Despotismo Ilustratua: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Addbot (eztabaida | ekarpenak)
t Robota: hizkuntza arteko 31 lotura lekualdatzen; aurrerantzean Wikidata webgunean izango dira, d:q219934 orrian
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[Fitxategi:Louis_XV_France_by_Louis-Michel_van_Loo_002.jpg|thumb|right|250px|[[Luis XV]].a Frantziakoa, [[Van Loo]] pintorearen koadro batean]]
'''Despotismo ilustratua''' edota '''Absolutismo ilustratua''' [[XVIII. mendea]]n [[Europa]]n nagusitu zen [[gobernu]] mota da. Beraz, doktrina politiko bat da, [[IlustrazioaArgien Garaia|Ilustrazioaren]]ren (Argien Mendearen) garaiko filosofoen ideietatik sortua. [[Monarkia absolutu]]en eta Antzinako Erregimenaren barnean kokatua dago. [[XVIII. mendea]]ren erdialdean agertu zen [[despotismoa]]ren aldaera bat da.
Gobernu mota horretan: [[errege|monarkek]] beren borondatea ezartzen zuten [[parlamentu]]ak kontuan hartu gabe; eta aldi berean, [[IlustrazioaArgien Garaia|Ilustrazioaren]]ren ideia filosofikoetan oinarritutako erreformak egiten zituzten administrazioa eta [[ekonomia]] arrazionalizatzeko.
 
Gobernu-mota hori esaldi bakar batean laburtu daiteke: '''dena herriarentzat, baina herria aintzat hartu gabe.''' Estatuaren ongizatea bilatzen zuen, (edo, gutxienez, monarkek ongizatetzat ulertzen dutena bilatzea) hau da, herritarren iritzia kontuan hartu gabe eta boteretsuengandik datozen erreformak egitea.
 
Sistema politiko horrek mendearen azken urteetako krisia eragingo du, [[Frantziako Iraultza|Frantziako iraultza]] ekarri zuena.
 
== Despotismo ilustratuaren ordezkari nagusiak ==
Despotismo ilustratu kontzeptuaren barruan hainbat gobernu bil daitezke: [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.a]] [[Espainia]]n, [[Sebastião José de Carvalho e Melo|Pombalgo markesa]] [[Portugal]]en, [[Tanucci]] [[Napoli]]n, Pedro Jose [[ToscanaToskana|Toscanan]]n, [[Frederiko II.a Handia]] [[Prusia]]n, Maria Teresa eta Josef II.a [[Austria]]n, [[Katalina II.a Errusiakoa|Katalina Handia]] [[Errusia]]n.
Prusian, Frederiko II.ak gizarte-ordenaren garrantzia azpimarratu zuen, eta, [[Frantziako Ilustrazioa]]k eraginda, [[politika erreformazale]]a bultzatu zuen estatua hedatzeko.
 
15. lerroa:
Errusian, Katalina II.ak (1762-1796) hainbat eskubide eman zizkien nobleei, bere senarra [[Petri III.a Errusiakoa|Petri III.a]] erregetzatik botatzen laguntzeagatik: lurraren erabateko jabetza, justiziaren administrazioa, eta [[vodka]] egiteko eta saltzeko [[monopolio]]a. Zazpi Urteko gerraren ondoriozko finantza-arazoek behartu zuten Katalina Eliza ortodoxoaren ondasunak hartzera (1764): komentuak eta jopuak kendu zizkion.
Katalina Montesquieuren tolerantziari buruzko ideiez baliatu zen. Herriaren zoriona eta hezkuntzaren sozializazioa ziren haren politika berritzailearen oinarriak.
[[Fitxategi:Karlos III.a.png|thumb|250px|alt=Espainiako errege Karlos III.a ehizarako jantzita, [[Francisco Goya|Goyaren]]ren koadro batean.|Espainiako errege Karlos III.a ehizarako jantzita, Goyaren koadro batean.]]
Nobleen eta zerbitzarien arteko harremanak gozatu nahi izan zituen. Volgako eta Doneko matxinadan, [[kosako]]ek, [[Pugatxev]] gidari zutela (1773-1774), morrontza ezeztatzea eta noblezia desagertzea eskatzen zuten. Eskakizun haien kontra, ordea, aristokraziaren eskubideak eta aristokratak estatuko burokrazian parte hartzea eskatzen zituen joera sortu zen (Nobleziaren Eskutitza, 1785).
Austrian, Habsburgoko Maria Teresaren (1740-1780) eta Josef II.aren (1780-1790) erreinuen eta [[Kaunitz]] printze eta ministroaren gobernuaren helburu nagusiak zentralizazio-maila, justizia, hezkuntza eta kultura indartzea eta zergak gehitzea izan ziren.
Austriako erreinua herri eta erlijio ugarik osatua zen: [[alemaniar]]rak, [[txekiar]]rak, [[eslovakiar]]rak, [[hungariarmagyar|hungariarrak]]rak, [[italiar]]rak, [[kroaziar]]rak, [[esloveniar]]rak, [[poloniar]]rak, [[ruteniar]]rak, [[errumaniar]]rak, [[flandriar]]rak, eta [[katolikokatolizismo|katolikoak]]ak, [[judu]]ak, [[eliza ortodoxoa|kristau ortodoxoortodoxoak]]ak eta [[protestanteerreforma protestantea|protestanteak]]ak.
 
Monarkiaren erdigunea Austrian eta [[Bohemia]]n zegoen. Estatu Kontseiluak (1760) gobernu-gai guztiak zentralizatzen zituen.
25. lerroa:
Zigor Kode berriak idatzi ziren (1770 eta 1787): sorginkeria- eta tortura-auziak ezeztatu ziren, eta heriotza-zigorrari mugak jarri zitzaizkion.
 
Lehen mailako hezkuntzan ere hainbat berrikuntza egin zituen: [[zientzia]], [[teknologia|teknika]] eta [[historia]] sartu zituen curriculumean.
Estatuaren aginpidea Elizaren kontura indartu zen, apezpiku eta parrokoak funtzionario bihurtu baitziren. Tolerantziaren Agiri Orokorrak (1781) hainbat eskubide eman zizkien judu, [[luterotar]] eta [[kalbinistei|kalbinista]].
 
[[InkisizioInkisizioa]]a ezeztatu zuen, eta gogor egin zuen fanatismoa eta sineskeria sustatzen zituzten erlijioen kontra.
 
Portugalen, Josef I.ak eta haren ministro Pombaleko markesak ekonomia [[manufakturen|manufaktura]] eta [[merkataritza]]ren bidez indartzeko ahaleginak egin zituzten (konpainia monopolistak); jesuitei ondasunak kendu zizkieten.