Euskal Autonomia Erkidegoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
9. lerroa:
| nongo = Euskadiko
| hiriburu = Gasteiz
| herritar = Ez dago Euskal Autonomia Erkidegoko herritarra izendatzeko hitz zehatz bat. ''Euskal Autonomia Erkidegoko (herritar)'' edo, laburtuta, ''EAEko (herritar)'' erabil daiteke; edo, bestela, [[Euskal Herria|Euskal Herri]] osoko herritarrenak direnak erabili (baina betiere kontuan hartuta hauekin Nafarroako eta Ipar Euskal Herriko herritarrak ere barne hartzen ditugula): <br /><br />euskal herritar <br />euskotar<small><sup>1</sup></small> <br />euskaldun<small><sup>2</sup></small>
| probintziak = [[Araba]]<br />[[Bizkaia]]<br />[[Gipuzkoa]]
| kokapena = Localización de la CA de Euskadi (NUTS ES1).png
20. lerroa:
| ISO 3166-2 = ES-PV
| estatutua = [[1979]]ko [[abenduaren 22]]a
| lehendakaria = [[Iñigo Urkullu]] ([[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]])
| hizkuntza = [[euskara]]<br />[[gaztelania]]
| kongresuan = 19
33. lerroa:
'''Euskal Autonomia Erkidegoa''' —maiz ''[[Euskadi (argipena)|Euskadi]]'' izenaz aipatua— [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] mendebaldeko zatia da, eta [[Espainia]]ren iparraldeko [[autonomia erkidego]] bat osatzen du [[1979]]. urteaz geroztik.
Badu arrazoirik ''[[euskara|euskal]]'' izena hartzeko, lurralde hori baita bere eremu osoan sorreratik bertatik euskara hizkuntza ofizialtzat duen lurralde bakarra. [[Gaztelania]] ere bada ofiziala.
[[Araba]], [[Gipuzkoa]] eta [[Bizkaia|Bizkaiko]] lurraldeak biltzen ditu. Erkidegoko hiriburua, izatez,<ref name=hiriburua/> [[Gasteiz]] da<ref name=hiriburua>Ezein legetan ez da zehaztu, oraingoz, Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburua zein den.</ref><ref>{{es}} [http://www.elcorreo.com/alava/v/20100511/politica/vitoria-sera-capital-ahora-20100511.html Vitoria no será capital por ley, por ahora] ''El Correo'', 2010-05-11</small>)</ref>, eta bertan aurkitzen dira [[Eusko Jaurlaritza]] eta [[Eusko Legebiltzarra]].
[[Nafarroa Garaia|Nafarroako Foru
== Geografia ==
Iparraldean [[Bizkaiko golkoa]]rekin eta [[Pirinio Atlantikoak]] departamenduarekin egiten du muga, hegoaldean [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]], [[Gaztela eta Leon]] eta [[Nafarroa Garaia]]rekin, mendebaldean [[Kantabria]]rekin eta ekialdean Nafarroa Garaiarekin.
Bere orografia menditsua da orokorrean, [[Pirinioak|Pirinioen]] eta Kantabriako mendikatearen artean. [[Ebro]] ibai inguruan lurra lauagoa da eta Arabaren hegoaldean sakana dago. Kantaurialdean bailara ugari daude, gehienak gizakiak hartutakoak. Mendietan [[pinu]]ak, [[haritz]]ak eta [[pago arrunt|pagoak]] aurki daitezke. Sakanean ordea mahastiak eta zereal, patata edo erremolatxa landak aurki daitezke, baso naturalen muinoekin batera. Autonomia Erkidegoak biosferaren erreserba bat dauka [[Urdaibai]]n, eta [[natur parke]] ugari.
Klimatologia klima atlantiko eta mediterraneo tartekoa da: Tenperatura leunak eta euri ugari kantaurialdean (Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabaren iparraldea) eta erdipareko tenperaturak eta euri moderatuak Araban, lehorragoak hegoalderantz goazen heinean. Ohikoa da [[
Nahiz eta biztanleria txikia izan, Euskal Autonomia Erkidegoak industria bolumen handia dauka eta Espainiako zonalde aberatsenetakoa da, Europako PIB per capita-ren %117,1ekin (Eustaten datua 2002 urtean). Horren arrazoi garrantzitsuenetakoa industria tradizio indartsua da. Hala ere, [[1980ko hamarkada]]n industria birmoldatu zen, eta industria hori kaltetuta irten zen.
