02:51, 27 martxoa 2015ko berrikusketa aldatu Dexbot (eztabaida \| ekarpenak) 4.354 edits t Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured ← Aurreko ezberdintasuna		15:21, 4 apirila 2015ko berrikusketa aldatu desegin EnzaiBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 252.705 edits t Robota: Birzuzenketak konpontzen Hurrengo ezberdintasuna →
11. lerroa: \| izen alternatiboa = Lisboa \| probintziabalioa = Eskualdea<br />Azpi-eskualdea<br />Barrutia<br />Alkatea \| probintzia = [[Lisboa (eskualdea)\|Lisboa]]<br />[[Lisboa Handia]]<br />[[Lisboa (barrutia)\|Lisboako Barrutia]]<br />Carmona Rodrigues (PSD) \| postakodea = 1000 - 1900 Lisboa \| altuera = 24. lerroa: \| oharrak = }} '''Lisboa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia\|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf\|egilea=[[Euskaltzaindia]]\|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> [[Portugal]]go hiriburua da eta [[Lisboa (barrutia)\|Lisboako ~~barruti~~barrutikoa]]~~koa~~. [[2001]]ean ia 550.000 biztanle zituen, herrialde osoko handiena izanda. Ingurualde guztia kontuan hartuta, aldiz, [[Lisboa Handia\|Grande Lisboa]] ("Lisboa Handia") esaten denak ia 2.6 miloi pertsona hartzen du barne. [[Tajo\|Tejo]] ibaiaren itsasadarrean dago kokatuta. 30. lerroa: == Historia == === Sorrera === [[~~Feniziar~~Fenizia]]~~rek~~rrek sortu zuten Lisboako hiria [[K. a. 1200ko hamarkada\|K. a. 1200]]. urte aldera. '''Olisipo''' hiriaren izen zaharrak '''alis ubbo''' («portutxo zoragarria») esapide feniziarra izan dezake jatorri. [[Odisea]]ko [[Ulises]]en aztarnak ikusi nahi izan dituzte beste batzuek izen horretan. [[K. a. 205]]ean erromatarrak jarri ziren Lisboan eta bertan egon ziren [[409]]. arte ('''Felicitas Julia''' izena eman zion Julio Zesarrek). [[Alano]]ak, [[suebo]]ak eta [[bisigodo]]ak egon ziren ondoren eta [[VIII. ~~mende~~mendea]]ann mairu musulmanen eskuetara igaro zen ([[714]]) ''Al-Ushbuna'' izena emanez. Mendeetan defentsa lan garrantzitsuak egin ahal izan zituzten gerora [[San Jurgi gaztelua]] izango zena, portugesez ''Castelo dos Mouros'' izenarekin ere ezaguna. === Portugalgo hiriburua === [[Normandiar]]ren ([[844]]) eta [[Alfontso VI.a Gaztelakoa\|Alfontso VI. Gaztelako eta Leongo]] erregearen ([[1093]]) erasoari aurre egin behar izan zion hurrengo mendeetan. [[Alfontso I.a Portugalgoa\|Alfontso I.a Portugalgo]] lehen erregeak [[1147]]an konkistatu ondoren herrialde hartako hiri bihurtu zuen betiko. [[1256]]an Portugalgo hiriburu bihurtu zen eta erregeen egoitza hiria izan zen aurrerantzean, [[Coimbra]]ren ordez. XIII mendean hiria [[San Jurgi gaztelua]]ren muinotik atera eta behekaldean hedatzen hasi zenean [[Rossio]] plaza bihurtu zen herri xehearen erdigunea. [[1384]]an Lisboak bere bigarren setioa jasan zuen, 4 hilabete eta 27 egun iraun zuena eta erasotzaile moduan [[Gaztelako ~~Koroa~~koroa\|Gaztelako Koroak]]k eragindakoa, [[Fernando I.a Portugalgoa\|Fernando I.a]] Portugalgo erregea zelarik. === Urrezko Aroa === XV-[[XVI. ~~mende~~mendea\|XVI. mendeetan]]~~etan~~ ezagutu zuen Lisboak bere gorena, Europako kolonia-portu nagusia baitzen. [[Manuel I.a Portugalgoa\|Manuel I.aren]] erreinaldian (1495-1521) guztiz edertu zen hiria ([[Belém dorrea\|Belemgo Dorrea]] eta [[Jeronimotarren monasterioa]]). Erregeak berak ere gaztelua utzi eta Tajo ibaiaren ertzean eraiki zuen jauregi berrian bizitzea erabaki zuen. [[1497]]ko [[uztailaren 8]]an [[Vasco da Gama]]ren espedizioa hiriko portutik itsasoz atera zen, [[Mozambike]] eta [[India]]ra iritsi zena. [[Joanes III.a Portugalgoa\|Joanes III.a ''Elizkoia'']]ren agintaldian (1521-1557) [[Kontrarreforma\|Kontraerreforma]] nagusitu zen Lisboan (Inkisizioa eta jesuitak tarteko). Espainiar gudarostearen okupazioarekin batean (1580-1640) hasi zen Lisboako hiri distiratsu haren gainbehera. [[Ingalaterra]]ko gudarosteak hartu zuen parte gatazka horretan (1654), eta [[1668]]an Lisboan izenpetu zuen Espainiako erregeak Portugalen burujabetasuna berresten zuen ituna. Britainiarren eragina nabarmena izan zen handik aurrera Lisboan eta Portugal osoan. === 1755eko lurrikara handia === 46. lerroa: === XIX. mendea === XIX. mendearen hasieran, [[~~britainia~~britania\|britainiarrek]]~~rrek~~ eta [[frantzia]]rrek hartu nahi izan zuten Lisboa eta gorabehera handien artean igaro ziren urteak ([[1807]]an frantsesek okupatu zuten eta ondoko urtean sartu ziren ingelesak berriro). Hiria handituz joan zen nolanahi ere, eta 1885erako 1785eko biztanle kopurua bikoiztu egin zen. [[1880]]an zabaldu zen ''Avenida da Libertade'', Lisboa berriko bide-ardatz nagusia. 1901ean hasi zen argindarra Lisboako bazter guztietara zabaltzen eta garai honetan berean atondu zen ura hornitzeko hoditeria berria Alvielatik. === XX. mendea === 70. lerroa: * [[Madre Deus]]: Madre Deus inguruko auzoa da. * [[Mouraria (Lisboa)\|Mouraria]]: Kristauek Lisboa konkistatu zutenean mauriei erreserbatu zieten eremua da. 1930 eta 1970 artean etxe guztiak bota eta berriak eraiki ziren. * [[Parque das Nações\|Parque das Naçoes]]: [[1998ko Erakusketa Unibertsala]] izan zen eremuan sortu den auzo berria da, hiriaren ipar-ekialdean dago, Tajo ibaiaren ertzean. == Klima == 238. lerroa: Museoak ere ugariak dira, denen artean ezagunena [[Calouste Gulbenkian museoa]]da, arte garaikide eta tradizionala bere baitan dituena. Aipatzeko beste museo batzuk ''Museu Nacional de Arte Antiga'' eta ''Azulejoaren Museo Nazionala'' dira. Antzoki ederrak daude Lisboan, aipagarrienak [[Dona Maria II Antzoki Nazionala\|Doña Maria II Antzoki Nazionala]] (Rossion dagoena) eta ''Teatro Nacional de São Carlos'' (Opera etxea) dira. [[UNESCO]]k [[Gizateriaren ondare\|Gizateriaren Ondare]] izendatu dituen bi eraikin daude Lisboan, biak ere [[Belem (Lisboa)\|Belem auzoan]]; [[Belém dorrea]] eta [[Jeronimotarren monasterioa]]. === Jaialdiak === 259. lerroa: * [[San Jurgi gaztelua]] * [[Lisboako katedrala]] * [[Belém dorrea]] ([[Gizateriaren ondare\|Gizateriaren Ondarea]]) * [[Jeronimotarren monasterioa]] ([[Gizateriaren ondare\|Gizateriaren Ondarea]]) * [[Aurkikuntzen monumentua]] * [[Praça do Comércio]] 270. lerroa: * [[São Bento jauregia]] (Portugalgo parlamentua) * [[Calouste Gulbenkian museoa]] * [[Dona Maria II Antzoki Nazionala\|Doña Maria II Antzoki Nazionala]] * [[Eduardo VII.a parkea]] * [[Parque das Nações\|Parque das Naçoes]] * [[Gare do Oriente tren geltokia]] * [[Estádio da Luz]] 295. lerroa: Irudi:Lisboa (9520513779) (2).jpg\|[[São Bento jauregia]]. Irudi:Fundacao Calouste Gulbenkian Lisboa.JPG\|[[Calouste Gulbenkian museoa]]. Irudi:TeatroNacionalDMariaII.JPG\|[[Dona Maria II Antzoki Nazionala\|Doña Maria II Antzoki Nazionala]]. Irudi:Portogallo2007 (1675385103).jpg\|[[São Vicente de Fora monasterioa]]. Irudi:Panteão Nacional Mosteiro de Sao Vicente de Fora zoom.JPG\|[[Santa Engrácia eliza]]. Irudi:Monsanto 6.JPG\|[[Monsantoko basoa]]. Irudi:Lisboa April 2014-1.jpg\|[[Eduardo VII.a parkea]]. Irudi:Lisboa - Expo98 - Vista Geral.jpg\|[[Parque das Nações\|Parque das Naçoes]]. Irudi:Cafe Brasileira in Lisbon.jpg\|A Brasileira kafetegi ezaguna. Irudi:Tram 28, Lisbon, 20051011.jpg\|Lisboako tranbiak. 340. lerroa: * [[Manuel II.a Portugalgoa]] ([[1889]]-[[1932]]), erregea. * [[Maria Helena Vieira da Silva]] ([[1908]]-[[1992]]), margolaria. * [[Amália Rodrigues\|Amalia Rodrigues]] ([[1920]]-[[1999]]), abeslaria. * [[Vasco Gonçalves]] ([[1922]]-[[2005]]), politikaria. * [[Mário Cesariny de Vasconcelos]] ([[1923]]-[[2006]]), idazlea eta margolaria.

Lisboa: berrikuspenen arteko aldeak