Alfontso I.a Nafarroakoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Removing Link FA template (handled by wikidata) |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
8. lerroa:
| bukaera = [[1134]]ko [[irailaren 7]]a
| kargua = [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]]
| aurrekoa = [[Petri I.a
| ondorengoa = [[
| kargua2 = [[Aragoiko Erresuma|Aragoiko erregea]]
| hasiera2 = [[1094]]ko [[ekainaren 4]]a
| bukaera2 = [[1134]]ko [[irailaren 7]]a
| aurrekoa2 = [[Petri I.a
| ondorengoa2 = [[Ramiro II.a Aragoikoa|Ramiro II.a]]
| kargua3 = [[Leongo Erresuma|Leon]], [[Gaztelako Erresuma|Gaztela]] eta [[Galiziako Erresuma|Galiziako erregea]]
| hasiera3 = [[1109]]ko [[
| bukaera3 = [[1126]]ko [[martxoaren 8]]a
| aurrekoa3 = [[Alfontso VI.a Gaztelakoa|Alfontso VI.a]]
22. lerroa:
| norekin3 = [[Urraka Gaztelakoa]] ([[1114]] arte)
| jaiodata = [[1073]]
| jaiolekua = [[galdera-marka|?]]
| hildata = [[1134]]ko [[irailaren 7]]a
| hillekua = [[Poleñino]]
30. lerroa:
| egoitza =
| sinadura = Signun regis Pietro I d'Aragón.svg
| erlijioa = [[
}}
'''Alfontso I.a ''Borrokalaria'''''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> ([[1073]] – [[Poleñino]], [[1134]]ko [[irailaren 7]]a),<ref name="Ubieto1987">{{erreferentzia|abizena= Ubieto Arteta |izena= Antonio |url= http://www.derechoaragones.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1457&forma=&presentacion=pagina&forma=&accion_ir=Ir |izenburua= Creación y desarrollo de la Corona de Aragón |lekua=[[Zaragoza]] |argitaletxea= Anubar (Historia de Aragón) |urtea=1987 |isbn= 84-7013-227-X}}</ref> [[Aragoiko Erresuma|Aragoi]] eta [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregea izan zen ([[1104]] - [[1134]]).
Aita [[Antso V.a Ramirez|Antso Ramirez]] ([[Aragoiko Erresuma|Aragoi]] eta [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]] [[1063]] eta [[1094]] artean) eta ama [[Felizia Roucykoa]] zituen<ref>[http://www.mittelalter-genealogie.de/mittelalter/koenige/aragon/alfons_1_koenig_von_aragon_1134.html www.mittelalter-genealogie.de: Alfons I. der Streitbare]</ref>. Tronua lortu zuen [[Petri I.a
Hiltzean bere bizitzaren pasadizorik eztabaidatuenetariko bat jazo zen: erresuma militar ordenen artean banatu zuen. Hau nobleek ez zuten onartzen eta erresuma bitan zatitu zuten, [[Ramiro II.a Aragoikoa|Ramiro II.a «Monjea»k]] [[Aragoiko Erresuma]]<ref>Corral Lafuente, José Luis. ''"Historia contada de Aragón"''. [[Zaragoza]]: Leyere Ediciones. [[2007]]. ISBN 84-932395-7-7</ref> eta [[
== Biografia ==
43. lerroa:
=== Ume eta gaztaroa ===
[[Fitxategi:Siresa 1.jpg|250px|thumbnail|ezkerrera|[[San Pedro de Siresako monasterioa]], [[Echo Ibarra]], Alfonso Santxez infantearen eskola.]]
Aita [[1063]] eta [[1094]] artean [[Aragoiko Erresuma|Aragoi]] eta [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]] zen [[Antso V.a
|izenburua = Diccionario de mujeres en la historia |data = 1998 |argitaletxea = Espasa Calpe |lekua= [[Madril]] |isbn = 84-239-8631-4}}</ref> zituen. Erregearen lehensemea ez zenez, umea zenean [[Huescako probintzia|Huescako]] [[Pirinioak|Pirinioetan]], [[Echo Ibarra]]n hain zuzen ere, dagoen San Pedro de Siresako monasteriora bidali zuten «letrak» eta arte militarrak ikasteko [[Petri I.a Santxez|Petri I.a Nafarroakoa]] bere sasi-anaiaren erreinaldian jauntxo feudala izateko. Lope Gartxes «Erromesa» zuen haurtzaina<ref>[http://www.galeon.com/medieval0/alfonsoI_bat.htm galeon.com: Alfonso I el Batallador]</ref>, gero bere zerbitzuak eskertzeko asmotan erregeak [[Pedrola]]ko jaun bilakatuta.
