Bartzelona: berrikuspenen arteko aldeak

| alkatea = [[Xavier Trias]] ([[Konbergentzia eta Batasuna|CiU]])

'''Bartzelona'''<ref>Euskaltzaindia: [http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0032.pdf ''32. araua: Espainiako erresumako autonomia-erkidegoen, probintzien eta probintzia-hiriburuen izenak''].</ref> ([[gaztelania]]z eta [[katalan]]ez: ''Barcelona'') [[Katalunia]]ko hiriburua eta hiri nagusiena da. [[Bartzelonako probintzia|Izen bereko probintziaren]] hiriburu ere bada, eta baita [[Barcelonès]] eskualdeko burua ere. Kataluniako erakunde garrantzitsuenak bertan daude: [[Kataluniako Generalitatea|Generalitatea]] eta [[Kataluniako Parlamentua|Parlamentua]], besteak beste. Historikoki [[Bartzelonako konderriaKonderria|Bartzelonako konderriaren]]ren hiriburu izan zelako, ''Konde-hiria'' ezizena du ([[katalan]]ez ''Ciutat comtal'').

Geografikoki [[Espainia]]ko ipar-ekialdean dago eta herrialde osoko bigarren hiri garrantzitsuena eta [[Europar Batasuna|Europako Batasuneko]] seigarren metropolitar barruti handiena da (36 udalerrik osatutakoa, 3.161.081 biztanle eta 633 km²-ko azalerarekin). Are gehiago, Bartzelonaren influentzia-eremua harago heltzen da, 4.268 km² eta 5.327.872 -ko eremu handiago baten, hain zuzen ere. [[Mediterraneoa|Mediterranear itsasoaitsasoaren]]ren kostaldean kokatuta dago, [[PirinioPirinioak|Pirinioetatik]]etatik 160 kilometrora.

Bartzelonako [[klima]] mediterraneoa du,<ref>{{erreferentzia|url=http://www.meteo.cat/mediamb_xemec/servmet/index.html |izenburua=Servei Meteorològic de Catalunya |argitaletxea=Meteo.cat |hizkuntza=ca |sartze-data=2009-05-22}}</ref> negu epel, hezeekin eta udal bero, lehorrekin. Hiria [[Iberiar penintsula]]ren ekialdeko kostan dago eta [[Ozeano AtlantikoAtlantikoa]]arekinrekin duen gertutasunarengatik udak ez dira mediterraneoko beste lekuetan bezain lehorrak izaten. [[Mediterraneoa|Mediterraneo itsasoaitsasoak]]k ekialdean, [[Collserola mendilerroa|Collserolako]]ko mendiguneak mendebaldean, [[Llobregat]] ibaiak hegoaldean eta [[Besòs]] ibaiak iparraldean mugatzen dute. Punturik altuena [[Tibidabo]] mendia da 516,2 [[metro]]ko altuerarekin.

[[K. a. 15]] inguruan, [[Antzinako Erroma|erromatarrek]] hiria ''[[castrum]]'' bihurtu zuten, gaur egun udaletxea dagoen inguruan ([[Sant Jaume enparantza|Plaça de Sant Jaume]]). Erromatarren agindupean ''Faventia'' abizena eman zitzaion hiriari;<ref>[[Pliny the Elder|Plin.]] iii. 3. s.&nbsp;4</ref> izen osoa ''Colonia Faventia Julia Augusta Pia Barcino''.<ref>Inscr. ap. Gruter, p. 426, nos. 5, 6.</ref> Hiria poliki-poliki garatzen hasi zen: [[Bartzelonako portua|portuaren]] inguruan handitzen hasi zen,<ref>Avien. ''Ora Maritima.'' 520: "Et Barcilonum amoena sedes ditium."</ref> hiriak bere txanponak sortzen zituen, etab.

[[Bartzelonako konderriaKonderria|Bartzelonako kondeak]] oso independenteak ziren, eta beren lurraldea zabaldu zuten [[Katalunia]] osoa barne hartu arte. [[1137]]an, [[Erramun Berenger IV.a]] eta [[Petronilla Aragoikoa]] ezkontzean, [[Aragoiko Erresuma]] eta Bartzelonako konderria batu ziren, batasun dinastiko bat sortu zen.<ref name="bisson_31">{{erreferentzia | izenburua = The medieval Crown of Aragon. A short story | atala = II. The age of the Early Count-Kings (1137–1213) (The Principate of Ramon Berenguer IV 1137–1162) | urtea = 1986 | argitaletxea = Clarendon Press – Oxford | egilea = T.N. Bisson | orria = 31 | isbn = 0-19-820236-9 | sartze-data = 2008-05-03 }}</ref><ref>{{erreferentzia | url = http://libro.uca.edu/aarhms/newsletters/AAHRMSFall07text.pdf | izenburua = Els impostos indirectes en el regne de Mallorca. | egilea = Cateura Benàsser, Pau | sartze-data = 2008-04-24 |formatua =PDF |ISBN= 84-96019-28-4}} El Tall dels Temps, 14. (Palma de) Mallorca: El Tall, 1996.</ref> Konderriko lurraldeak [[Aragoiko Koroakoroa|Aragoiko Koroaren]]ren esku geratu ziren, Aragoik egindako konkisten ondorioz (itsasoz haraindiko lurraldeak ere eskuratu zituen). Ondoren, Aragoiko Koroaren eta [[Gaztela]]koaren lotura dinastikoak Bartzelonaren gainbehera ekarri zuen.