52. lerroa:
Euskal Autonomia Erkidegoan bi [[hizkuntza]] ofizial daude: [[gaztelania]] eta [[euskara]], izaera koofiziala duena eta [[Nafarroa Garaia]]rekin eta [[Iparralde|Ipar Euskal Herriarekin]] komuna den hizkuntza.
Mende askotan zehar, [[herrialde]] hauetan hainbat hizkuntza hitz egin izan dira: [[gaskoi (hizkuntza)|gaskoiera]] ([[XIX.
Autonomia Erkidegoan, [[2001]]. urtean, biztanleriaren %51 gazteleraz bakarrik mintzo zen, %32 inguru [[
== Izendapenak ==
''Euskadi'' eta ''Euskal Herria'' ([[
[[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua]]ren arabera, izen osoa ''Euskal Herriko Autonomia Erkidegoa'' da, eta [[gaztelania]]z ''Comunidad Autónoma del País Vasco''.<ref>{{eu}} [http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-2312/eu/contenidos/informacion/estatuto_guernica/eu_455/adjuntos/estatuto_legea.pdf 1979ko EAEko Estatutua - Lehendakaritzaren webgunea]</ref>
91. lerroa:
|}
=== Lurralde historikoak ===
Euskal Autonomia Erkidegoa hiru [[foru lurralde|lurralde
* [[Araba]] (322.444 biztanle). Hiriburua: [[Gasteiz]]
* [[Bizkaia]] (1.157.452 biztanle). Hiriburua: [[Bilbo]]
107. lerroa:
== Demografia ==
Espainiako [[Industria Iraultza]]ren abiarazle bat izanda, [[XIX.
[[Eustat]]en erroldaren arabera, euskal biztanlearen % 4,50a atzerritarra zen 2006an<ref>[http://www.diariovasco.com/20080131/mas-actualidad/sociedad/poblacion-crece-gipuzkoa-primera-200801311146.html Gipuzkoako biztanleria igo da lehen aldiz 20 urtetan]</ref>. Espainiako portzentairik txikiena, estatu mailako batez bestekoaren erdiaren azpitik (% 8,47). Europarrak ez direnen artean, [[Latinoamerika|Amerika
<center>
{| class="wikitaula"
133. lerroa:
Itsas garraioari dagokionez, [[Bilboko portua]] da porturik garrantzitsuena, 37,2 milioi tona garraiatu zituelako [[2006]]an. Gehienbat [[Erresuma Batua]], [[Espainia]] eta [[
Euskal Autonomia Erkidegoak 3 aireportu ditu: [[Bilbo-
Trenbide garraioa aldiz, EAEn, hainbat enpresek kudeatzen dute.
* [[Renfe Operadora]] eta [[Administrador de Infraestructuras Ferroviarias|ADIF]]
** [[Bilboko Renfe Aldiriak]] eta [[Donostiako Renfe Aldiriak]]
* [[Euskotren Trena|EuskoTren]]
** Bilbo eta Donostiako aldirien zerbitzua
** Bilbo - Donostia - Hendaia eskualde sarea
* [[Metro Bilbao]]
** [[Bilboko metroa]]
* [[Euskotren Tranbia|EuskoTran]]
** [[Bilboko tranbia]]
** [[Gasteizko tranbia]]
** [[Debagoieneko tranbia]]
* [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]]
** Bilbo - Enkarterriak aldirien zerbitzua
** [[Bilbo]] - [[Karrantza]] - [[Santander]] - [[Leóngo probintzia|León]] eskualde sarea
Honetaz gain, abiadura handiko tren sarea eraikitzen ari dira [[Gasteiz]] - [[Bilbo]] - [[Donostia]] hiriburuak lotuko dituena. Proiektuak [[Euskal Y-a|Euskal Y]] izena hartu du ibilbideak duen formarengatik.
[[Fitxategi:Gurutzeta.jpg|thumb|230px|[[Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea]] ([[Barakaldo]])]]
165. lerroa:
Euskal Autonomia Erkidegoaren aurrekari zuzena [[1936ko Euskadiren Autonomia Estatutua]]ren bidez 1936an sortutako autonomia erkidegoa izan zen. Hark ere [[Araba]], [[Bizkaia]] eta [[Gipuzkoa]] hartzen zituen bere barnean. [[Frankismo]]ak autonomia erkidego hura desegin zuen hurrengo urtean, [[Eusko Gudarostea]] armen indarrez menpean hartu eta gero.