[[Infante]]a zenean, Alonso Santxez (horixe baitzen zenbait agiritan agertzen zen bere izena) [[Cinco Villas]] eta [[Jazetania]] eskualdeetan dauden [[Biel/Bienne|Biel]], [[Luna (Zaragoza)|Luna]], Ardenes eta [[Bailo]] herriak gobernatu zituen, guztiak [[musulman]]en lurraldeetatik hurbil zeudenak. Aitarekin batera, [[Huesca]]ko konkistan ([[Alcorazko gudua]], [[1096]]) eta [[Valentzia]] aldean [[Cid Campeador|El Cid]] [[almorabide]]en aurka laguntzeko espedizioetan aritu zen.
Hala ere, lehendabizikoz bere aita- [[1094]]an [[Huesca]]ko setioan- eta bigarrenez [[Petri I.a
=== Erreinaldiaren hasiera ===
[[Ribagortzako konderria]]n zegoen [[Arango harana|Arango haranean]] anaia hil zenean, jaioberria zen [[Aragoiko
Koroatu zuten eta berehala, [[Zaragoza]] konkistatzeko pausoak ematen hasi zen. [[1105]]ean, koroatua izan eta urtebete pasa ondoren, [[Ejea de los Caballeros|Ejea]] hartu eta [[foru]] eman zion, foru horri esker [[hiribildu]]ak izenaz aldatu zuen eta ''de los caballeros'' bilakatu zen. ''Caballeros'' hori ([[euskara]]z ''zaldunena'') biztanle guztiak zaldun bilakatu zituelako izan zen. Urte hartan ere musulmanen eskuetan geratzen ziren [[Cinco Villas]] eskuako herriak konkistatu zituen: [[Deustia]] eta [[Sádaba]]. Horrela, mendebaldetik [[Ebro]] harana itxi zuen. Segidan [[Zaragoza]]tik hurbil [[Al-Musta'in II.a]] erregea erasotzeko gaztelu bi eraiki zituen. Batak [[Gurutzadak|Gurutzadetan]] erabiltzen zen [[
Iparraldetik ere setiatu zuen [[Zaragoza]]. [[Hoya de Huesca/Plana de Uesca|Hoya de Huesca]] eta [[Monegros|Monegroak]] guztiz konkistatu eta [[Barbastro]] eta [[Monzón]] tinkatu zituen. [[1107]]an [[Tamarite de Litera-Tamarit de Llitera|Tamarite de Litera]] eta [[San Esteban de Litera]] konkistatu zituen, Petri I.ak lortu ezin zutena. [[Sartaldeko Zerrenda]]ren zati bat eta egungo [[Lleidako probintzia]], berriz, oraindik musulmanen eskuetan zeuden. Horrela [[Ebro]]n eta [[Cinca]]n eta oraindik musulmanen eskuetan zeuden [[Fraga (Huesca)|Fragan]] eta [[Mequinenza-Mequinensa|Mequinenzan]] finkatu zituen bere mugak.
=== Ezkontza eta politika Gaztelan ===
62. lerroa:
[[1104]]an koroatu eta berehala, Erresuman arazo dinastikoa sortu zuten: errege berriak hogeita hamar urte baino gehiago zituen, ez zegoen ezkonduta eta, gainera, bere leinuan bizirik zegoen bakarra, bere anaia [[Ramiro II.a Aragoikoa|Ramiro]] elizgizona zen. Bere ezkontza, beraz, ''Raison d'État'' bilakatu zen. Inguruko Erresumetan bilatu eta azkenekoz [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]ren alaba alarguna, [[Urraka Gaztelakoa|Urraka]], ezkontzea erabaki zuen<ref>{{erreferentzia |egilea= REILLY, B. F |izenburua = El reino de León y Castilla bajo el rey Alfonso VI (1065–1109) |data = 1989 |lekua= [[Toledo]] |isbn = 84-87103-03-0}}</ref>. Horrela [[Gaztelako errege-erreginen zerrenda|Gaztelako erregeak]] bere suhiengan laguntza militarra ez ezik, finkotasuna ekialdeko mugetan eta bere arazo dinastikoan erantzuna ere lortu zituen. Atzerritik zetorren printze bat ezkondu ondoren, bere alaba eta ondorengoak ez zuen aukeratu behar [[Gaztelako Erresuma]]n zeuden alderdi aristokratikoen artean.