[[1469]]. urtean [[Fernando II.a Aragoikoa]] eta [[Elisabet I.a Gaztelakoa]]ren ezkontzan, bi errege familiak lotu zituen. Botere politikoaren egoitza [[Madril]] bihurtu zen eta [[Ameriketako europar kolonizazioa|Ameriketako kolonizazio europarraeuroparrak]]k Mediterraneoko merkataritza gutxitu egin zuen. [[1650]]-[[1654]]. urte bitartean izurrite bat jasan zuen hiriak.<ref>[http://libro.uca.edu/payne1/payne15.htm Chapter 15: A History of Spain and Portugal], Stanley G. Payne</ref> Ondoren, [[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerrek]] probintzia ahulduta utzi zuten, baina gerra ondorengo aroak industrializazioari eman zion hasiera.

|source 1=World Meteorological Organization ([[Nazio Batuen Erakundea|NBE]]),<ref>{{Erreferentzia

}}</ref> [[Meteorologiako Estatu Agentzia|Agencia Estatal de Meteorología]]<ref name="Meteorología">{{Erreferentzia |url=http://www.aemet.es/es/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=0076&k=cat |izenburua=Valores Climatológicos Normales. Barcelona / Aeropuerto |egilea=AEMET}}</ref>

Bartzelona 10 [[barruti]]tan banatzen da. Barruti bakoitzak eskumen propioak ditu, hiri osoko politika deszentralizatzen laguntzen dutenak. Biztanleek beren iradokizunak eta parte-hartzea helarazten dituzte aipatutako barrutietan. Barruti gehienak udalerri independenteak izan ziren garai batean, geroxeago, [[XIX. mendea|XIX.]] eta [[XX. mendemendea|XX. mendeetan]]etan, Bartzelona hiriari anexionatuko zirenak, eta oraindik ere beren izaera propioa mantentzen dutenak.

Udal gobernua [[sufragio unibertsal]] bidez aukeratzen da lau urtetan behin egiten diren hauteskundeetan. [[1979]]ko [[Frankismo]]aren ondorengo lehenengo hauteskunde demokratikoez geroztik, hiriko alkate guztiak [[Kataluniako Sozialisten Alderdia|Kataluniako Sozialisten Alderdikoak]] (PSC) izan dira, [[2011]]. urtera arte, [[2011]]n alkatea [[CiUKonbergentzia eta Batasuna|CiUkoa]]koa izan baitzen.

| 1979-1982 || [[Narcís Serra]] || [[Kataluniako Sozialisten Alderdia|PSC]]

| 2011tik || [[Xavier Trias]] || [[Konbergentzia eta Batasuna|CiU]]

| bgcolor="#1E90FF" | '''[[Alderdi Popularra (Espainia)PP|Alderdi Popularra]] (PP)'''

| bgcolor="#FF7585" | '''[[Unitat per Barcelona|UpB]]-[[Kataluniako Ezker Errepublikarra|ERC]]-Ri.Cat-DCat-[[Acord Municipal|AM]]'''

Güell parkea, Güell kondeak [[Antoni Gaudí]]ri eraikitzea agindutako parkea da. Hasiera batean parkea hiriko familia dirududentzako luxuzko auzo bezala eraiki zuten, baina lur-sail bakarra saldu zuten. Parkea [[1984]] urtean [[UNESCO]]k [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu zuen.

Honako hauek dira [[UNESCO]]k Bartzelonan [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu dituen lekuak:

{{irudi zabala|Pano Barna.jpg|1800px|Bartzelonako ikuspegia [[Güell Parkeaparkea|Güell parketik]].}}

Bartzelona [[Bartzelona-El Prat aireportua|El Prat aireportuak]] zerbitzatzen du [[El Prat de Llobregat]] udalerrian, Bartzelonako erdigunetik 17 km-ra. [[Espainia]]ko bigarren aireporturik handiena da, eta [[mediterraneo itsasoamediterraneoa|mediterraneo kostako]] handiena. [[Vueling Airlines|Vueling]] airelinearen egoitza nagusia da, baita [[Spanair]], [[Air Europa]] eta [[Iberia]] airelineen gune garrantzitsua ere. Aireportuak hegaldi nazionalak eta Europako mailakoak eskaintzen ditu gehienbat, baina baditu hegaldi batzuk [[Asia]] eta [[Amerika]]ra. Aireportua hiriarekin autobide, tren eta autobusez lotuta dago.

