta probintzia bakoitzean gobernari bat zegoen.
 
Hor da, non, Medea aztia eta Jason eta Argonauten elezaharra garatzen den, hara, urrezko ahari larrua bilatzen joan zirenak. [[Eskilo]] eta [[Pindaro]] izan ziren Kolkida aipatzen lehenak, batzuetan, [[Eea]] izena ematen zitzaiona, hau, elezaharrean, Eetes (toki hauen eponimoa eta nork, greziarren arabera, Kolkida gobernatzen zuena) eta [[Zirze]] bizi ziren uhartearen izena zelarik, [[Fasis]] ibaiaren itsasoratzean (gaur egun [[Rioni]]). Ibai hau, greziarrek, [[Europa]] eta [[Asia]] arteko muga bezala hartzen zuten, eta bere ur nabigagarriek, marinelei, Itsaso Beltzetik ekialdera zeharkatzea ahalbidetzen zieten.
37. lerroa:
K. a. 750-748an, Urartuko [[Sarduri II.a]] erregeak, herrialdea inbaditu zuen eta hegoaldea suntsitu zuen. K. a. 747-741ean, itzuli eta Ildamutxeren bizitokia konkistatu zuen, probintzia gobernu baten egoitza zena. Handik gutxira, zimeriarren erasoak hasi ziren, georgiarrek ''Ghmir'' deitzen dituztenak eta kalte eta hildako mordoa eragin zituztenak. Hauen ondoren, [[eszita]]k iritsi ziren eta herrialde osoa txikitua geratu zen.
 
Mendiko georgiarrak lautadara jaitsi ziren eta ekonomia kaltetua geratu zen, baina erregearen autoritatea mantendu egin zen. Gobernariek, ''Sceptuchs'' deiturikoak, probintziak kudeatzen zituzten. Eszitek eta medoek suntsitu zuten [[K. a. 590590eko hamarkada|K. a. 590ean]]ean eta Urarturen kokapena tribu armeniarrek hartu zuten. Honela, [[Armenia]] eta Kolkida mugakide bihurtu ziren.
 
Kolkidako erregeak, [[K. a. VI. mendemendea|K. a. VI. mendetik]]tik [[K. a. V. mendemendea|K. a. V. menderarte]]rarte, zergak ordaindu zizkien persiar erregeei. Zerga honek, bost urtetik behin ehun neska esklabo eta beste ehun mutil esklabo bidaltzean zetzan.
 
[[K. a. 330]]ean persiarrengandik askatua izan zen [[Alexandro Handia]]gatik.
 
===Greziar kolonizaziotik Erromatar Inperiora===
[[K. a. VIII. mendemendea|K. a. VIII. mendetik]]tik aurrera, miletoarrak, Kolkidako kostaldea kolonizatzen hasi ziren. [[Fasis]] (Poti), [[Guienos]] (Otxamtxira), Dioscuria, ondoren Sebastopolis deitua, gaur egungo [[Sokhumi|Sujumi]] dena eta [[Adjaria]]n izen ezezaguneko beste bat sortu zituzten.
 
Greziar iturriek Kutaia hiria aipatzen dute (gaur egungo [[Kutaisi]]) erresumako gune garrantzitsua eta [[Medea]]ren jaiotzaren toki tradizionala.
50. lerroa:
Beste hiri batzuen arrasto arkeologikoak ere aurkitu dira, horietatik garrantzitsuena Vani zelarik.
 
[[K. a. V. mendea]]n, txanponezko ekonomia agertzen da Kolkidan. [[K. a. IV. mendea|K. a. IV. mende]] inguruan, [[Iberiako Erresuma|Iberia kaukasiarkaukasiarraren]]raren mende erori zen eta Kolkida, Egrisi deitua izatera pasa zen georgiar iturrietan. Erresuma hau ez zen beti errege bakar batek gobernatua izan.
 
Pontoko [[Mitridates VI.a]]k ([[K. a. 111]]-[[K. a. 63]], lurraldea barneratu zuen eta bere seme Makares egin zuen bertako gobernari, baina independentzia lortzen saiatu zen eta bere aitak hiltzea agindu zuen.
 
[[Pontoko Erresuma]]ko erregearen lagun aristokrata batzuek hartu zuten boterea. [[K. a. 66]]an, erromatarrek Mitridates bota zuten, Kolkidara ihes egin zuena, eta, ondoren, Bosforo zimeriarrera (gaur egungo [[Kertx-eko itsasartea|Kertxeko itsasartea]]).
 