Antza denez, ezkondu baino lehen, Urraka eta Alfontsok besteren lurraldeetan elkarri ''soberana potestas'' aintzatesten zuen ituna sinatu zuten. Horrela, Alfontso bere emaztearen lurraldeetan erregekide besterik ez zen bilakatuko. Hala ere, laster hasi zen bere aurkako jarrerak nobleteriaren artean, batez ere [[Galiziako Erresuma|Galizia]] eta [[Leongo Erresuma|Leongo erresumetan]]. Bertako nobleteriak Urrakak lehendabiziko ezkontzan [[Raimundo Borgoinakoa]]rekin izandako [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso printzearen]] eskubideak kolokan zeudela uste zuen. [[Donejakue
Ezkontza [[Monzón de Campos]]ko gazteluan [[1109]]an egin zuten, Urrakaren aita hil zen urte berean, Petri Ansurez gazteluzaina aitabitxia izanik<ref>[http://www.vegavaldavia.com/paginas.asp?num=65 en Vegavaldavia.com]</ref>. Adituek ez dakite Alfontso VI.a hil baino lehen edo hil eta gero izan bazen.
68. lerroa:
Aitaginarreba hiltzean, Alfontsoren errege ezkontidearen politika porrota izan zen. Laster saritu zituen meritu militarrak leinu zaharrak alde batera utzita. Gainera, nobleen artean bere onarpenik eza zela eta, [[burgesia]] hasiberrian oinarritu zen, antagonismo areagotuz. Urrakak, berriz, "gaztelarragoa" izanik, burgesen aurka egin eta noblezia-gortea osatu zuen. Alfontsok [[Donejakue bidea]]n [[hiribildu]]ak eratzea alde bateko erabakia hartu zuenean, merkataritza bultzatzeko asmotan, bertokoek (errege atzerritar baten sudur-sartzetzat zutelako) haserretu eta nobleteriak Urrakaren laguntza bilatu zuen.
[[Fitxategi:UrracaCastile.jpg|thumbnail|eskuinera|200px|[[Urraka Gaztelakoa]], [[XII.
Alfontso gaztelua eta gotorlekuak leial zirenei ematea bere politikari lotu zion: aragoitarren aldeko nobleak, guduen beteranoak eta zaldun zintzoak, aragoiarrak izanda ere. Honek areriotasuna areagotu zuen [[Gaztelako Erresuma]]n. Gortean botere galtzen ari zirela iritzi eta laster hasi ziren erregearen aurkako azpijokoak. Errieta egiteko lehendabizikoa [[
Alfontsoren erantzuna, guda askoetan izandako gudari beteranoa, bortitza izan zen. Nafar-aragoiar gudarosteek matxinoen aurka bidali eta porrota latza ezarri zieten Monterrosoko gazteluan [[1110]]. Horrela, Bataiatzaileak bere aurkako matxinadak armaren bitartez zapalduko zuenaren mezua zabaldu eta oposizioak berrantolatzeari lotu zion. Hurrengo urteetan tentsio militarra nabarmendu zen. Horrek aprobetxatzeko asmotan, [[Sulaiman ben Hud al-Musta'in|Al Mustain]] [[Zaragozako taifa]]ren erregeak bere aurka egin eta [[1110]]ean [[Valtierrako gudua]]n mendean hartu zuen.
