Tokugawa shogunerria: berrikuspenen arteko aldeak

'''Tokugawa shogunerria''', '''Edo shogunerria''', '''bakufu Tokugawa''' edo, bere [[japoniera]]zko jatorrizko izenagatik '''bakufu Edo''' (江戸幕府, Edo bakufu) bezala ere ezaguna, [[Japonia]] osoa gobernatu zuen hirugarren eta azken [[shogunerri]]a izan zen, [[1192]]tik [[1333]]ra gobernatu zuen [[Kamakura shogunerria]] eta [[1336]]tik [[1573]] arte gobernatu zuen [[Ashikaga shogunerria]]ren ondoren. Shogunerri hau, [[Tokugawa Ieyasu]] [[shogun]]ak sortu zuen, [[Tokugawa klana]]ren sortzailea ere izan zena (徳川氏, Tokugawa-shi) eta [[Matsudaira klana]]ren ondorengoa, [[1603]]ko [[martxoakmartxoaren 24|martxoak 24an]]an ([[japoniar egutegia]]n [[Keichō aroa|Keichō aroko]] 8. urteko bigarren hilabeteko 12. eguna dena).

Shogunerrien aroan, zehazki [[Japoniako Enperadorea]]ren mende zegoen [[diktadura]] militar moduko bat zegoen. Shogunak, Japoniako armadako jeneral buruzagi bihurtua, herrialdeko botere politiko eta militarra zuen, enperadoreari, botere izpiritual eta erlijiosoa eman zitzaizkion bitartean, pertsona eta jainkoen arteko bitartekari bezala, baita izenezko boterea ere [[KiotokoKyotoko Gorte Inperiala|Kiotoko Gorte Inperialean]]. Egoera hau, neurri batean, [[Erdi Aroa]]n jatorri katolikoko europar monarkietan nagusi zen egoera nagusiaren parekoa zen, erregeek botere politiko eta militarra, eta, [[Aita Santusantu|Aita Santuak]]ak, botere erlijiosoa izan zutenean.

Hamabost shogun izan ziren Tokugawa klaneko eta herrialdeko boterea administratu zutenak 264 urtez, gainontzeko klanak euren aginduetara jarriz botere sekundario edo probintzial baten truke. Aro honetan, klana, aurreko [[Sengoku aroaAroa|Sengoku aroan]]n gertatu ziren gerretan suntsitutako herrialdea bateratu eta zentralizatu zuen politika bat egiteagatik ezaguna da, eta klase sistema bat ezartzea lortu zuen japoniar gizartean. Gainontzeko munduarekiko isolamendu postura bat ([[sakoku]]) hartzeagatik ere ezaguna da, atzerritarren debeku eta kanporatzea eta, nola edo hala, kanpoko eraginak ezabatzea emaitza bezala eman zuena. Hau izan zen kristauak sarraskitu izanaren kasua shogunerriaren garaian, baita beste erabaki drastiko batzuk ere, bere asmoa, [[Japonia]]n boterearen balantzea mantentzea izan zena.

Shogunerriaren izenezko boterea [[Edo]]n zegoen (egungo [[Tokio]]), botere inperiala ez bezala, hau [[KiotoKyoto|Kioton]]n zegoelarik. Honela, Tokugawa shogunerriaren domeinu aro hau, [[Edo Aroa|Edo aroa]] edo Tokugawa aroa bezala ezagutzen da.

Aipaturiko aro hau, presio ugaripean amaitu zen, [[Tokugawa Yoshinobu]]k [[Meiji Enperadorea]]ri boterea emanez, [[1867]]ko [[azaroakazaroaren 9|azaroak 9an]]an ([[japoniar egutegia]]n, [[Keiō aroaAroa|Keiō aroko]] 3. urteko hamargarren hilabeteko 14. eguna dena). Ordutik aurrera, shogunerria ezeztatua izan zen, eta Enperadoreak lortu zuen herrialdeko botere militar eta politikoa, gainontzeko [[XIX. mendea]]n, herrialdea goitik behera eraldatuko zuen [[Meiji Berrezartzea|Meiji Berrezarpena]] eraginez.

