Ozeano Atlantikoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Removing Link FA template (handled by wikidata) |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
25. lerroa:
== Geografia ==
14.700 km luze eta 106.400.000 km² inguru ditu (munduko bigarrena [[Ozeano Barea]]ren ondotik). Muga hauexek ditu: [[Ozeano
Ozeano Atlantikoak «S« luze eta zabal baten itxura du, antzina elkarturik zeuden [[Amerika]] eta [[Afrika]] bereizi ondoren sortu bide zena. Iparretik hegoaldera hedatzen den urpeko mendilerro batek ([[Atlantikoko bizkarra]]) sakonune handiak ezkutatzen dituzten bi aldeetan banatzen du ezkerretik eskuinera Ozeano Atlantikoa.
Mendilerro horretako alde bolkaniko batzuk uraren gainetik ageri dira uharteak osatuz ([[Azoreak|Azore uharteak]], [[Tristan da Cunha]], [[Asuncion uhartea|Asuncion]], [[Santa Helena]],…). Beste uharte batzuk kontinenteko plataformetatik bereizitako guneak dira: [[Britainiar uharteak]] (Ingalaterra, Gales, Eskozia, Irlanda), [[Antillak]], [[Kanariak|Kanariar uharteak]]. Atlantiko aldera doazen ur lasterren artean, oso ibai handiak ageri dira, Afrikan eta Ameriketan batez ere: [[Amazonas]], [[Rio de la Plata]], [[Mississippi]], [[Orinoko]], [[San Laurendi (ibaia)|San Laurendi]], [[Kongo (ibaia)|Kongo]], [[Gabon (ibaia)|Gabon]], [[Niger (ibaia)|Niger]] eta Europakoak (txikiagoak eskuarki).
Uraren gazitasuna %35etik beherakoa da. Sakonera, 3.900 m batez beste, 9.200 m-ra iristen da [[Puerto Ricoko sakongunea]]n. Ozeano Atlantikoan era askotako mugimenduak sortzen dira: itsasaldi bizienak badia eta itsasertzetan gertatzen dira. Urte osoan zehar egon ohi diren goi-presioek etengabeko haize boladak eragiten dituzte: [[alisio]]ak. Ur laster hotzei ([[Benguelako itsaslasterra|Benguela]], [[Kanarietako itsaslasterra|Kanariar uharteak]], [[Labradorko itsaslasterra|Labrador]] eta [[Groenlandiako ekialdeko itsaslasterra|Groenlandiakoa]]) eta beroei ([[Brasilgo itsaslasterra|Brasil]], Ekuador, [[Gineako itsaslasterra|Ginea]] eta, batez ere, [[Golkoko itsaslasterra|Golkokoa]]) esker, latitude berean dauden ekialdeko eta mendebaldeko itsasertzetako lurraldeetan oso klima desberdina da.
45. lerroa:
* [[Azoreak]]
* [[Britainiar uharteak]]
* [[Faroeak|Faroe uharteak]]
* [[Groenlandia]]
* [[Islandia]]
* [[Kanariak|Kanariar uharteak]]
* [[Madeira]]
* [[Ternua]]
55. lerroa:
* [[Cabo Verde]]
* [[Hego Atlantikoko Uharteak]]
* [[Falklandak|Falkland uharteak]]
* [[São Tomé eta Príncipe|Sao Tome eta Principe]]
==Historia==
[[Bikingo]]ek ezagutzen bazuten ere, [[XVI. mendea]]ren hasiera arte, Ozeano Atlantikoa ez zen behar bezala esploratzen hasi. Kolonen aurkikundearen ondoren (1492), Ameriketara joateari ekin zioten espainiarrek eta portugaldarrek, Atlantikoaren bazter berriak arakatuz.
Ameriketako konkistan, espainiarren banderapean, parte hartu zuten hego [[euskaldun]]ek eta lehen ekintza horietatik kanpo geratu ziren ipar euskaldunek {{erref behar}} Ipar Atlantikoko urak jorratuak bide zituzten Kolonen aurkikundearen aurretik [[Ternua]] eta [[Labrador penintsula|Labradorren]]
Aurkikunde garaietatik aurrera, mendeetan luzatu ziren emigrazio oldeak txandakatu ziren etenik gabe Europatik Ameriketara, itsasoa zeharkatuz. [[XX. mendea]]ren lehen hamarkadetan egin ziren Atlantikoa airez zeharkatzeko lehen saioak.
| |||