[[1110]] eta [[1111]] artean, Candespinako kondeak erreginari [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso printzea]] errege izendatzea eskatu zion, Alfontsoren aurkako nobleteriaren matxinada babes zezan. Ekintza honek aragoiar monarkak eta alderdi Gaztela zaleen arteko liskar politikoa guda ireki bilakatu zuen. El fuerte carácter de Alfontso I.aren izaera gogorra, politikan trebetasunik eza izatea eta bere emaztearen izaera ezberdinak (orduko kronika gaztelarrak, Alfontsoren kontrakoak, Urrakak Alfontsok «ahoz eta oinez» jo ziola zioela diote) ezkontzaren porrota bultzatu zuten. Alfontso Urraka eta kondearen gertutasuna desleialtasuntzat hartu bazuen ere, ez zuen arbuiatu. Hala ere, alde batetik Bernardo Clunykoa [[Toledo]]ko artzapezpikuak aita santuari eskainitako indargabetzea eta, bestetik, erregina bere etsaiekin batera bere kontra azpijokoak egiten izateak Alfontso erregina gobernatzeko gai ez zela deklaratu eta [[Zaragoza]]tik gertu zegoen El Castellar gazteluan izan zuen preso. Urrakak gaztela-leondar gotorlekuen jabeei bere senarraren aginduak ez betetzeko agindu eta Alfontsok nafar eta aragoiar gudarosteak erabili zituen [[Gaztelako Erresuma]] inbaditzeko, bakarrik [[Portugal]]go kondeen laguntza izanik<ref>Edgar Prestage, ''"Il Portogallo nel Medioevo"'', 'Storia del mondo medievale', VII. liburukia, [[1999]], 576-610. orr.</ref>. Nahiz eta Leon eta Gaztelako armadak izan ez, Condespinaren alderdia mendean hartu eta aste gutxitan [[Palentzia]], [[Burgos]], [[El Burgo de Osma-Ciudad de Osma|Osma]], [[Sahagún (León)|Sahagún]], [[Astorga]] eta [[Ourense]] konkistatu zituen, bere etsaien harridurarako.
Mendebaldean zegoela aprobetxatuz, Gomo Gonzalez kondeak El Castellar setiatu, Urraka erregina askatu eta [[Sahagún (León)|Sahagúnera]] eraman zuen. Hori jakitean, Alfontsok zigor-espedizioa antolatu eta hegoalderantz eraman zuen bere armada. [[1111]]an [[Toledo]] hartu eta Alfontsok Bernardo Clunykoa etsai-artzapezpikua ordezkatu zuen<ref>Carlos de Ayala Martínez, [http://books.google.es/books?id=51mYQYST7fcC&lpg=PP1&pg=PA376#v=onepage&q=&f=false ''"Sacerdocio y reino en la España altomedieval: Iglesia y poder político en el occidente peninsular, siglos VII-XII"''], [[Madril]]: Silex (Historia Medieval), [[2008]], 376. orr. ISBN 978-84-7737-214-1.</ref> [[1111]]ko [[urriaren 26]]an, egungo [[Segoviako probintzia]]ko [[Fresno de Cantespino]]n [[Candespinako gudua]]n Alfontsoren nafar-aragoiarrek eta [[Henrike I.a Portugalgoa]]k zuzendutako portugaldarrek Urraka eta Candespinaren gudarosteak mendean hartu zuen. Kondearen heriotzak erregina egoera larrian utzi eta senarrarekin adiskidetu egin behar izan zuen<ref>Bernard F. Reilly ([[1982]]), [http://libro.uca.edu/urraca/urraca.htm ''"The Kingdom of León-Castilla under Queen Urraca, 1109–1126"''], ([[Princeton]]: Princeton University Press), 358. orr.</ref> .
[[1112]]an [[Paskoal II.a]] [[Aita
=== Zaragozako konkista ===
[[Errekonkista]]n [[1110]]ean baino ez zuen hartu parte izan- [[Valtierra]]n [[Sulaiman ben Hud al-Musta'in|Al Mustainen]] erasoa geldituz- Alfontsok [[Zaragoza]] konkistatzeari ekion zionean. Helburu berria eusteko asmotan, [[Gurutzadak|Gurutzadetatik]] etorri berria zen [[Gaston IV.a Biarnokoa]] elkarrizketatu eta [[Pirinioak|Pirinioez]] haraindiko aliantza finkatu zuten. Lehendabizikoz, [[1117]]an, [[Nafarroako Erribera|Erribera]] konkistatzeari lotu eta musulmanek duela gutxi okupatutako [[Fitero]], [[Corella]], [[Murchante]], [[Cascante]], [[Monteagudo]] eta [[Cintruénigo]] berreskuratu zituen. Inguruko [[mendi]]ek [[partzuergo (argipena)|partzuergo]] bilakatu zituen.
[[Fitxategi:Estatua de Alfonso I de Aragón.jpg|thumbnail|200px|[[Zaragoza]]n dagoen Alfontso I.aren estatua bat.]]