Hurrengo 15 urteetan, Ieyasuk lurralde batzuk eranstea lortuko zuen inguruko probintzietako klanekin aliantzak lortuz, eta beste batzuk, Nobunagarekin batera: [[Anegawako gudua]]n ([[1570]], [[Asai klana]] eta [[Asakura klana]]ren aurka), [[Mikatagaharako gudua]]n ([[1572]], [[Takeda klana]]ren aurka), [[Nagashinoko gudua]]n ([[1575]], hau ere, aurrekoa bezala, Takeda klanaren aurka) eta [[TemmokuzanekoTemmokuzango gudua|Temmokuzaneko guduan]]n ([[1582]]an, oraingoan ere Takeda klanaren aurka, bertan, klan hau eta bere armada betirako suntsituak izan zirelarik).

Krisi egoera, bere puntu gailenera, [[1600]]eko [[urriakurriaren 21|urriak 21ean]]ean iritsi zen (Keicho aroko 5. urteko bederatzigarren hilabeteko 15. eguna), [[Japonia]]n erregistraturiko klanen arteko gudurik handienetako bat gertatu zenean: [[Sekigaharako gudua]]. [[Mino probintzia]]n gertatua, gudu honetan, 88.888 soldaduk parte hartu zuten ekialdeko bloketik eta beste 81.190ek mendebaldekotik. Gudu hark, egun hartako goizeko 8etatik arratsaldeko 5ak arte iraun zuen. Baina, mendebaldeko blokeko klan batzuen trazioak, [[Kobayakawa klana]]rena kasu, ondorio bezala, mendebaldeko blokearen porrota ekarri zuen. Gudu honek, non mendebaldeko blokeko armadako soldaduen erdiak hil ziren, 87 klan suntsitu zituen, eta modu esanguratsuan murriztu zituen beste lau (hauen artean, [[Toyotomi klana]]). Gainera, 7572 milioi [[koku]]ko irabazia eragin zion (koku bat, 180 arroz litro ziren, eta txanpon erreferentzia bezala erabiltzen zen) ekialdeko blokeari, erregeordeen nahien desagertzea, eta, batez ere, Ieyasuren legitimitatea berretsi zuen ''Tenka Dōno'' bezala.

Tokugawa klanak ([[japoniera]]z 徳川氏, Tokugawa-shi?) Ieyasuk sortua, hasieran Matsudaira klanekoa izan zena, bere botere pertsonal eta familiarra herrialdetik hedatu zuen [[1603]]tik shogunen agintaritzapean, hamabost izan zirenak [[Edo garaiaAroa|Edo garaian]]n zehar. Baina Ieyasuk, shogunen leinua Tokugawa klanaren pean mantentzeko ahalegin bat eginez, Ieyasuren oinordeko ez ziren hiru semeak buru izango zituzten hiru adar gehigarri ezarri zituen. [[Gosanke]] bezala ezagutuak (徳川御三家, Tokugawa Gosanke?, literalki ''Tokugawatarren hiru adar ohoragarriak'') euren adarrak honako hauek ziren: [[Owari probintzia|Owari]], Ieyasuren bederatzigarren semea zen [[Tokugawa Yoshinao]]k sortua, [[Kii probintzia|Kii]], Ieyasuren hamargarren semea zen [[Tokugawa Yorinobu]]k sortua eta [[Mito (Ibaraki)|Mito]], Ieyasuren hamaikagarren semea zen [[Tokugawa Yorifusa]]k sortua. Lider bakoitzak bere [[han (Japonia)|hana]] zuen, eta shogunarekiko oso hurbilekoak ziren ''shinpan''ak baino goragoko mailako daimyotzat hartzen ziren. [[Tokugawa Yoshimune]]ren agintaldian, [[XVIII. mendea]]ren hasieran, [[Gosankyō]]a (御三卿, Gosankyō?) ezarri zen, klanari hiru adar gehigarri eransten zizkiona: Tayasu, Hitotsubashi eta Shimizu, Yoshimuneren bi semek eta Ieshigeren bigarren semeak okupatuak, adar hauek euren han propioa ez zuten arren.