Arkitektura neoklasikoa: berrikuspenen arteko aldeak

[[XVIII. mendemendea]]ann pentsamendu artistikoaren zutabeak arrazoia eta sentimendu erromantikoa dira. Neoklasizismoak antzinate klasikoko estiloa berreskuratzea zuen helburua. Aldiz, [[erromantizismo]]a mugimendu zabalagoa eta definitzen zailagoa da. Nolabait esateko, izadira itzultzea eragozten duten bide guztiak bertan behera uztea eta berezkotasuna zen erromantikoen helburu gorena. Erromantikotasunak hein batean izpiritu arrazionalaren murriztailea zen.

Hala ere, aditu askoren ustez, erromantizismoaren baitako joera bat baino ez da neoklasizismoa, artista erromantikoek beren obrak gauzatzeko behar zituzten estiloetako bat, beren helburuak lortzeko erabili zituzten gainerako estiloak baino indar handiagoa izan zuena, ordea. Azken [[barrokobarrokoa]]arenren eta, batez ere, [[rokoko]]aren mugimendu eta irregulartasunari aurre egiteko neoklasikoa erabili zen, hau da, harmonia betearen eta berezko soiltasunaren estiloa, besteak beste. Antzinate klasikoko moldeak berreskuratzeko joeraz gainera, erromantizismoaren barruan aipagarria izan zen, XIX. mendearen hasieran batez ere, artista erromantikoek ezaugarri [[gotiko (argipena)|gotikoak]]ak berreskuratzeko egindako ahalegina. Estilo klasikoetatik gotikoetarako aldaketa horretan eragin handia izan zuen abertzaletasunak, nahiz eta arrazoi etikoak eta erlijiosoak (zintzoa eta kristaua zela esan ohi zen) ere eman ziren. Izan ere, Ingalaterrak, Frantziak eta Alemaniak beren abertzaletasuna azpimarratzeko adierazpidetzat hartu zuten gotikoa.

Antzinateko estiloa berreskuratzeko joeran garrantzi handia izan zuten XVIII. mendearen erdialdean egindako [[arkeologia]] azterketek. Azterketa haietatik ateratako ondorioak artista neoklasikoen inspirazio iturri izan ziren. [[Frantzia]]n eta [[Napoleon Bonaparte|Napoleonen]]en inperioarekin lotura zuten herrialdeetan [[Antzinako Erroma|Erromako]] estilo klasikoari jarraituz osatu zen estilo neoklasiko deritzon hori, eta aldiz, Napoleonen kontrako aliantzako herrialdeetan, bereziki [[Britainia Handia]]n eta [[Alemania]]n, Greziako antzinako estiloa hartu zuten oinarri. Dena dela, gero eta gehiago zabaldu zen molde greziarrekiko atxikimendua.

[[Britainia Handia]] herri emankorrena izan zen arte mota honetan. [[Italia]]k baino lehenago agertu zuen klasizismorako joera [[Iñigo Jones|Inigo Jones]] ([[1573]]-[[1652]]) [[Andrea Palladio|Palladioren]] jarraitzailearekin. [[William Chambers]]ek ([[1723]]-[[1796]]) tradizio hori areagotu zuen, eta [[Robert Adam]]ek ([[1728]]-[[1792]]) garrantzi handia eman zion barne dekorazioari. [[Henry Holland]]ek ([[1745]]-[[1806]]) neo-grekoa edo ''Greek Revival'' joera abiarazi zuen. [[William Wilkins]] ([[1776]]-[[1839]]) eta [[Robert Smirke]] ([[1780]]-[[1867]]) dira joera horren arkitekto nagusiak. Lehenak [[Londres]]ko [[National Gallery]] egin zuen, eta [[British Museum]] bigarrenak. [[John Soane]] ([[1753]]-[[1837]]) neoklasizismoa berritzen saiatu zen eta [[George Dance]]k ([[1741]]-[[1825]]), kontzepzio erromantikoak agertu zituen. [[John Nash (arkitektoa)|John Nashek]] ([[1752]]-[[1835]]) eraikuntza multzo handiak egin zituen, hala nola Londresko [[Regent’s Park]]eko ''Cumberland Terrace'' ([[1827]]).