Historialarientzat zaila da kronologia zehatza ezartzea, baina [[Nafarroako Erribera|Erribera]] berreskuratze ari zela edo kanpaina hasi baino lehen, hau da [[1117]] edo [[1118]]ko hasieran, Alfontsok [[Bearno]]ra jo zuen [[Gaston IV.a Biarnokoa|Gaston IV.arekin]] zituen harremanak sendotzeko. Gaston [[Lur Santua]]n [[gurutzadak|Gurutzadetan]] izandako [[okzitania]]r gudari beteranoa izan zen, bere ohitura militar eta erlijiosoak Alfontsoren parekoak ziren eta bere [[Bearnoko bizkonderria|bizkonderria]] ere honen erresumaren parean zegoen. Gainera, hiriak setiatzean eskarmentua zuen ([[1099]]an [[Raimundo IV.a Tolosakoa]]ren zuzendaritzapean [[Jerusalem|Jerusalen]] konkistatu zuen<ref>Steven Runciman, ''"A History of the Crusades, vol. 1: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem"''. [[Cambridge]], [[1951]]</ref>), justu Alfontsoren ahultasunaren bat zena. Bere harremanak nola hasi ziren ezezaguna bada ere, laster lagun min bilakatu ziren. Litekeena da [[1117]] baino lehenagoko aliantza izatea, izan ere [[Bearnoko
Gastonen eragina edo [[Aita
[[Zaragoza]] ([[arabiera]]z, ''Saraqusta'' edo ''Madînat Al-baida'', [[euskara]]z "hiri zuria") [[al
[[1118]]ko [[
Alfontsok [[beneditar]]rei pribilejioak eman zizkien [[Aljaferia jauregia]] sortzeko, gero [[Aragoiko
Musulmanek [[Zaragoza]]n geratzeko eskubidea zuten, errebaletan urtebete bizi baziren. [[Meskita]]k zutik mantendu zituzten; konkista baino lehen ordaintzen zituzten beste zergak mantendu zituzten, baita ''[[xaria|sharia]]'' ere. Horrela, Alfontsok artisautza eta merkatariak mantendu nahi zituen, hiriaren despopulatze saihestuz. [[Mudejar]] hauek hiriko artean oso inportanteak izan ziren.
Gero, setioan parte hartutako kristauez bete zituen ''medina'' edo alde zaharra. Bertan bizi ziren 20.000 musulman inguruetatik asko geratu ziren. Kristau etorkin berriei esker, hiria zabaldu zen. Alfontsok [[Gaston IV.a Biarnokoa]], bere laguntza eskertzeko, hiriko jaun izendatu zuen<ref>[[Pierre Tucoo-Chala]], ''"Quand l'Islam était aux portes des Pyrénées"'', [[Biarritz]]: J&D Éditions, [[1994]] (ISBN 2-84127-022-X)</ref>.
103. lerroa:
[[1119]]an orduan husturik zegoen [[Soria]] berreraiki eta bere eskualdea jendeztatu zuen. Gaztelako kronistek [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]] zela esaten bazuten ere, orduko agiriak Alfontsoren eskuetan zegoela azaltzen dute. [[1134]]an hil zenean, ostera, gaztelarrak berreskuratu zuen.
[[1120]]an [[Calatayud]] setiatzen ari zela, [[almorabide]]ak [[Valentzia]]tik atera eta [[Zaragoza]] berreskuratzeko kanpaina hasi zenaren berria jaso zuen. Setioa utzi eta [[Gilen IX.a Akitaniakoa]]ren laguntzaz, musulmanak geldiarazteko martxan jarri zuen bere armada. Almorabideen ibilbidea [[Turia]] edo Guadalaviar ibaiaren arrotik zihoan [[antzinako Erroma|erromatarren]] galtzada batetik zihoan, [[Teruel]] zeharkatzen zuena. Alfontsok [[Jiloca (ibaia)|Jiloca ibaiaren]]
Garaipenaren ondoren, armadak [[Calamocha]] eta [[Monreal del Campo]], non egungo hiria eratu zuen, konkistatu zituen [[Calatayud]]era itzui baino lehen. Azken hiri honen konkistak [[Jalón ibaia|Jalón]] eta [[Jiloca (ibaia)|Jiloca]] ibaien haranen konkista bukatu zuen. [[Bubierca]], [[Alhama de Aragón]], [[Daroca]] eta [[Ariza]] [[1120]]an ere hartu zituen.
