Los Arcos: berrikuspenen arteko aldeak

| alkatea = Jerónimo Gómez Ortigosa ([[Unión del Pueblo Navarro|UPN]])

[[XX. mendemendea]]ann ''Los Arcos'' hiribildua euskaraz izendatzeko ''Urantzia'' erabili izan da, baina oinarri nahikorik gabean.<ref name=Euskaltzaindia155araua/>

Los Arcos [[Lizarrako merindademerindadea]]arenren hego-mendebaldean dago, [[Logroño]] eta [[Iruñea]]tik erdibidean, eta [[A-21]] autobideak zeharkatuta. Los Arcosen ez dago altuera handiko mendirik, eta erliebea 500-600 metro arteko muinoek zehazten dute. Horrela, udalerriko gunerik garaienak, Valdelaguardia (585m), Lomba (562m), El Carcal (500m) eta Peñas Blancas (540m) dira.

Herriak, [[Sorlada]], [[Mues]] eta [[Etaio (argipena)|Etaiorekin]]rekin egiten du muga iparraldean, [[Villamayor de Monjardín|Villamayor de Monjardin]], [[Barbarin]] eta [[Sesma]]rekin ekialdean, [[Elizagorria]] eta [[Mendabia]]rekin hegoaldean, eta [[Desoio]], [[Santsol]] eta [[El Busto]]rekin mendebaldean.

Los Arcosko udalerriaren mugetan, historiaurreko hainbat kokaleku aurkitu dira, La Atalaya, El Castillar eta San Lorentzokoak, [[Burdin Aro]]an zehar garaturikoak. Antzinako gaztelua dagoen gunea [[Erromatarerromatar InperioInperioa|erromatarren]] garaian populatu zen eta herria ''[[Curnonium]]'' izeneko mugabarru militarreko herria izan zen. Errege bideen gurutze-bidea, herriak [[Gaztela]] eta [[Nafarroa]]ko erresumaren arteko merkataritzari esker aberastu zen. [[Erdi Aroa]]n zehar Los Arcos honako herriek osatzen zuten [[Armañantzas]], [[El Busto]], [[Santsol]], [[Torres del Río|Torres del Rio]] eta gaur egun herri hustua den Melgar.

[[X. mendea]]n musulmanek konkistaturikoa, [[Antso I.a GartzesGartzez|Antso I.a Gartzesek]]ek herria birkonkistatzea lortu zuen [[XI. mendea]]n, [[ValdejunkerakoValdejunquerako gudua|Valdejunquera izeneko borrokan]]. [[XII. mendea]]n [[Nafarroa]]ko [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a Jakituna]] erregeak berezko forua eman zion Los Arcosi, asteroko merkatua antolatzeko eskubidea emanez. [[Erdi Aroa]]n zehar, merkataritzari esker, herriak garapen handia izan zuen. Garai hartakoa da Andre Mariaren parrokia zaharraren egitura [[Arkitektura erromaniko|erromaniko-berantiarra]] eta [[Donejakue Bideabidea|Donejakue bideko]] erromesen bidea errazteko eraikitako ospitalea. Herrian, [[judu]]ak eta [[frankoak]] bizi izan ziren [[XV. mendea]] arte. Oparotasun horren adierazle, herriko hainbat eraikin eta batez ere [[1423]]an Los Arcosek [[Nafarroako Gorteak|Nafarroako gorteetan]] lorturiko jarlekua dira.

[[Gaztela]]tik gertu egoteagatik, herriak erresuma honetako ejertzitoen erasoaldiak jasan zituen maiz. [[1274]]an [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfonso X.a Jakitunaren]] ejertzitoak herria inbaditu zuen, eta ondorengo mendean [[JoanesJoan II.a Gaztelakoa|Joanes II.a]] erregeak. [[1463]]an Los Arcos [[Gaztelako Erresuma]]ri gehitu zitzaion [[Frantzia]]ko [[Luis XI.a Frantziakoa|Luis XI.a]] erregearen sententziaren bitartez. Herriak erabakia onartu zuen, aurretik zituen pribilegio eta foruak mantentzearen truke. Los Arcosekin batera, [[Armañantzas]], [[El Busto]], [[Santsol]] eta [[Torres del RioRío|Torres del Rioko]]ko udalerriak sartu ziren [[Gaztelako erresumaErresuma|Gaztelako erresuman]]n.

