Platon: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Removing Link FA template (handled by wikidata) |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
11. lerroa:
| ideiak = [[Errealismo platoniko]]a
| eraginak = [[Sokrates]], [[Homero]], [[Hesiodo]], [[Aristofanes]], [[Esopo]], [[Protagoras]], [[Parmenides]], [[Pitagoras]], [[Heraklito]], [[Orfismo]]a
| eragina nori = [[Aristoteles]], [[neoplatonismo]]a, [[Zizeron]], [[Plutarko]], [[estoizismo]]a, [[René Descartes|Descartes]], [[Thomas Hobbes|Hobbes]], [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]], [[John Stuart Mill|Mill]], [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]], [[Martin Heidegger|Heidegger]], [[Hannah Arendt|Arendt]], [[Hans-Georg Gadamer|Gadamer]] eta mendebaldeko beste hamaika filosofo eta teologo.
| sinadura =
}}
'''Platon'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0076.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia}}</ref> ([[antzinako greziera]]z Πλάτων; [[Atenas]], [[circa|c.]] [[k. a. 427]] - ''[[ibidem]]'', c. [[k. a. 347]]) [[Grezia
== Bizitza ==
23. lerroa:
Platonen jaiotzezko izena [[Ariston]] izan zen, [[Diogenes Laertzio]]ren arabera eta ''Platon'' izena bere gorpuzkera zabala dela eta jarri zioten goitizena omen da. Hain zuzen, ''platos'' (πλάτος) hitzak « zabalera » esan nahi du. Bekoki zabala izateagatik edo bere izakera ireki eta zabalarengatik jarri ziotela aipatu da. Familia aberats bateko seme izanik, hezkuntza zabala jaso zuen. Sokratesen ikasle bihurtu zen eta bere eragina erabatekoa izan zen Platonengan, eta bere maisu eta eredu bihurtu zen. Diogenes Laertziok ematen dituen gaztetako beste datu batzuk, hala nola kiroletan nabarmendu zela eta antzerkian ere aritua zela, ez dira fidagarritzat jotzen.
Sokrates [[K. a. 399]] urtean epaitua eta kondenatua izan zen, eta bere ikasleen kontrako kanpaina bat martxan jarri zen Atenasen. Horregatik Platonek Atenasetik alde egin behar izan zuen, Sokratesi gertatu zitzaionaren beldurrez. Hamabi urtez egon zen Atenasetik kanpo eta urte hauetan hainbat bidaia egin zituen [[
[[Sizilia]]n [[K. a. 387]]. urtean izan zela uste da, eta bertan [[Dion]] Siziliako [[Dionisio I.]] erregearen generalarekin harreman estuak izan zituen. Platonek zituen ideia politikoak praktikan jarri nahian abiatu omen zen Platon Siziliara. Baina bere saiakerak porrot egin zuen, Dionisioaren babesa galdu eta esklabo bihurtu ere egin omen zuten, azken datu hau fidagarritzat jotzen ez bada ere. [[K. a. 385]]. urtearen inguruan Atenasera itzuli zen eta ''[[Atenasko Akademia|Akademia]]'' izeneko ikastetxea eraiki zuen. Bertan filosofia irakasten zen eta ondorengo mendeetan ere, VI. mendera arte, filosofia-erakunde nagusi bat izan zen. Bertan zelarik, bere lanik garrantzitsuenak idatzi zituen eta ikasle asko izan zituen, haietatik Aristoteles.