Bartzelonako autobus zerbitzua [[Transports Metropolitans de Barcelona|TMB]] enpresak kudeatzen du. Zerbitzuak metropolitar gune osoa barne hartzen du eta 109 autobus-linea ditu. Guztira 920 [[kilometro]] eta 1.000 ibilgailu baino gehiago ditu. Autobusek batez besteko 11,55 km/h abiadura dute.<ref>[http://www.tmb.net/ca_ES/tmb/queestmb/dadesbasiques.jsp TMB - Oinarrizko datuak]</ref>

Bartzelonan [[Renfe Operadora|RENFE]] garraio enpresak presentzia handia du, tren geltoki nagusia [[Bartzelona-Sants geltokia]] izanik. Abiadura handiko [[Alta Velocidad Española|AVE]] trenaren bidez [[Espainia]]ko hiriburuarekin — [[Madril]]ekin — eta herrialde beste hainbat punturekin lotuta dago. Bestalde, aldiriko tren zerbitzuak [[Renfe Aldiriak|Renfe Rodalies]] eta [[FGC|Ferrocarrils de la Generalitat de CatalunyakCatalunya]]k eskaintzen ditu.

[[Bartzelonako metroa]] [[1924]] urtean ireki zuten eta gaur egun bederatzi linea ditu. Metroa bi enpresek kudeatzen dute: [[Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya|FGC]] eta [[Transports Metropolitans de Barcelona|TMB]]. Guztira 150 km eta 200 geltoki inguru ditu.

Halaber, [[2004]] urtetik [[tranbia]] sarea ere badu Bartzelonak. Tranbiak hiria [[Sant Adrià de Besòs]] udalerri mugakidearekin eta [[Baix Llobregat]] eskualdearekin lotzen du. Tranbiaren lehenengo hiru lineetako tranbiak [[Tram#Trambaix|Trambaix]] izena hartzen du eta 4, 5, eta 6 lineek [[Tram#Trambesòs|Trambesòs]]. Honetaz gain, hiria [[Tibidabo]] mendiarekin lotzen duen funikularra badago.

Bartzelonako egunkari nagusiak [[El Periódico de Catalunya]] (gaztelaniaz eta katalanez) eta [[La Vanguardia]] (gaztelaniaz) dira. Halaber, [[Sport]] eta [[Mundo Deportivo|El Mundo Deportivo]] (biak gaztelaniaz) kirol egunkariak ere bertan editatzen dira. Tamaina txikiagoko bi egunkari katalan ere badaude, [[Avui]] eta [[El Punt]]. [[El País]] eta [[El Mundo]] egunkari nazionalek ere Bartzelonarako edizio berezia kaleratzen dute. Irrati kate nagusiena [[Catalunya Ràdio]] da eta telebiste kate nagusia [[TV3]] kataluniar kate autonomikoa.

Bartzelonak [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak]] ospatu zituen, hiriarentzat bultzada handia izan zena. Azkenaldia txirrindularitza ari da nabarmentzen Udalaren txirrinduaren aldaketa apostua dela-eta. Hala ere, estatu osoan bezala kirolik nagusiena [[futbol]]a da. Hiriak lehen mailako bi futbol talde ospetsu ditu: [[Bartzelona Futbol Kluba|FC Barcelona]] eta [[Reial Club Deportiu Espanyol|RCD Espanyol]]. Lehenengoak [[Camp Nou]] estadio ezagunean jokatzen du.

Hiri honetako [[Ciutat Vella]] barrutian '''[[Bartzelonako Euskal Etxea]]''' kokatzen da, Bartzelona hiriko nahiz Kataluniako [[Euskal Diasporaetxeak|Euskal Diasporaren]]ren topalekua dena.

Bartzelonako Euskal Etxea [[1979]]. urtean jaio zen, bertako [[euskaldunak|euskaldun]] eta [[katalan (herria)|katalanak]] elkartzeko leku bat sortzeko nahiarekin. Orduz geroztik Katalunian euskal kultura hedatuz lanean aritu da, horretarako ekintza-sorta ederra eskainiz: kontzertuak, antzerkia, euskara ikastaroak, liburu-aurkezpenak, hitzaldiak, euskal tradizioko jai nagusien ospakizunak ([[Donostiako Danborrada|San Sebastian Eguna]], [[Santa AgedaAgata jaia|Santa Ageda Eguna]], [[SantoSan Tomas feriajaia|Santo Tomas Eguna]]…), [[euskal musika tradizionala|euskal musikaren instrumentu tradizionalen]] tailerrak, [[euskal dantzak]]…

* [[Lluís Domènech|Lluís Domènech i Montaner]] ([[1850]]-[[1923]]), arkitekto, politikari eta historialaria.

* [[Josep Lluís Sert|Josep Lluis Sert]] ([[1902]]-[[1983]]), arkitektoa.

* [[José Escobar|Jose Escobar]] ([[1908]]-[[1994]]), komikigilea.

* [[Montserrat Caballé|Montserrat Caballe]] ([[1933]]-), sopranoa.

* [[Francisco Ibáñez (argipena)|Francisco Ibañez]] ([[1936]]-), komikigilea.

* [[Quim Monzó|Quim Monzo]] ([[1952]] -), idazlea.

* [[Fitxategi:Flag of Palestine.svg|20px|border]] [[Gazako zerrenda|Gaza]] ([[Palestina]])