[[1122]]an [[Monreal del Campo|Monrealen]] orden militar bat eratu zuen, [[Iberiar
[[1123]]an Alfontsok [[Bartzelonako
=== Al-Andaluserako espedizioa ===
Alfontsok [[Aragoiko
[[1124]]an eta berrogeita hamar urte zituela, monarkak espedizio arriskutsu bat hasi zuen Al-Andalusera [[Valentziako
=== Alfontso VII.a Gaztelakoaren aurkako gerra ===
[[1126]]ko [[martxoaren 8]]an [[Urraka Gaztelakoa]] hil eta 21 urte zituen [[Alfontso VII.a Gaztelakoa|Alfontso VII.ak]] [[Gaztelako
Gerran lanpetuta, [[musulman]]en kontrako kapainiak eten zituen eta [[1128]]an [[Molina de Aragón]] eta [[Longares]] baino ez zituen konkistatu.
1129an [[Cella]], [[Ribota]] eta [[Monzón]] jendeztatu zituen, baita [[foru]]ak eman ere. Berriro [[Valentzia]] eraso zuen, gaztelarren erasoetatik libre, eta [[Cullerako gudua]]n almorabideak mendean hartu zituen. hala ere, laster iparraldera itzuli behar izan zuen [[Foix Herria|Foix]] eta [[Cominges]]ko bere basailuak laguntzeko<ref>Monlezun, Jean-Justin ([[1850]]). ''"Histoire de la Gascogne depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours"''. [[Auch]]: Brun, Libraire-Éditeur.</ref>. Bidean Monzón berreskuratu behar izan zuen, hiru urte aurrerago [[Raimundo Berenguer III.a]] [[Bartzelonako
=== Ipar Euskal Herrian ===
131. lerroa:
=== Azken guduak ===
[[Fitxategi:Alfonso I de Aragón.jpg|thumbnail|Madrilgo "El Retiro" parkean dagoen Alfontso I.aren estatua bat.]]
[[1131]]an erregea [[
Gastonen heriotza ezagutzean, erregea erresumara itzuli zen [[Okzitania]]ko politika bere zaldunen eskuetan utziz. [[1133]]an [[Mequinenza-Mequinensa|Mequinenza]] setiatu eta lortu zituen, [[Aragoi]]n geratzen ziren azken gotorleku [[islam]]darren bat. Horretarako bere armada urria izan zen, Gastonekin batera aritzen ziren biarnotar eta gaskoiak ia denak batera etxera itzuliak zirelako.
[[1134]]ko [[uda]]n nekez bostehun zaldunekin [[Fraga]]ko gotorlekua setiatzen ari zenean, goarnizio musulmanaren eraso batek zur eta lur utzi eta [[uztailaren 17]]an monarka larri zauritu zuten. Hasieran ihes egitea lortu bazuen ere, zaurietan konplikazioak sortu eta [[1134|urte horretako]] [[irailaren 7]]an [[Poleñino]]n, [[
== Heriotza ==
141. lerroa:
=== Testamentua eta oinordekotza ===
[[1131]]n [[Baiona]] setiatzen ari zela, [[
{{esaera2|Ongia handiena eta paregabea den [[
Aragoi eta [[Nafarroa]]ko nobleen atsekabea testamentua ezagutzean hain zen handia non emaitza aldatzea adostu baitzuten<ref>Lourie, Elena; [http://www.jstor.org/pss/2855471 ''"The Will of Alfonso I "el Batallador", King of Aragon and Navarre: A Reassesment"''] Medieval Academy of America, Speculum, 50. lib., 4. zbk ([[1975]]eko [[
Erregearen hondakinak bitan atera zituzten hilobitik: [[1920]]an (Historia Biltzar batean) eta [[1985]]ean ikerketa bat egiteko<ref>[http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=630 Gran Enciclopedia Aragonesa]</ref>.