[[K. a. 65]] inguruan, Oltak izeneko Kolkidako tokiko gobernari bat, erromatarrei erresistentzia jartzen ziena, hauek botea izan zen, baina beste tokiko gobernari batzuek eutsi zuten [[Erroma]]. Ponpeiok, barrutiko gobernari, Aristarko izeneko tokiko gobernari bat egin zuen (Kolkida doimenatu zuena, txanponen arabera). Kolkida orain erdialdeko zatiagatik bakarrik osatua zegoen eta hiriburua Fasis zen ([[Poti]]). Ponpeio erori ondoren, [[Pontoko Farnazes II.a]]k , Mitridatesen semea, [[Julio Zesar]] [[Egipto]]n zegoela probestuz, Kolkida bereganatu zuen, baita Armenia eta [[Kapadozia]] ere ([[K. a. 49]]), Gneo Domizio Kalbino garaituz, baina bere arrakastak ez zuen askorik iraun. Pertsonai hauxe, Zesarrek Farnazesen aurka bidali zuen, eta [[K. a. 47]]an garaitu zuen. [[Polemon]] Farnazesen ondorengoa, Bosforo eta Pontoko erregea izan zen, Kolkida barne. Pontoko erresuma ezeztatua izan zenean Erromara batu zen, [[Galazia]]ko probintziaren zati bezala. Erromatar guarnizioak kostaldeko herrietan finkatu ziren.
60. lerroa:
[[Dioskuria]], hiriburua, Eusioren kostaldean zegoena, Sebastopolis deitzera pasa zen erromatarren agindupean. Beste hiri batzuk Sarapana (gaur egun Scharapani), Surium, [[Arkeopolis]], Macheiresis eta Zita edo Kutatisium (gaur egun Kutaisi) izan ziren.
 
[[69]]an barne iraultza bat egon zen Anizetesen buruzagitzapean, eta matxinoak [[TrebisondaTrabzon|Trebisondaraino]]raino iritsi ziren, non erromatarrak garaitu eta hauen ontziak erre zituzten. Enperadoreak, Virdio Geminio, Anizetes garaitu zuen armada batekin bidali zuen. Hau, Sedokhezeko tokiko printzearekin babestu zen, honek, erromatarrei eman zielarik. Ordutik, erromatar presentzia indartu egin zen eta herrialdea [[II. mendemendea|II. menderarte]]rarte egon zen Inperioaren mende, laziarren tokiko printzeak ziren Apxiles edo Apsides, Abasges edo Abaszis, Samiges eta beste txikiago batzuk, ia erabat independente egin zirenean. Laziarren printzerriak beste printzerriak konkistatu zituen III. eta [[IV. mendemendea|IV. mendeen]]en artean, Lazikako erresuma sortuz, mende berean, erromatar guarnizioak desagertuz, [[300]]. urtea igaro ondoren arte existitu zirenak.
 
===Georgiaren jatorrian===
[[Trajano|Traiano]] erromatar enperadorearen agindupean, Pontoko probintziaren zati izan zenetik, [[SasanidarSasaniar Inperioa|Sasanidar Inperioaren]]ren agindupean [[Georgia]] deitzera pasa zen. Kristautasuna [[311]]n agertzen da, [[Santa Nina]]ri esker "''Argiztatzailea''" (esklabu martiria). [[337]]an [[Mirvano III.a]] eta bere emazte Nana kristautasunera bihurtu ondoren, erlijio hau, erresumako erlijio ofiziala bihurtzen da.
 
[[446]]an (edo [[460]]an) [[Waktang I.a]]k ''otso burua'' ([[446]]-[[502]] [[bagratidar dinastia]] sortzen du, eta Tiflis edo [[Tbilisi]] hiria aukeratzen du hiriburu bezala, duen izena, bere ur termalengatik delarik. Waktang I.ak, sasanidengandik askatu zuen herrialdea eta bere domeinuak Transkaukasia guztira hedatu zituen (gaur egungo Georgia, [[Armenia]] eta [[Azerbaijan]]. Gainera, [[georgiar eliza]]ren [[autozefalia]] aldarrikatu zuen. Baina, azkenik, persiarrek garaitu zuten, eta, [[502]]an, Georgia bitan banatua izan zen: Ekialdeko Georgia, Karthliako erresumari erantsia izan zena, eta Mendebaldeko Georgia, Kolkidari dagokiona, honek, Lazikako Erresuma izena hartu zuelarik.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Kolkida"(e)tik eskuratuta