Wikipedia

Mekanika klasiko: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robotak {{Commonskat}} gehitu du. Txantiloiak commons:category:Classical mechanics lotu du, Wikidataren arabera.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[Fisika]]ren arloan, '''mekanika klasikoa''' [[mekanika]] zientziaren ikasketan aurkitzen diren bi azpi-eremu nagusietako bat da, [[mekanika kuantikoakuantiko]]a beste azpi-eremu nagusia izanda. Mekanika zientzia [[gorputz fisikoa|gorputz]] eta muga jakin baten barruan dauden gorputz agregatuak indar sistema baten ekintzapean haien higidura gobernatzen dituen lege fisikoak egin eta matematikoki idazten dituen zientzia da
 
Mekanika klasikoa makro-objektuen [[higidura]] deskribatzeko erabiltzen da, [[jaurtigailu]]etatik [[makina|makinen]] zatietara, bai eta [[objektu astronomikoa]]k, halaber [[espaziontziespazio ontzi|espaziontziak]]ak, [[planeta]]k, [[izar]]rak eta [[galaxia]]k. Emaitza oso zehatzak ekoizten ditu eremu horietan, eta [[zientzia]]ren, [[ingeniaritza]]ren eta [[teknologia]]ren gai zaharrenetariko eta zabalenetariko bat da. Horrez gain; [[gas]]ekin, [[likido]]ekin ata [[solido]]ekin zerikusia dituzten espezialitateak daude.
Gainera, mekanika klasikoa [[erlatibitate berezi]]arekin zabaldu daiteke [[abiadura]] handia daramaten objektuak [[argiaren abiadura]]ri hurbiltzen direnean. [[Erlatibitate orokorra]] [[grabitazio]]a mail sakonagoan aztertzeko erabiltzen da, eta, azkenik, [[mekanika kuantikoakuantiko]]a atomoen eta molekulen [[uhin-partikula dualtasuna]] kontuan dauka.
 
''Mekanika Klasiko'' terminoa 20. mendeko hasieran asmatu zen [[Isaac Newton]]ek eta 17. mendeko [[filosofia natural|filosofo natural]] garaikide ugarik hasitako sistema fisika matematikoa deskribatzeko. haien lana aurreko [[Johannes Kepler]]ren teoria astronomikoetan eraikita zeuden, eta aldi batera, hauek [[Tycho Brahe]]k egindako behaketa zehatzetan eta [[Galileo Galilei|Galileoren]]ren [[lurreko proiektila]]ren mugimenduari buruzko ikasketetan eraikita zeuden. Terminoa mekanika kuantikoa eta erlatibitatea garatu baino lehenago mekanika izendatzeko erabiltzen da. Horregatik, autore batzuk baztertzen dute "[[Erlatibitatearen teoria|fisika erlatibista]]" deritzakoa kategoria horretatik. Hala ere, gaur egungo iturri batzuk [[Erlatibitatearen teoria|Einsteinen mekanika]] barneratzen dute, haien ustez ''mekanika klasikoa'' era zehatzeagoa eta garatuagoa adierazten baitu.
 
Mekanika klasikoaren garapenaren hasierako etapa askotan [[Mekanika Newtonarra]] bezala aipatzen da; eta [[Isaac Newton|Newton]] berak, [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizen]] eta beste batzuen parean, sortutako kontzeptu fisikoekin eta metodo matematikoekin lotzen da. Hau hurrengo ataletan deskribatuko da. [[Mekanika Lagrangiarra]] eta [[Mekanika Hamiltoniarra]] metodo abstraktuago eta orokorragoak dakartza. Mekanika klasikoako edukiaren zati handia 18. eta 19. mendean sortu zen eta nabariki zabaltzen du [[Isaac Newton|Newtonen]] lana (bereziki matematika analitikoaren erabileran).
15. lerroa:
=== Posizioa eta bere deribatuak ===
{{sakontzeko|posizioa}}
[[Higidura]] egoteko, partikulari [[koordenada sistema]] bat atxiki behar zaio, eta honetan oinarrituta, partikularen posizioa [[espazio]]an definitu daiteke. Normalean koordenatu-sistemaren puntu bat , ''O'' da, jatorria. Jatorritik partikularen posiziora doan ''r'' [[bektore (argipena)|bektoreak]]ak partikularen posizioa zehazten du. Partikularen posizio hau mugitu daiteke eta beraz bektorea denbora funtzio bezala ere ulertu dezakegu:
 
: <math> \vec{r}=f(t)\,</math>
55. lerroa:
==== Azelerazioa ====
 
[[AzelerazioaAzelerazio]]a denboran zehar abiaduraren aldaketaren [[deribatu]]a da edo denboran zehar posizioaren aldaketaren bigarren deribada:
 
: <math>\mathbf{a} = {d\mathbf{v} \over dt}</math>.
83. lerroa:
=== Indarrak eta Newtonen bigarren legea ===
 
[[Isaac Newton|Newton]] indarra [[momentu (argipena)|momentu]] aldaketa bezala definitu zuen lehena izan zen. Hau da,
 
: <math>\mathbf{F} = {d(m \mathbf{v}) \over dt}= {d\mathbf{p} \over dt}</math>.
97. lerroa:
<math>\mathbf a = \frac {d \mathbf v} {dt}</math>
 
azelerazioa den. Hala ere, batzuetan ''m'' masa ''t'' denborarekin aldatzen da, adibidez [[espazio ontzi|espaziontzi]] baten masa txikitu egiten da aireratzerakoan propultsagailuak askatzean. Kasu hauetan goiko ekuazioa ez da zuzena eta Newtonen bigarren legearen ekuazio osoa erabili behar da.
 