[[Frantzia]]n, [[Ange-Jacques Gabriel]]ek ([[1698]]-[[1782]]) neoklasizismorako trantsizioa bideratu zuen, [[Versailles]]ko errege-opera ([[1769]]) eta Parisko [[Concorde plaza]]rekin ([[1762]]-[[1770]]). Parisko Sainte-Geneviève eliza (gaurko [[Parisko Panteoia|Panteoia]]) [[Jacques-Germain Soufflot]]en ([[1713]]-[[1780]]) obra da. [[Jacques Denis Antoine]]k ([[1733]]-[[1801]]) La Monnaie jauregia ([[1777]]) eraiki zuen. [[Marie-Joseph Peyre]] ([[1730]]-[[1785]]) eta Charles De Wailly (1730-[[1798]]) neoklasiko zorrotzaren jarraitzaileak ziren, eta Odeon antzokia ([[1782]]) eraiki zuten. Halaber, azpimarratzekoa da [[Victor Louis]] en (1731-1800) [[Bordeleko Antzoki Handia]] ([[1780]]). [[Étienne-Louis Boullée]] ([[1728]]-[[1799]]) eta [[Claude Nicolas Ledoux]] ([[1736]]-[[1806]]), besteak beste, arkitektura proiektu utopikoen egile izan ziren. [[Napoleon Bonaparte|Napoleonen]]en etorrerarekin, arkitektura eta hirigintza, are gehiago, agintaritzaren zerbitzura jarri ziren. Arkitekto nagusiak [[Charles Percier]] ([[1764]]-[[1838]]) eta [[Pierre Fontaine]] ([[1762]]-[[1853]]) izan ziren.

Ipar [[Ameriketako Estatu BatuBatuak|Ameriketako Estatu Batuei]]ei dagokienez, inon ez du arkitektura estilo batek demokraziaren sorrerarekin bat egin herrialde horretan bezala. Izan ere, independentzia eta nazioaren eraikuntza estilo horren hedapenarekin batera agerturik, tenplu grekoa eraikuntza publikoen eredu bihurtu zen: [[Richmond]]go Kapitolioa ([[1785]]-[[1789]]), [[Virginia]]ko Unibertsitatea ([[1804]]-[[1827]]).

[[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]] [[ilustrazioaargien Garaia|ilustrazioaren]]ren aitzindaria izan zen Hego Euskal Herrian eta Espainian. Lagundiak argi zuen marrazketak zuen garrantzia, eta Euskal Herrian sei eskola ezarri zituen. Eskola hauetan marrazketaz gain, geometria, nautika, arkitektura hidraulikoa eta arkitektura irakasten zen. Ikasle hoberenak, [[Madril]]go [[San Fernando Akademia]]ra joan ziren. Euskal Neoklasizismoko pertsonaia eragingarrienen artean [[Fiscal Campomanes]], [[Justo Antonio Olagibel]], eta [[Silvestre Perez]] nabarmentzen dira.

* Elizak: [[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andre Maria Erreginaren katedrala]] (Nafarroa), [[San Isidro baseliza (Errezil)|Erdoiztako baseliza]] (Gipuzkoa), Mutrikuko Jasokundeko Ama Birjinaren parroki-eliza (Gipuzkoa),

* Plazak: [[Plaza Berria (Gasteiz)|Gasteizko Plaza Berria]] (Araba), [[Konstituzio plaza (Donostia)|Donostiako Konstituzio plaza]] (Gipuzkoa), [[Euskal Herria plaza (Tolosa)|Tolosako Euskal Herria plaza]] (Gipuzkoa).

* [[Iñigo Jones|Inigo Jones]]

* [[Leo von Klenze|Leo Von Klenze]]