Antzinako Greziako artea: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 83.56.27.214 wikilariaren aldaketak ezabatuz, EmausBot wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
12. lerroa:
* [[Arte helenistikoa|Helenistikoa]]
 
[[Aro geometrikoa]] [[K. a. 1000ko hamarkada|K. a. 1000]] inguruan datatzen da, aurreko 200 urteetan zehar greziar arteari buruz gutxi ezagutzen den arren (tradizionalki [[Grezia]]ko [[Aro Iluna]] bezala ezagutzen dena); [[K. a. VII. mendea]] estilo arkaikoaren garapen motelaren lekuko izan zen "irudi beltz"eko margolaritza estiloan ikusitakoaren arabera. [[Mediar Gerrak|Mediar Gerren]] hasierak aro arkaikoaren amaiera eta aro klasikoaren hasiera adieraziko du; [[Alexandro Handia]]ren erregealdia ([[K. a. 336]]-[[K. a. 323]]) arte klasikoa eta helenistikoaren arteko banaketa bezala hartzen da.
 
Benetan, baina, ez zen bat bateko trantsiziorik egon aro bat eta hurrengoaren artean. Arte forma ezberdinek erritmo ezberdinean eboluzionatu zuten greziar munduko toki ezberdinetan, eta edozein garaitan bezala, artistaren batzuk estilo berritzaileagoak elaboratu zituzten. Tokiko tradizio indartsuek, izaera kontserbadoreak eta gurtza erlijiosoen eskakizunak, historialariei arte lanen jatorria topatzea ahalbidetzen diete, baita desplazatutakoena ere.
26. lerroa:
Greziarrek, europar kultura gehienek bezala, margolaritza arte mota gailenetakotzat hartu zuten. [[Polignoto]] [[Tasos]]ekoa margolaria, [[K. a. V. mendea]]n jaio zena, zenbait greziarrek gaur egun [[Leonardo da Vinci]] edo [[Michelangelo]] gogoratzen diren bezala gogoratzen zuten. Bere lanak bera hil eta 600 urtera ere miretsiak izan ziren, alabaina, lan edo kopia bakar bat bera ere ez da mantendu.
 
Greziar margolariek nagusiki zurezko panelekin lan egin zuten, berehalako batean hondatzen zirenak ([[K. a. IV. mendea]]ren ondoren) ondo babesten ez baziren. Gaur egun ia ez da antzinako greziar margolaritzako lanik geratzen, [[terrakota]]n eginiko margo hondar batzuk eta hilobietako hormetako margo batzuenak izan ezik, batez ere [[Mazedonia (argipena)|Mazedonia]] eta [[Italia]]n. Greziar margolaritzako maisu lanetatik erromatar garaian egindako kopia batzuk baino ez ditugu, horietatik gehienak askoz kalitate gutxiagokoak direlarik. [[Zeramika]]n eginiko margoak, hauetatik lan asko mantendu direlarik, batez ere aro arkaikokoak, nolabaiteko estetika zentzua ematen diote greziar margolaritzari.
 
=== Eskultura ===
41. lerroa:
* [[Efesoko Artemisaren Tenplua]]
* [[Rodasko Kolosoa]]
* [[Alexandriako itsasargia|Alexandriako Itsasargia]]
 
=== Beste arte batzuk ===
52. lerroa:
Aro honetatik eguneroko erabilerarako zeramiken elaborazioa edo hileta erabilerarakoak nabarmentzen dira, non ondo hornitutako pitxer handiak erabili ziren. Pitxer hauek irudikapen linealekin eta heriotzarekin lotutako irudiekin apainduak zeuden, lur edo itsas guduak kasu. [[Buztingintza]] gehiena etxeko lanez osatua dago, hauetatik [[anfora]], [[kratera]] edo [[hidria]] bezalako edukiontziak mantendu direlarik. Bestaldetik, hileta zeramikari buruz, zenbait [[hil kutxa]] aurkitu dira. Buztin egosizko iruditxoak ere egin ziren, nagusiki tenpluetan ofrenda bezala uzteko. Aro helenistikoan, buztingintza objektu barietate handi bat egin zen, balio artistikoa gutxi batzuk baino ez duten arren.
 
