Bielorrusia: berrikuspenen arteko aldeak

| gobernu_mota = [[Errepublika]] [[presidentelehendakari|presidentzialista]]

| subiranotasunaren_gertaerak = [[SESBSobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBetatik]]etatik

'''Bielorrusia''' ([[bielorrusiera]]z ''Беларусь''; [[Errusiera]]z ''Беларусь'' edo ''Белоруссия'') [[Europa]]ko ekialdeko estatua da, itsasorako irteerarik gabea. [[1991]] arte [[SESBSobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBen]]en zati izan zen. [[Lituania]] eta [[Letonia]]rekin du muga iparraldean, [[Errusia]]rekin ekialdean, [[Polonia]]rekin mendebaldean eta [[Ukraina]]rekin hegoaldean.

Bielorrusia [[estatu itsasgabe]]a da, nahiko laua, zigira eremu zabalak dituena. Denetara 11.000 [[aintzira]] daude. [[NBENazio Batuen Erakundea|NBEren]]ren arabera<ref>[http://hdr.undp.org/en/reports/nationalreports/europethecis/belarus/belarus_2005_en.pdf Belarus: Window of Opportunity (see Table 15, page 66) United Nations]</ref> Bielorrusiaren %40 [[oihan]]a da. Hiru [[ibai]] nagusiak [[Neman ibaiaNiemen|Neman]], [[Pripiat (ibaia)|Pripiat]] eta [[Dnieper]] dira. Neman ibaiak [[Baltikoa|Itsaso BaltikoBaltikoan]]an du ahoa eta Dnieperrek [[Itsaso Beltza]]n. Pripiat ibaia Dnieperren [[ibaiadar]]ra da. Bielorrusiako gailurra Hara Dziarzhynskaia da (345 m) eta puntu apalena Neman ibaian dago (90 m). Batez besteko garaiera 160 metrokoa da. [[Baltikoa|Itsaso BaltikoBaltikoa]]a nahiko hurbil baita (257 km punturik hurbilenean) Bielorrusiako [[klima]] kontinental epela da.

Hiri nagusiak, [[Minsk]]ez gain, hauek dira: [[Brest]], [[Baranavitxi|Baranovitxi]], [[Bobruisk]], [[Gomel]], [[Grodno]], [[Moghilev]], [[Orxa]], [[Vitebsk]].

| align=center | 8 ||align=left | '''[[Baranavitxi|Baranavitxy]]''' || [[Bresteko oblasta]] || {{formatnum:169522}} || align=center | 18 ||align=left | '''[[Zhlobin]]''' || [[Homelgo oblasta]] || {{formatnum:73553}}

Historia gogorra izan du beti lehen ''Errusia Zuria'' zeritzanak. Lurraldea eskuratzeko etengabeko gerrak eta sarraski handiak izan dira, maiz banatu dute [[Errusia]], [[Polonia]], eta [[Lituania]]k, eta, Lehen eta Bigarren Mundu gerretan, baita [[Alemania]]k ere. 70 urtez Sobiet Batasunako errepublika izan ondoren, Bielorrusia izeneko estatu berriak bere burujabetasuna aldarrikatu zuen [[1991]]ko abuztuan; ekonomia eta politika lotura estuagoak izan ditu Errusiarekin gainerako Sobiet errepublika ohiek baino. [[1995]]eko abenduaren 25ean, [[Boris Jeltsin|Boris Yeltsin]] errusiar presidenteak eta [[Alexander Lukaxenko]] bielorrusiar presidenteak, zenbait itun sinatu zuten politika, ekonomia eta gizarte mailako harremanak estutzeko, baina bi estatuen beregaintasuna gordeaz aldi berean.

* [[Polotskeko Printzerria]] [[X. mendemendea|X. mendeko]]ko kroniketan aipatzen da lehenbiziko aldiz eta [[Minsk]] [[1067]]an. [[XII. mendea]]n Printzerria [[Kieveko Rusa]]ren barnean zegoen.

1920ko hamarraldiaz gero, bielorrusiartze politika bultzatu zuen Sobietar botereak: bielorrusiera bihurtu zuen irakaskuntza, administrazio eta hedabideen hitzkuntza, eta bielorrusiarrak ipini zituen alderdiaren eta estatuaren erakundeetako erantzukizuneko postuetan. Alabaina, nekazari giroko bielorrusiar kulturaren usadioak hankazgoratu egin ziren [[1928]]tik aurrera landaldean ipinitako baldintza berrien ondorioz; aldi berean, bielorrusiar komunistak erruz desagertu ziren [[Iosif Stalin|Stalinen]]en garaian. Sobietar moldeko gizarte berri horren sorrerak bielorrusiar asko bultzatu zuen atzerrira, eta errusiartze prozesu sendo bat izan da, dirudienez Ukrainian baino handiagoa.

Arazo ekonomikoak eta [[TxernobilgoTxernobylgo hondamendia|Txernobilgo hondamendiaren]]ren ondorioak daude, bielorrusiar nazionalismoaren aurretik, 1991ko abuztuaren 25ean aldarrikatu zen independentziaren jatorrian. Kuropatiko hezurtegia aurkitu izanak, 1988an, Bielorrusiako Fronte Demokratikoaren garapena bultzatu zuen (Herri Frontea gero). Alabaina, alderdi haren indarra ez zen hain handia: 1991ko martxoko erreferendumean, % 82k Sobiet Batasunaren aldeko botoa eman zuen, eta Minsken izenpetu zen EBBren sorrera (Estatu Burujabeak). Arazoak gizarte alorrekoak dira batez ere: 1991. urtean, greba gogorrak izan ziren prezioen goraldiaren kontra. Parlamentuko presidente berria, [[Stanislav Xuxkevitx]], oposiziotik gertukoa, herrialde barneko istiluak baretzen saiatu zen, sobietar ohiekiko loturak eten gabe. Diputatuek postu hartatik egotzi zuten 1994aren urtarrilean, eta, denen harrimenerako, [[Alexander Lukaxenko]] populista irten zen lehendakari uztailaren 10ean, ustelkeriaren kontrako borrokan eta Errusiara hurbildu beharrean oinarritutako kanpaina baten ondoren. Presidente berriak berehala hartu zituen ahalmen guztiak (aginpidea betearazlea, zentralizazioa&). Lukaxenkok bielorrusiarren nostalgiarekin jokatzen zuen, independentzian ikusten baitzuten haiek beren kalte guztien sorburua: Errusiara hurbiltzea proposatzen zuen, errusiera ipini zuen berriz bigarren hizkuntza ofizial gisa, eta bandera gorria berrezarri zuen. Oposizio molde guztiak ezabatu zituen; hala, prentsa isilarazi zuen, eta atxiloketa arbitrarioak ugaldu ziren. Lukaxenkok 1966an egin zen plebisizitu baten ondoren, ahalmen osoak izango ditu 2001. urtea arte, Errepublika Burujabeen Batasun bat lortu zuen Errusiatik 1996aren apirilaren 2an, muga batasuna dakarrena eta, luzarora, diru batasuna. Batasun hau indartu zen 1997ko maiatzaren 23an, defentsa eta diplomaziaren alorretan. 1998ko abenduan, akordio bat egin zen Errusiaren eta Bielorrusiaren artean, aldika-aldika estatu bateratu baten bidea urratzeko, zeinean biek beren beregaintasuna gordeko duten.