150. lerroa:
=== Itxurazko Alfontso Borrokalaria ===
[[Alfontso II.a Aragoikoa]]ren erreinaldian, Borrokalariaren birloba, Alfontso Borrokalaria zela aldarrikatu zuen gizona agertu zen. Sasi-Alfontso honen garaiko agiri bakarrak Alfontso II.ak [[Luis VII.a Frantziakoa]] bidalitako gutun bietan dira; Gutunak [[Lleida]]ko apezpikua zen Berengariok eraman zituen baina ez dute datarik.<ref>''"Recueil des Historiens des Gaules et de la France (Correspondance de Louis VII)"'', XV ([[Paris]]: [[1878]]), 2. arg. 223–4 zbk, 71–2. orr.</ref> Bigarren gutunaren arabera, itxurazko Alfontso Luisen lurraldeetan, orduko [[Katalunia]] Alfontsok zuzenduta bazen ere Luis zuen subiranoa, bizi zen. Alfontsok Luisi agurea atxilotzeko eskatu zuen. Ziur asko [[1178]]ko bukaeran edo [[1179]]ko [[urtarril]]ean idatziak izan ziren<ref name="Ubieto1958">Ubieto Arteta, Antonio. [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2111000 ''"La aparición del falso Alfonso I el Batallador."''] Argensola, 38. zbk. ([[1958]]), 29–38. orr.</ref> Itxurazko Alfontsori [[Zaragoza]], [[Calatayud]] eta [[Daroca]] errege-ohoreak eginez harrera egin bazioten ere, faltsu zela aurkitzean [[1181]]ean hil zuten [[Bartzelona]]n<ref>Antonio C. Floriano, ''"Fragmentos de unos viejos anales (1089–1196). Transcripción y análisis paleográfico. Crítica histórica,"'' ''Boletín de la Academia de la Historia'', CXIV ([[1929]]), 153–4, Honela:<blockquote>Vino un ferrero e dixo: «yo so don Alfonso, el que presó a Çaragoça e Cadatayut e Daroqua»; e recebido es en aquellos lugares con grant honra e con grant ponpa. E dice muchas cosas que semeiavam verdat de lo passado quel havia fecho. E era tenido por senyer e por don Alfonso. E despues fue conoscido que non era aquel, e enforcáronlo muy desonradament devant la ciudad de Barcelona.</blockquote></ref> Antonio Ubieto Artetaren ustetan, Zaragoza, Calatayud eta Darocako jaunek — Pedro de Luesia, Loferrench de Luna, Pedro de Castillazuelo ([[Calatayud]]en), Pedro Cornel ([[Murillo de Gállego-Morillo de Galligo|Murillo de Gállegon]]
[[Rodrigo Semenez Arradakoa|Rodrigo Ximenez]] [[historia]]lari nafarrak [[XII. mendea]]n Alfontsoren heriotzari buruzko kondaira batzuk sortu zirela eta urte batzuk geroago itxurazko Alfontso bat agertu zela zioen<ref>[[Rodrigo Semenez Arradakoa|Rodrigo Ximenez]] ''[[De rebus Hispaniae]]'' ([[Madril]]: [[1793]]), II, 150–51. Honela zioen:<blockquote>[Alfonsus] nam victus occiditur et si occisus inventus fuerit dubitatur. Ab aliquibus enim dicitur corpus eius in montis Aragonis monasterio tumulatum a mauris tamen ante redemptum. Ab aliis dicitur vivus a proelio evasisse et confusionem proelii nequiens tolerare peregrinum se exhibuit huic mundo effigie et habitu immutatus. Et annis aliquot interpositis, quispiam se ostendit qui se eumdem publice fatebatur et multorum Castellae et Aragoniae id ipsum testimonio affirmabant qui cum eo in utroque regno fuerant familiariter conversati et ad memoriam reducebant secreta plurima que ipse olim cum eis habita recolebat et antiquorum assertio ipsum esse firmiter asserebat. Demum tamen quia cum ex regno plurimi sectabantur et de die in diem eorum numerus augebatur. Aldefonsus rex Aragoniae fecit eum suspendio interire.</blockquote></ref> Kondaira zabaldu eta [[XIV. mendea|XIV. mendeko]] ''Crónica de los Estados Peninsulares'' Alfontso erromes joan zela [[
== Familia ==
163. lerroa:
| width="25%" align="center"| '''Amona'''<br />Adela Roucykoa<br /> [[Roucy]]ko kondesa
|-
| colspan="2" align="center"| '''Aita''' <br /> [[Antso V.a
| colspan="2" align="center"| '''Ama'''<br /> [[Felizia Roucykoa]]
|-
177. lerroa:
{{kutxa hasiera}}
{{oinordekotza kutxa
| aurrekoa = [[Petri I.a
| titulua = [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako erregea]]
| epea = [[1104]] - [[1134]]
| ondorengoa = [[
}}
{{oinordekotza kutxa
| aurrekoa = [[Petri I.a
| titulua = [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondea/erregea]]
| epea = [[1104]] - [[1134]]
|