Ninive: berrikuspenen arteko aldeak

| hustua = [[K. a. 610eko hamarkada|K. a. 612]]

Ninive, lehen aldiz, [[K. a. 1800XVIII. mendea|K. a. 1800ean]]ean aipatua da, [[Ishtar]] jainkosaren omenezko tenplu bat bezala, neurri handi batean, hiriak laster jaso zuen garrantziaren arduraduna. Ez dago asiriar erregeek K. a. II. milurtekoan Ninive oso-osorik eraiki zutela esateko moduko ebidentzia gehiegirik. [[Senaquerib]]ek, hiria, bere erresumaren hiriburu bihurtu zuenean [[K. a. VIII. mendemendea]]ann (lehenago, denbora gutxiz [[Dur Sharrukin]] izan zen), Ninive, jada, antzinako finkatze bat zen. Ondorengo erregeen izenak, [[Shalmanasar I.a]] edo [[Tiglath-Pileser]]rena bezala [[akropoli]]an agertu dira; biak ala biak, [[Assur]]ren eraikitzaile aktiboak izan ziren, eta, horietatik lehenak, gainera, [[Nimrud]] sortu zuen. Ninivek, neoasiriarrak arte zain egon behar izan zuen, bereziki [[Asurbanipal II.a]]ren garaitik aurrera, hirigintza garapen handiago bat lortzeko. Ordutik aurrera, bata bestearen atzean etorri ziren erregeek, zeuden jauregiak mantendu eta berriak sortu zituzten, baita [[Sin]], [[Nirgal]], [[Inanna]], [[Shamash]], [[Ishtar]] eta [[Borsippa]]ko [[Nabu]] jainkoei eskainitako tenpluak ere.

Senaquerib izan zen Ninive benetan hiri bikaina bihurtu zuena ([[K. a. 700700eko hamarkada|K. a. 700ean]]ean). Kale eta enparantza zabalak eraiki zituen eta "areriorik gabeko jauregi" ospetsuaren barnean eraiki zuen, honen planoa zati handi batean berreskuratua izan delarik, 210x200 metrokoa. 80 gela inguru zituen, horietako asko, hormetan eskulturekin beteta. Niniveko taulatxoetako asko, toki honetan aurkitu ziren; sarrera nagusietako batzuk giza burudun zezenak zituzten alboetan. Garai horretan, Niniveren azalera osoa 7 kilometro karratukoa zen, eta 15 ate handik igarotzen zuten bere harresietako pasabidea. 18 kanaleko sitema landu batek ura, muinoetatik Ninivera zeraman. Gainera, erregeak berak Jerwanen, 40 kilometroko distantziara, eraikitako [[akueduktu]] bikain baten zatiak ere aurkitu dira.

Niniveren oparotasunak ez zuen askorik iraun. [[K. a. 630eko hamarkada|K. a. 633]] inguruan Asiriar inperioa ahultzen hasi zen eta mediarrek Ninive eraso zuten. Hauek berriz eraso zuten, oraingoan [[Babiloniar Inperioa|Babilonia]] eta [[Susa (antzinateko herriahiria)|Susarekin]] batera [[K. a. 625620ko hamarkada|K. a. 625ean]]ean.

[[K. a. 612610eko hamarkada|K. a. 612an]]an, berriz, babiloniarrak eta mediarrak beste behin bildu ziren hiria erasotzeko. Setioak 3 hilabete iraun zuen, horietan zehar, mota orotariko taktikak erabili zituztelarik, [[Khosr]] ibaiaren ibilbidea desbideratzea edo, aldi berean, zenbait aldetatik erasotzea bezala, asiriar defentsa ahultzeko. Azkenik, azkeneko erasoa jada lehor zegoen ibaiaren ibilbidetik eman zen. Ninive erori egin zen eta zimenduetaraino suntsitua izan zen. Asiriar inperioa bere amaierara iritsi zen, eta babiloniarrak eta mediarrak haien probintziak banatu zituzten.

Sei mendez tirania eta bortizkeria izugarriarekin agindu ondoren, [[Kaukasia|Kaukaso]] eta [[Kaspiar Itsasoaitsasoa|Kaspiar Itsasotik]] [[Persiar Golkoagolkoa|Persiar Golkoraino]], eta Tigris baino haratago Asia Txikia eta [[Egipto]]raino, hiria, amets bat bezala desagertu zen.

[[Fitxategi:Guards Ashurbanipal Louvre AO19901.jpg|thumb|right|230px|Asurbanipalen guardiak. Niniveko bere jauregiaren baxuerliebea [[K. a. 640ko hamarkada|K. a. 645]] ingurukoa. [[Louvre museoa|Louvreko Museoa]].]]

[[XIX. mendea]]n, Mosuleko frantziar kontsula, ibaiaren beste aldean zeuden muino handietan bila hasi zen. Indusketa horietan erabili zituen arabiarrak, ustekabean, [[KhorsabadDur Sharrukin|Khorsabadeko]]eko muinoan zegoen eraikin batetara iritsi ziren. Eraikinaren ondorengo ikerketek, [[Sargon II.a]]ren erret jauregia zela frogatu zuten, non sakontasunez esploratu zen, eskultura eta beste erlikia batzuen bila.

[[1847]]an Sir [[Austen Henry Layard]] abenturazale gazteak hondakinak esploratu zituen. Kouyunjik muinoan, Senaqueriben jauregia berraurkitu zuen, 71 gela eta baxuerliebe erraldoiak zituena. Asurbanipalen jauregia eta liburutegi ospetsua ere lurpetik atera zituen. Liburutegiak, 22.000 taulatxo zituen. Niniveren arkeologiaren azterketak antzinako Asiriaren boterea eta loria adierazten du, [[Esarhaddon]] ([[K. a. 680ko hamarkada|K. a. 681]]-[[K. a. 660ko hamarkada|K. a. 669]]) eta [[Assurbanipal]] ([[K. a. 660ko hamarkada|K. a. 669]]-[[K. a. 620ko hamarkada|K. a. 626]]) erregeen erregealdietan.

Aurkikuntza berrienetako garrantzitsuena, Asurbanipalen liburutegia da. [[Idazkera kuneiforme]]an idatzitako hamar mila taulatxo inguru zituen, non Asiriako historia, legeak eta erlijioa deskribatzen ziren. Honek, antzinako munduko literaturaren altxorrik garrantzitsuenetako bat izatea egiten du. Liburutegiak bazituen, baita ere [[akadakadiar Inperioa|akadiarren]]iarren antzinako dokumentuak, sekula aurkitu diren dokumenturik antzinakoenak direlarik, beharbada, [[Sargon Akadekoa]]ren garaikoak.

Taulatxoetako batzuetan, [[Arkimedesen Torlojuatorlojua|Arkimedesen Torlojuaren]]ren antzeko zerbaiten ustezko erabilera aipatzen da, ura gora eramateko, lorategiei buruz hitz egiten duten beste taulatxo batzuekin batera. Honek, Ninive, [[Babiloniako ZintzilikaturikoLorategi LorategiakEsekiak|Babiloniako Zintzilikaturiko Lorategien]] balizko kokapena izatearen hipotesia dakar.