Siziliako [[Dionisio II.a]] agintera heldu zenean, [[K. a. 367]] urte inguruan Siziliarako bigarren bidaia egin zuen, Dionek bultzaturik, errege berriari filosofia eta gobernu ona erakutsi nahian. Bigarren bidaia hau ere ez zen ongi bukatu. Erregeak bere aurkako matxinada bat antolatzea leporatu zion Dioni eta erbesteratu egin zuen. Platon atxiloturik geratu zen Sizilian. Azkenean, erregearen baimenaz Atenasera itzuli eta Dionekin elkartu zen Akademian. Bertan 4 urte igaro ondoren eta Dionisio erregearen eta Dionen beraren eskariei jarraituz, Siziliako [[
== Lanak ==
34. lerroa:
{{Platonen solasaldiak}}
Bereizketa kronologikoaz gaindi, ezberdintasun sakonagoak daude hiru garaietako solasaldien artean. Lehenengo solasaldiek ''sokratiko'', ''aporetiko'' eta ''elenktiko'' izenondoak jaso izan dituzte. Sokratikoak dira Sokratesen pentsamendua azaldu edo jarraitu egiten dutelako. Aporetikotzat jotzen dira solasaldiotan ondorioak ateratzeko orduan ''[[aporia]]'' edo gainditu ezinezko oztopo batera heldu ohi baita Sokratesen ideiak azkeneraino eramatean. Azkenik, elenktikoak direla esaten da ''elenchos'' eta eztabaida delako beraietan agertzen den era nagusia. Orobat, solasaldi hauetan [[sofistak|sofista]] direlakoak agertzen dira eta gai nagusiak moralak izaten dira.
Solasaldi ertainetan bere ideien teoria eta [[dualismo]]a biltzen dira. Sokrates protagonista izaten da, baina solasaldi hauetako pentsamendua ''platonikoa'' dela esan daiteke. Lehenengo solasaldietako ezaugarriak agertzen dira oraindik ere solasaldi ertain hauetan, halanola aporiaren erabilera.
60. lerroa:
Ideiak errealitatea direnez guztiz perfektuak dira, ez dute inolako aldaketarik izaten, ez dira jaio edo hil egiten, hilezkorrak diren aldetik beraz Ideien Munduan ez dago inolako aldaketarik ezta mugimendurik ere ideiak iraunkorrak direlako. Aldiz, Mundu Sentikorreko errealitateak aldakorrak dira, ez-perfektuak, jaio eta hil egiten direlako, iraungikorrak eta mugikorrak. Ideiak originalak dira eta Mundu Sentikorreko objektuak, berriz, kopiak. Baina bion artean erlazio bat dago, hau da, "''[[partaidetasun erlazioa]]''", kopiek parte hartzen dutelako ideiaren forman. Beraz, ideiak molde forma, modelo, etab dira.
Laburbilduz, Ideien Teoria, Ideien Mundua benetako errealitatea dela baieztatzen du, Mundu Sentikorra, berriz, kopia baino ez da. Ideien Mundua goi-mailakoa da eta Mundu Sentikorra, ordea, behe-mailakoa. Ideiak sentikorrak ez direnez ezin dira zentzuen bidez ezagutu, arrazoimena da modu bakarra ideiak ezagutzeko. Platonen planteamendu hauetan ''bikoiztasuna'' (''[[
:* '''Bi errealitate maila''' → '''''Ideien Mundua''''' eta '''''Mundu Sentikorra'''''.
:* '''Bi ezagutza maila''' → '''''Benetako ezagutza''''' eta '''''Sasi-ezagutza'''''.
136. lerroa:
Platonek "''Politikaria''" izeneko elkarrizketan gobernarien gobernatzeko era azaltzen du. Gizartea ondo gobernatua egon dadin, indarrean jarraituko legeak zentzuzkoak eta neurtuak izan behar dira. Legeen helburua gizartea ondo zuzentzea litzateke eta horretarako legeak ez dute behartu bakarrik egin behar, konbentzitu ere egin behar baitute, "''edukatiboak''" izan behar dute. Beraz, estatuari sendotasuna eta zuzentasuna ematen diona legea da. Azkenik, Platonek gobernu mota desberdinen sailkapena egiten du:
:* '''Legalak''' → '''''[[monarkia]]''''' (baten gobernua), '''''[[aristokrazia]]''''' (talde baten gobernua) eta '''''[[demokrazia]]''''' (herriaren gobernua).
:* '''Ez-legalak''' → '''''[[tirano|tirania]]''''' (baten gobernua), '''''[[oligarkia]]''''' (talde baten gobernua) eta '''''[[demagogia]]''''' (herriaren gobernua).
== Ikus, gainera ==
* [[Sokrates]]
* [[Agustin Hiponakoa|San Agustin]]
* [[Antzinako greziar filosofia|Greziar filosofia]]
* [[Grezierazko literatura]]
* [[Akademia neoplatonikoa]]
| |||