[[Diktadura]] haren ondotik, [[espainiako 1978ko konstituzioa|1978ko Espainiako
== Ekonomia ==
Oso lurralde txikia izan arren, Euskal Autonomia Erkidegoak [[industria]]-bolumen handia du, eta [[Espainia]]ko eskualderik aberatsenetarikoa da: [[Europa]]ko barne produktu gordinaren per capita batezbestekoaren % 117,1, hain zuzen ere (Eustat, 2002. urtea). 80ko hamarkadaren erdialdean, Euskal Autonomia Erkidegoa krisi ekonomiko gorrian zegoelarik, industria birmoldaketa eta berrindustralizazioa egin ziren. Behin egoera normalizatuta, [[Espainia]]ko erkidegorik garatuenetarikoa da eta [[Eustat|Euskal Estatistika
[[2014]]ko [[abenduaren 23]]an jakin zenez, [[turismo]]ak EAEko [[
== Gobernua eta politika ==
184. lerroa:
{{sakontzeko|Eusko Jaurlaritza}}
Euskal Autonomia Erkidegoko aginte gobernua, [[Eusko Jaurlaritza]] da. Egungo [[
=== Alderdi politikoak ===
[[Fitxategi:Legorreta_murala_egi_001.jpg|thumb|[[
[[Eusko Legebiltzarra|Eusko Legebiltzarrean]] [[2012]]ko hauteskundeetan ordezkapena lortu duten alderdi politikoak:
* [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
* [[Euskal Herria Bildu]]
* [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE)
* [[PP|Alderdi Popularra]] (PP)
* [[Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia]] (UPyD)
[[Batasuna]] alderdia ez dago [[Eusko
{{Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi politikoen aurkibidea}}
201. lerroa:
=== 2005eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak ===
{{sakontzeko|2005eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak}}
Hauteskunde hauetan, aurrekoetan bezala, [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]-[[Eusko Alkartasuna|EA]] koalizioa izan zen garaile, baina aurrekoan baino boz gutxiagorekin. [[
=== 2009ko Eusko Legebiltzarrrerako hauteskundeak ===
{{sakontzeko|2009ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak}}
Hauteskunde hauek erabakikorrak izango dira. Inkesta guztien arabera, [[
Gainera, hauteskunde hauetara aurkeztutako alderdi [[
=== Segurtasuna ===
Euskal Autonomia Erkidegoak bere polizia autonomikoa du: [[Ertzaintza]]. Hiru [[foru lurralde|lurralde
Espainiako Segurtasun Indarrek ere badute Euskal Autonomia Erkidegoan presentzia. [[Guardia Zibila]]k hamar kuartel ditu hiru lurraldetan banatuta eta [[Espainiako Polizia Nazionala]]k lau. Azken bi polizia hauek, gehienbat aduanetako, drogen eta terrorismoaren aurkako eskumenak dituzte.
Euskal Autonomia Erkidegoa herritar bakoitzeko polizia gehien dituen eskualdea da [[Europar Batasuna|Europar Batasun]] osoan. Giza eskubideen aldeko hainbat taldek, horien artean [[Amnistia Internazionala]]k eta [[Torturaren Aurkako Taldea]]k, beren urteroko txostenetan Espainiako Terrorismoaren Aurkako Legepean atxilotutako herritarrek jasandako tortura eta tratu txarrak salatu dituzte. Erakunde hauek torturaren kontrako protokoloa aplika dadin eskatzen dute. [[Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Saila|Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Saila]] [[2005]]ean hasi zen protokolo honek jasotzen dituen zenbait neurri hartzen, [[Ertzaintza]]ren aurkako tortura salaketak gutxitu zirelarik. Espainiako polizia indarrei dagokienez, ez dituzte neurri horiek oraino hartu.
== Erreferentziak ==
221. lerroa:
== Ikus, gainera ==
* [[Euskal Herria]]
* [[Nafarroa Garaia|Nafarroako Foru Erkidegoa]]
* [[Euskal Herriko foruak]]
* [[Hego Euskal Herria]]
|