Jerusalemgo tenplua: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
19. lerroa:
| webgunea =
}}
'''Jerusalemgo tenplua'''<ref>Halaxe dator, ''Jerusalemgo tenplu'' izenarekin, euskara batuan dugun biblia bakarrean (Elizen Arteko Biblia). Ikus [http://www.biblija.net/biblija.cgi?set=21&l=eu&pos=1&qall=0&idq=0&idp0=35&m=%32%20%4D%20%36&hl=%32%20%4D%20%36%2C%32 2 M 6,2], [http://www.biblija.net/biblija.cgi?set=21&l=eu&pos=1&qall=0&idq=0&idp0=35&m=%32%20%4D%20%31%33&hl=%32%20%4D%20%31%33%2C%32%33 2 M 13,23] eta [http://www.biblija.net/biblija.cgi?set=21&l=eu&pos=1&qall=0&idq=0&idp0=35&m=%32%20%4D%20%31%34&hl=%32%20%4D%20%31%34%2C%31%33 2 M 14,13].</ref> ([[hebreera]]z: בֵּית־הַמִּקְדָּשׁ, moderno: ''Bet HaMikdash'', tiberieraz: ''Beṯ HamMiqdāš'', ashkenaziz: ''Beis HaMikdosh''; [[arabiera]]z: بيت القدس: ''Beit al-Quds'') [[Israel]]go herriaren [[santutegi]] bat izan zen, [[Moria]] mendiaren zelaigunean, [[Jerusalem]]en. Egun, [[Arrokaren Kupula]] eta [[Al Aksa meskita]] daude, [[
== Lehen tenplua ==
[[Salomon]]en tenplua [[K. a. X.
Tenplua bera, [[Biblia]]k ematen duen deskribapenaren arabera, eraikin luze eta nahiko estua zen, luzetaranzko ardatz batean, Ekialde-Mendebalde norantzan jarria. Eraikinak, 30 metroko barne luzera izango zuen, 10 metroko zabalera eta beste 10 metroko garaiera. Bere dimentsioak, beraz, jauregi-kapera baten antzekoagoak ziren, gurtza kanpoaldean egiten baitzen. Bere sarreraren alboetan, ''Yajin'' eta ''Boaz'' izeneko bi zutabe eraiki ziren. Apaizak eta erregea, tenpluan, urreztaturiko [[ate]] handi batetatik sartzen ziren, 10 metroko altuera eta 4ko zabalera zuena. Ate horren atzean, sarrerako [[atondo (tenpluak)|atondoa]] zegoen, ''Ulam''a. Atondo honen ondoren, gela nagusia zegoen, ''Heijal'' edo Santua, [[leiho]] garai batzuen bidez argiztatua. Zabalerak eta luzerak, 1:2ko proportzioa zuen. Horrek, Heijalaren oinplanoa, karratu bikoitz batez osatua zegoela esan nahi du. Harrizko forjaketa, [[zedro]] zurezko zola batekin estali zen. Heijalaren [[horma]]k, zedro xaflekin estali ziren, [[Libano]]ko mendietatik ekarri zirenak, forjaketaren [[habe]]en material berbera.
Hirugarren gela, ''Devir'', ''Kodesh Hakodashim'' edo Santuen Santua ({{lang|la|''sancta sanctorum''}})a, atzealdean zegoen, Heijala baino maila goragoan eta bertara, eskailera batetik igoz bakarrik hel zitekeen. Devirrak, [[kubo]] baten forma zuen eta bere neurriak 10x10x10 ziren, eta honen erdian, [[Itun-kutxa|Itun Kutxa]] kokatu zen. Hau, kutxatzar handi bat zen, [[akazia]] zurez egina, [[urre]]zko xaflekin estalia eta, izkinetan, lau eraztun zituela bertan, arka bera garraiatzeko haga batzuk jartzen zirenak. Arkaren barnean, [[Hamar Aginduak|Legearen Harlauzak]] gorde ziren, Jainkoak berak Moisesi emandakoak. Harlauza honetan, [[Hamar Aginduak|Hamar Manamenduak]] idatzi ziren, Jainkoa eta Israelen arteko konexio gisa balio zutelarik.
Judutar herriaren Irteeraren garaian, Kutxa Tabernakuluan gordeta zegoen, azkenik, [[David]] erregeak Jerusalenera ekarri zuena. Jainkoaren boterea jada egiaztatua izan zen Kutxaren bidez, [[Jeriko]]ren harresiak, judutarrak, haren aurretik Kutxarekin igaro zirenean.
Eraikina [[Moria]] mendian kokatu zen, David erregearen garaian 40x100 metroko tontor bat zuena. Salomonen erregealdian, handitu egin zen. Baina [[Herodes I.a Handia|Herodes]] errege asmonearraren garaian izan zen bere azalera 500 metroko luzera eta 300eko zabalera zuen zelaigune bat eratzeraino handitu zena. Tenpluaren barne patioa, zedro zurezko habeekin estalitako hiru harri geruzez osatutako harresi batekin inguratu zen. Barne patio honetan, [[
Salomon hil ondoren, tenpluak profanazioak jasan zituen, ez bakarrik inbasioekin, baita, siro-feniziar jainkoen sarrerarekin garai batzuetan eta hainbat alditan bakarrik berritu zen, [[Ezekias]] eta [[Josias]]en erregealdietan bezala. Azkenik, [[Nabukodonosor II.a]] errege babiloniarrak deuseztu zuen [[K.a. 587]]. urtean. Honek, gainera, Judako Erresumako biztanleen zati handi bat kaldear lurraldetara eraman zuen preso.
