Zibilizazio minoiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-errito +erritu) |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
63. lerroa:
== Kronologia eta historia ==
Arkeologiaren aldetik, Egeoa hiru zati nagusitan banatzen da: Kontinente aldeko Grezia, Kreta eta uharteak. Hiru eskualde horietako aurkikuntzak noizkoak diren erabakitzeko aro segida batzuk erabiltzen dira, eremu bakoitzak bere izen berezia duela: hala beraz, Heladiko hitza kontinente aldeko Greziari dagokio, Minoiko hitza Kretari, eta [[
=== Historia ===
Jauregi minoikoak, konplexutasun handiko eraikinak izateaz gainera, eskualde bakoitzeko administrazio, [[erlijio]] eta [[ekonomia]] gune nagusiak ziren. Indusketetan erlijioarekin zerikusia duten tresnak eta jainkoak gurtzeko lekuak aurkitu izan direnez, uste izatekoa da erregea orobat zela apaiz, eta haren egoitza zutela baita ere biltoki beste apaiz batzuek, agintariek, artistek, eskulangileek, eta zerbitzariek. Uharte haien arteko harremanak ez dirudi iskanbilazkoak izan zirenik, bakezkoak baizik; eta [[
MO aroaren hasieran Kretako zati handiena hondatuta gertatu zen, eta hango biztanleek ihes egin zuten. Gaur egun badira elementu berriak jakin ahal izateko zein izan zen hondamen haren kausa, zenbateko eragina izan zuen, eta zer ondorio izan zituen. Hondamen hura hain handia izan zen, non ezinezkoa baitzen gizakiak sortua izatea, eta [[Santorini]] uhartediko [[Santorini|Thera]] uharteko [[sumendi]]en leherketari egotzi izan zaio –sumendi bateko [[krater]] baten ertza zen, izan ere, Kretatik 120 km iparraldera– MO I B aldiari amaiera eman zion hondamen hura. Sumendi haren leherketak inguru haietan eta batez ere Kretan zer nolako hondamena eragin zuen sumatzeko, konparatzea besterik ez dago sumendi haren leherketa eta 1883an Javako itsasoko [[Krakatoa]] uhartean izan zena, bi sumendi horiek antzekoak baitira, baina kontuan hartu beharra dago Therako leherketa Krakatoakoa baino lau aldiz handiagoa izan zela. Ipar-mendebaleko haizeak [[errauts]]ezko hodei handi bat zabaldu zuen Kretako ordoki eta haranetan barrena, eta bolada luze baterako agortu zituen soroak. [[Tsunami]] izugarri hark Kretako iparraldeko kostalde guztia suntsitu zuen, bai eta iparraldeko portuetan gerizatutako ontzi guztiak ere. Sumendiko galdara lehertu aurretik izan ziren [[lurrikara|lurrikarek]] jauregiak suntsitu zituzten, haien eraikuntza berezia zen eta, baina ezin baztertu daiteke eraikin haiek talka uhinen eraginez lurreratu ez zirenik.
== Arkitektura ==
79. lerroa:
Lehenengo jauregiak suntsitu zituen hondamendiaren ondoren eta mende beteko susperraldi mantso bat eta gero, sormenaren eztanda ikaragarria gertatu zen. Denbora bitarte labur horretan sortu zen Minosko arkitekturaz, eskulturaz eta pinturaz gorde den guztia eta, horregatik, jauregi horien aztarnak dira garai hartako gure informazio iturri nagusia.
Kretako jauregi handiena Knossoskoa izan zen (K.a. 1900 inguru). Han aurkitu ziren Kretako gizarteari eta ekonomiari buruzko lehenengo datuak, buztinezko oholetan idatziak. Greziako [[elezahar]] klasikoetan Minos erregearen jauregia zen Knossos. Arkeologia lanei esker jakin denez, oso handia zen, eta kanpoaldetik ez oso dotorea, [[Asiria]]ko eta [[
== Artea ==
Kretako arte moldea da askogatik Egeoko zibilizazioetako aberatsena eta exotikoena. Badu ezaugarri berezi bat Egipto eta [[Ekialde
Minosko artearen erakusgarri nagusiak aztertzean ez da haien artean bilakaera prozesurik izan zenik esateko arrazoirik aurkitzen ; hain agertzen eta desagertzen dira erakusgarriok bat-batean ezen uste izatekoa baita kanpoko indar ezezagunen mende egon zela haien patua. Bat-bateko aldaketa bortitzak gertatu ziren (sumendi erupzioek eta arrotzen erasoek eraginak beharbada), eta uharte osoari eragin zioten nonbait.
91. lerroa:
=== Eskultura ===
[[Fitxategi:Snake Goddess Crete 1600BC.jpg|thumb|left|150px|"Suge jainkosa", apaizemea erritual bat egiten.]]
Minosko zibilizazioan ez da erlijio aztarna askorik aurkitu, ez tenplurik ez tamaina handiko estatuarik gurtzeko, eta bestelakorik ere gutxi. Aurkitu direntxoek, gainera, ez dute oso esanahi garbia. [[
=== Zeramika eta pintura ===
98. lerroa:
Lehenengo jauregien garaian (K.a. 2000-1700 inguruan) [[zeramika]] mota berezi bat egin zen Kretan, teknikaren bikaintasunarengatik eta apaindura zurrunbilotu dinamikoagatik ezaguna. Apaindurazko pintura horretan, ordea, ez da 1600-1450 bitarteko loraldi arestian aipatu horretan hain pintura lan bikainak egingo zirenik aurreikusten.
[[Horma irudi]] haietan [[
[[Fitxategi:AMI - Oktopusvase.jpg|150px|thumbnail|eskuinera|Olagarroen pitxerra, K.a. 1500]]
110. lerroa:
== Ikus, gainera ==
* [[Arkitektura
* [[Avaris]]
|