Arorik antzinakoenetan, greziar hiririk txikienek ere ekoizten zituzten buztingintzako objektuak tokiko merkaturako, euren estilo eta ereduak oso bariatuak zirelarik. [[K. a. 550eko hamarkada|K. a. 550]] eta [[K. a. 480]] bitartean, zeramikazko arteak eraberritze handia jasan zuen; gainera, egileek euren izenak gehitu zituzten, lan haiek apaintzen zituen margolari edo buztingilearena (bi lan hauek egiten zituzten artistak ere bazeuden). [[Zeramika atikarra]] eta [[korinto]]arra beste guztien gainetik nabarmendu ziren. [[Atenas]]ek '''estilo ederra'''ren lehen irudikapenak egin zituen: hondo beltzean margotutako irudi gorriak zituzten edukiontziak.
 
Antzinako greziar zeramikaren historia honako aro hauetan banatua dago:
59. lerroa:
!Aroa !! Ze urtetik aurrera
|-
|''[[Aro protogeometrikoa|Protogeometrikoa]]''||[[K. a. 1050ko hamarkada|K. a. 1050]]
|-
|''[[Aro geometrikoa|Geometrikoa]]''||[[K. a. 900eko hamarkada|K. a. 900]]
|-
|''[[Greziar zeramika#Estilo orientalizantea|Estilo orientalizantea]]''||[[K. a. VIII. mendea]]ren amaiera
67. lerroa:
|''[[irudi beltzen zeramika|Irudi beltzak]]''||[[K. a. VII. mendea]]
|-
|''[[irudi gorrien zeramika|Irudi gorriak]]''||[[K. a. 530eko hamarkada|K. a. 530]] inguru
|-
|}
74. lerroa:
 
== Arkitektura ==
Greziarren lorpen artistikoen artean errazen ezagutzen den ezaugarrietako bat bere arkitektura bikaina da, [[K. a. 600eko hamarkada|K. a. 600]] eta [[K. a. 300]] bitartean garatu ziren hiru arkitektura estiloetan zizelkaturiko hiruki formako [[frontoi (arkitektura)|frontoiengatik]] eta harrizko zutabe dotoreengatik bereizten dena.
 
Estilo hauek, eurentzat hain garrantzitsuak ziren jainkoentzat tenplu gehiago eraikitzeko sortu ziren. Haitzurdinez eginak, eurek hasieran zurez eginiko eraikinen zur mozketa teknikak imitatu zituzten.
 
[[Doriar ordena]] antzinakoena eta sinpleena da, zutabe irmoak eta, aldi berean, zirrara eragiteko gorriz edo urdinez margo zitezkeen eskulturaz estalitako fronteekin. Beste estilo batzuekin alderatuta, ez du oinarririk. Egundaino mantendu den tenplu doriar baten eredua [[PartenonPartenoia|Partenona]]a da, [[K. a. 438]]an egina eta [[Atenasko Akropolia]]n dagoena.
 
[[Joniar ordena]] garai bertsuan agertu zen [[Asia TxikiaAnatolia|Asia Txikiko]] hiririk aberatsenetan. Arinagoa izatearen irudia ematen du, eta apaingarriagoa da, zutabe lirainekin, [[kapitel]]aren izkina bakoitzean boluta kiribilduak nabarmentzen direlarik. Estiloa bere garai gailenera [[Efesoko Artemisaren Tenplua]]rekin iritsi zen, [[Munduko Zazpi Mirariak|Munduko Zazpi Mirarietako]] bat zena eta gaur egun desagertua dagoena. Joniar arkitektura [[Atenas]]ko Akropoliko [[Atenea Nikeren tenplua]]n nabari daiteke.
 
[[K. a. 400]] inguruan joniar arkitekturaren bertsio berri eta elaboratuago bat agertu zen: korintiarra. Zutabeen kapiteletan zizelkaturiko [[akantomolorrika|akantozko]]zko hosto nahaspilatsuengatik bereizten zen, [[Ekialde ErtainaHurbila|Ekialde Ertainaren]]ren eragina isla dezakeena. [[Korintoar ordena]]ren prestutasunak [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperioko]] arkitekturaren arkitektura estilo kuttun bihurtu zuen. Tenpluak, dituzten zutabe kopuruarengatik sailka daitezke:
 
* In antis, euren fatxadan bi baldin badituzte eta harresiak [[cella]]n.
92. lerroa:
* [[Anfiprostilo]]a: atzealdean ere baldin badu.
* [[Periptero]]a: zutabe askeek cella inguratzen dutenean
* [[DipteroDiptera|Dipteroa]]a: zutabe hilarak bi direnean
* [[Pseudoperiptero]]a: alboetan atxikitako zutabez jarria dagoenean
* [[Aptero]]a: zutaberik ez badu