36. lerroa:
== Bigarren tenplua ==
[[Fitxategi:p8170082.JPG|thumb|350px|Jerusalengo bigarren tenpluaren [[maketa]].]]
[[Babiloniako gatibualdia]]ren ondoren, [[K. a.
Tenpluko altxorrak berriz ekarri ziren arren, tenpluak ez zuen aurretik izan zuen handitasun bera izan.
46. lerroa:
Asmonear familiaren igoera eta erromatarren iristearekin [[Ponpeio]]ren eskutik, tenplua deuseztatua izan zen arte, tenplua, berriz, profanazio mehatxupean egon zen. [[K. a. 21]]ean Herodes Handia erregeak, tenpluaren berritzea erabaki zuen arte, oinplano fisikoa mantenduz, patioak zabalduz eta kanpo harresiak gehituz, hauei, zortzi sarrera emanez. Egun geratzen den harresi zatia, [[Erosten harresia]] da, mendebaldeko harresia. Denbora bat igaro ondoren, ipar-ekialdean, [[Antonioren dorrea]] gehitu zen, erromatarrek eraikitako [[gotorleku]] militarra, eta, hegoaldean, apaizen arazterako erabiltzen zen eraikin bat, ''cohanim''a.
Kristautasunaren lehen urteetan, [[Jesus Nazaretekoa|Jesus]] eta bere [[apostolu]]ak, Jentilen Atarian predikatzen ibili ziren, tenpluan eta judutar kleroan zegoen ustelkeria salatuz. Ordurako, [[ebanjelio]]en arabera, Jesusek, tenpluaren deuseztea iragarri zuen, bera hil ondoren gertatu zena. Berritze lanak amaitzerakoan, tenpluak ez zuen asko gehiagorik iraungo, zeloteen matxinadaren ondorioz. Honek, erromatarren aurkako gerrara eraman zuen. Hauek, Jerusalen eta tenplua deuseztu zituzten [[70]]. urtean. [[Tito]]ren legioek deuseztu zuten.
Deuseztearen ondoren, tenplua berreraikitzen saiatu zen, baina, oraingoan, Jupiterren tenpluan bihurtzeko. Honek, beste matxinada bat sorrarazi zuen [[132]]-[[135]] garaian, hau, zorroztasunez zapaldua izan zen arte, eta juduak Jerusalenen bizitzeko debekua sorrarazi zuen, [[VII.
Gaur egun, Israelen, ''Neemane Har Habayit'' izendatutakoak bezalako taldeak daude, hauek, tenpluaren mendiko jarraitzaileak, tenplua berreraikitzea bilatzen dutenak. ''Jerusalemeko Hirugarren Tenplua'' izango litzateke.
54. lerroa:
== Kristautasuna, Islama eta Tenplua ==
[[Fitxategi:The west wall and the temple mount.jpg|thumb|right|300px|Aieneen harresia Tenpluko zelaigunearen euste harresiaren zatia, jainkoaren presentziaren azken tokia bezala gurtua (''shejiná'')]]
Jerusalem ez da kristau eta juduen santutegia bakarrik. Musulmanek ere gurtzen dute, [[Meka]] eta [[Medina]]ren ondoren, islamaren Hiri Santu bezala, tradizio islamiarraren arabera, Mahoma zerura igo zen Burak izeneko hegodun [[
Davidek, gastatutako harkaitzaren gainean, [[aldare]] bat altxatu zuen. Salomonek, toki berean, K. a. 960. urte inguruan, lehen tenplu judua eraiki zuen. Justu toki honetan, musulmanek, Mahomaren igokundearen omenezko monumentu handi bat altxatu zuten, [[Arrokaren Kupula]] edo Arrokaren meskita, Jerusalemeko ikurra. Arrokaren Kupula ez zen sekula meskita gisa erabili, nahiz eta bidaia agentzia askok hori dioten. Gezurrezkoa da, baita ere, hain erabilia den "Omarren meskita" izendapena. Urre koloreko kupularen eraikina beti, Haitz Santua gordetzeko kutxatzat hartua izan zen. Bertan, gurtzarik sekula ez zen egin. Gurtzarako, hego-ekialdean, Al Aksa meskita eraiki zen. Zortzi [[harmaila]]k, arkupe batzuetan amaitzen direnak, Arrokaren Kupularen tontorrera daroate. Musulmanek, arkupe hauei, "mavazin" balantzak deitzen diete. Islamiar elezahar baten arabera, Azken Judizioaren egunean, zaldi ile bat tinkatuko da "Balantzetatik" Olibondoen Mendiraino. Berpiztutako guztiak, haren gainetik pasa beharko dira. Bidegabekeriak egin dituztenak, betirako galduko dira.
| |||