905eko Iruñeko estatu kolpea: berrikuspenen arteko aldeak

'''[[905]]. urtean [[Iruñeko Erresuma]]ko [[estatu -kolpe|estatu kolpeak]]ak''' [[Semeno leinua]] [[Aritza leinua]]ren ordez jarri zuen.

[[Fitxategi:Navarra-10-11-cc-ru.png|thumbnail|right|300px|[[X. mendea|X.]] eta [[XI. mendemendea|XI. mendeetako]]etako [[Iruñeko Erresuma]]ren zabalkuntza.]]

[[824]]an [[Eneko Aritza]]k [[Iruñeko Erresuma]] sortu zuen [[Tutera]]ko [[Banu Qasi]] eta [[IruñeaIruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko diozesiren]] laguntzari esker<ref name = "Collins">[[Roger Collins]], ''Los vascos'', Alianza Editorial, [[1985]]. ISBN 84-206-2592-2 .166. orr.</ref>. Gainera, bere leinua berezko ere sortu zuen: [[Aritza leinua]] hain zuzen ere.

Kanpoan ez ezik, Aritzatarrek barruan ere arerioak ere izan zituzten, nagusiena agian egungo [[Araba]] eta [[Nafarroa]] arteko mugan lurralde-jaunak ziren [[Semeno leinua|Ximenatarrak]]. Hauek, [[Aritza leinua]]ren boterea [[IruñeIruñea|Iruñeko]]ko gortean urritu eta arazoak zituenean, erregekide edo erregeordetzat agertzen dira agirietan<ref>[[José María Lakarra|Lakarra de Miguel, José María]]. ''"Textos navarros del Códice de Roda"''. ''Estudios de Edad Media de la Corona de Aragon''. 1:194-283 ([[1945]]).</ref>.

* [[Galindo II.a Aznarez]] [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondearen]] ama Oneka [[Aritza leinua|aritzatarra]] ([[Gartzia I.aGartzea Eneko Nafarroakoa|Gartzia Enekoren]] alaba) bazen ere, emaztea [[Semeno leinua|ximenatarra]] ([[Gartzea Semenez|Gartzia Ximenez IruñekoaIruñekoaren]]ren alaba Antsa) izan zen<ref>Sánchez Albornoz, Claudio. "Problemas de la historia Navarra del siglo IX". Vianako Printze Erakundea, 20:5-62 (1959).</ref>. Galindok koinataren alde egin zuen eta, gainera, [[IruñeIruñea|Iruñeko]]ko eragina ere gainetik kendu nahi zuen.

|[[Fortun I.a Gartzia NafarroakoaGartzez|Fortun Gartzia]]

|[[Antso I.a GartzesGartzez|Antso Gartzes]]

|[[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoa]] ([[Asturiasko Erresuma]])<br />[[Galindo II.a Aznarez]] ([[Aragoiko konderria]])<br />[[Ramon I.a Pallarsekoa]] ([[Ribagortzako konderria]])<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''"Los Primeros Siglos de la Reconquista, (Años 711-1038)"'' España Christiana: Comienzo de la Reconquista (711-1038) aldizkarian. 6. Liburukia. [[Madril]]: Espasa Calpe, [[1964]]. 297. orr.</ref>

[[Antso I.a GartzesGartzez|Antso Gartzes]] [[Gartzia I.aGartzea Eneko Nafarroakoa|Gartzia Eneko]] [[870]]ean hil zenean [[Onsella]] ibaiaren haranean jauntxoa izan zen. Laster hasi zen inguruko lurraldeetan eskuak sartzen. [[905]]ean [[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoa]], [[Galindo II.a Aznarez]] eta [[Ramon I.a Pallarsekoa]]ren laguntzarekin [[Iruñea]]n sartu eta [[Fortun I.a Gartzia NafarroakoaGartzez|Fortun Gartziak]], [[Aritza leinua]]ren azken erregea, tronuari bere alde uko egitera behartu zuen<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''"Lo viejo y lo nuevo sobre el origin del Reino de Pamplona"''. Al-Andalus. ([[1954]])</ref>. Horretarako Fortunen semeen eskubideak indargabetu zituen [[TodaTota NafarroakoaAznar|Toda]] Fortunen iloba eta Antsoren emaztearen alde. Aritzatarra monje bihurtu eta [[Leire|Leireko monasterioa]] hil zen. Antso, berriz, bere buruarentzat "Iruñeko errege" titulua aldarrikatu zuen lehendabizikoa izan zen<ref name = "Collins">190. orr.</ref>.

[[Semeno leinua]]k erabat aldatu zuen erresumaren aliantzak: [[Banu Qasi]]tarrak baztertu eta inguruko erresuma [[Kristautasunakristautasun|kristauekin]] batera lan egin zuen. [[Antso I.a GartzesGartzez|Antso Gartzesek]], [[Ordoño II.a Leongoa]]ren laguntzaz, [[Naiara]] konkistatu zuen<ref>Rodríguez Fernández, Justiniano ([[1997]]): ''"Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV"'' [[Burgos]]: La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1</ref>.