Partikularen mugimendua deskribatzeko Newtonen legea ez da nahikoa. Honetaz gain ''F'' indarrarentzat balore bat behar da, partikularen inguruneak partikulan duen elkarrekintza konsideratuz. [[Marruskadura indarindarra|Marruskadura]] honen adibide bat:
 
: <math>\mathbf{F}_{\rm R} = - \lambda \mathbf{v}</math>
117. lerroa:
non '''v'''<sub>0</sub> hasierako abiadura den.Honen arabera, partikularen abiadura [[esponentziak|esponentzialki]] txikitzen da denbora aurrera egin ahala. Goiko ekuazioa berriro integratu daiteke partikularen posizio ''r'' denboraren funtzio bezala lortu arte.
 
[[Grabitazio|Grabitatea]] eta [[elektromagnetismoaerradiazio elektromagnetiko|elektromagnetismoaren]]ren [[Lorentz indarra]] Newtonen bigarren legea jarraitzen dute. Partikula baten ''F'' indarrarentzat balore bat aurkitzeko Newtonen hirugarren legea ere erabili daiteke: partikula ''A''-k partikula ''B''-n indarra bat ezartzen badu, ''B''k ''A''n aurkako norabide baina magnitude berdina duen ''F'' indarra ezartzen du, hau da, -''F''. ''A'' eta ''B''ren arteko erlazioa indartsua bada, ''F'' eta -''F'' ''A'' eta ''B''ren lotzen dituen marraren gainean dihardute. Printzipio hau ez da betetzen erlazioa hain indartsua ez denean, adibidez, elektromagnetismoaren kasuan.
 
=== Lana eta energia ===
136. lerroa:
Partikula askoz osatutako gorputzentzat, energia kinetikoa partikula bakoitzaren energia kinetikoaren gehiketa da.
 
Beste energia mota bat, [[energia potentzialapotentzial]]a da, ''E<sub>p</sub>'' edozein objektu posizioaren arabera duen berezko energia (bere posizioa aldatzeko partikula batek egin behar duen lana).
 
: <math>E_p = m g h \,</math>
186. lerroa:
"Gertatzen den guztia zerbaitegatik da" arrazoia antzinako [[greziar filosofo]]ek erabiltzen zuten, haien artean [[Aristoteles]]. Beraien ustetan, printzipio teoretikoak natura ulertzen lagundu dezakete. Gaur egungo irakurlearentzat bi arrazonamendu hauek guztiz zentzuzko eman arren, hain ikusterrazak ez diren matematika teorema eta saiakerak zientzia modernoari bide egin diote, adibidez mekanika kuantikoa. Baina dena mekanika klasikotik hasi zen.
 
[[Johannes Kepler|Kepler]] izan zen [[planeta|planeten]] mugimendua ulertzeko azalpen kausalak erabili zituen lehen zientzialaria, [[Marte (planeta)|Marten]]n orbitari begiratuz [[Tico Brahe|Brahek]] egindako planeten orbita eliptikoen aurkikuntzan oinarrituta. [[Erdi aroAroa|Erdiaroko]] pentsaerak aldatuko zituen teoria hau argitaratu zen aldi berberetxuan, [[Galileo Galilei|Galileok]]k matematika abstraktoak proposatu zituen partikulen mugimendua azaltzeko.
 
[[Pisa dorre]]tik masa ezberdina zuten bi kanoi bola bota eta lurrera aldi berean iristen direla dioen eta hain ezaguna den saiakuntza egin omen zuen. Baliteke ez egitea (saiakuntzaren izaera oraindik eztabaidan dago), baina argi dagoena da Galileok plano aldapatsuetan bolak biratzen egin zituela hainbat esperimentu kuantitatiboak. Saikuntza hauetan oinarritutako Galileoren azelerazio teoriak mekanika klasikoko euskarrietako bat dira.
192. lerroa:
[[Newton]]ek bere natural filosofiaren printzipioen ardatz bezala bere hiru legeak aurkeztu zituen: [[intertia]]ren edo lehenengo legea, mugimenduaren edo bigarren legea, gorago azaldu bezala eta [[akzio eta erreakzio]] edo hirugarren legea. Lege hauek zeruko gorputzen gain eguneroko gorputzen mugimendua azaltzeko balio dutela ere frogatu zuen, bai eta Keplerren planeta mugimendu legearen azalpen teorikoa proposatu.
 
Newtonek [[kalkulu (argipena)|kalkulua]]a ere asmatu zuen, bere matematika kalkulaketak egiteko. [[Principia]] bere liburua onartzeko errezago izateko, bertan agertzen den guztia berak asmatutako kalkulu aurreko prozedura geometrikoetan dago idatzia. Prozedura hauek azkar desagertuko ziren, kalkuluari bide emanez, baina gaur egun erabiltzen ditugun [[deribada]] eta [[integral]] idazkerak [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizi]]i sor dizkiogu.
 
Newton eta bere garaikideak, [[Christiaan Huygens|Huygens]] ezik, mekanika klasikoak edozein fenomeno azaltzeko gai zela sinesten zuten, baita [[argi]]aren jokaera ere, [[optika geometriko]]aren esku. [[Newtonen eraztun]]ak ere aurkitu zirenean ([[uhin interferentzi]] mota bat), Newton beraren [[argi korpuskular teoria]] erabiliz azaldu ahal izan zuten.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Mekanika_klasiko"(e)tik eskuratuta