Felipe II.a erregeak, foruak berretsi ([[1572]]) eta herria bisitatu zuen [[1592]]an. Ondorengo [[Espainia]]ko erregeek berdina egin zuten [[1697]] eta [[1702]]an. [[XVII. mendemendea|XVII. mendetik]]tik [[XVIII. mendemendea|XVIII. mendera]]ra bitartean Andre Mariaren plaza eta Frutaren plaza eraiki ziren.

[[XX. mendea]]ren lehen erdian, urun, kandela eta txokolate lantegiak eraiki ziren. [[Guardia Zibila|Goardia ZibilZibilaren]]aren koartela, hiru eskola, frantziskotarren komentua, eta pauldarren komentua zeuden herrian. Los Arcosen, [[Nafarroa]]ko babes ofizialeko lehen etxebizitzak eraiki ziren [[1950eko hamarkada]]ren amaieran. "Etxe merke" delakoak solairu bakarreko 48 etxebizitza ziren, eta erosketa kontratua [[1954]]ko [[irailaren 23]]an sinatu zuten, urtebete beranduago eraikuntza obrak hasiz. Etxeen eraikuntzan hildako bat egon zen, 22 urteko Jose Luis Alba Zirauki. 82 metro karratuko etxe hauek altxatzen lagundu zuten langileek 35 eta 30 [[espainiar pezeta|pezeta]] irabazten zituzten eguneko, igeltseroek 35 eta beharginek 30.

Etxeak egokitu zitzaizkien familiek, 13.645 [[espainiar pezeta|pezeta]] eman behar izan zituzten sarrera gisa, eta beste 100 [[espainiar pezeta|pezeta]] hil zen langilearen familiari. Ondoren, 167,50 [[espainiar pezeta|pezeta]] ordaindu behar izan zuten hilero, guztira etxeek balio zuten 56.022,50 [[espainiar pezeta|pezetak]]k ordaindu arte.

Azken agintaldietan udalerriko alkatea [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] alderdiko Jerónimo Jose Gómez Ortigosa da. [[2007]]an Udaleko bederatzi zinegotzietatik sei lortu zituen [[UPNUnión del Pueblo Navarro|Nafarroako Herriaren Batasunak]] eta hortaz gehiengo absolutua udalean. Baliogabeko botoak 21 izan ziren (emandako guztien %2,44a) eta zurizko 15 boto izan ziren (botoen %1,79a). Abstentzioa %24,21koa izan zen.

[[2011]]n ere [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]] (4 zinegotzi, Gómez Ortigosa alkatea barne) izan zen nagusi. Urte horretan [[PSNNafarroako Alderdi Sozialista|PSNri]]ri (4) aurre egin behar izan zion eta diferentzia txikiagoa izan zen.

Udaletxea [[1764]]an eraiki zen, eta estiloa [[Arkitektura barrokoa|barrokoko]] jauregi eta nobleen etxeetan erabilitako ezaugarriak biltzen ditu. Lehen solairua harlanduz egina dago, bigarrena adreiluzkoa da eta azken solairua altuera gutxiko atikoa da. Eraikinaren gorengo puntuan, harrizko herriaren armarria dago. Antzinako udaletxea Rancho kalean zegoen eta [[XVI. mendea]]n eraiki zen. Gaur egungo udaletxea Andres Garciak diseinatu zuen eta [[XVIII. mendea]]ren bigarren erdian eraiki zen, [[1764]]an. Harlandua eta adreilua nahasten dituen fatxada dauka. [[XX. mendea]]n eraikina eraberritu egin zen, eta lanek 18,5 milioi [[espainiar pezeta|pezetako]]ko aurrekontua izan zuten ([[Nafarroa]]ko gobernuak diruz lagundu zuen Los Arcosko udala). Udala alkatea eta zortzi zinegotzik osatzen dute.

| align=right| 2003-2007 || [[Jerónimo Gómez|Jerónimo Gómez Ortigosa]] || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]

| align=right| 2007-2011 || [[Jerónimo Gómez|Jerónimo Gómez Ortigosa]] || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]

| align=right| 2011-2015 || [[Jerónimo Gómez|Jerónimo Gómez Ortigosa]] || [[Unión del Pueblo Navarro|UPN]]

* [[Otsail]]ean, [[inauteri|ihauteriak]].

* [[Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda|Nafarroako udalerrien zerrenda]]