Anton Abadia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
|||
14. lerroa:
'''Anton Abadia Urrustoi'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref><ref>«Egungo euskal grafia akademikoaren arabera Abadia izan behar luke. Izan ere, ''Abadia Ürrüstoi'' da haren oinetxearen izena, eta euskaraz horrela idazten da.»<br />
Pruden GARTZIA: «Euskal deituren sarrera nagusiez», ''Euskera'', XLV, 2000, 1.</ref> —'''Anton Abbadia''' izen-abizenez ere ezaguna; [[frantses]]ez, ''Antoine Thompson d'Abbadie d'Arrast''— ([[Dublin]], [[1810]]eko [[urtarrilaren 3]]a - [[Paris]], [[1897]]ko [[martxoaren 19]]a) geografoa, astronomoa eta [[euskal
== Biografia ==
31. lerroa:
== Zientzialari eta esploratzailea ==
Ikasle gazte zelarik, Anton Abadiak jakingura handia erakutsi zuen hizkuntza zahar nahiz berriez; etxean hiru hizkuntza ikasiak zituen (euskara, [[frantses]]a eta [[
Zientzia izan zen, alabaina, bere ikasbide nagusia: mineralogia, biologia, fisika eta, batez ere, astronomia ikasi zituen [[Paris]]ko [[Parisko Unibertsitatea|Sorbona]] unibertsitatean. Esploratzaile senak laster eramango du [[Afrika]] hobeki ezagutzeko bidaia prestatzera; Etiopiara jo nahi zuen, baina lehenago [[Brasil]]era joan behar izan zuen, [[1835]]an, Zientzia Akademiak eskatuta, lurraren magnetismoa aztertzera.
37. lerroa:
[[1837]]an, Anton eta bere anaia Arnaud [[Etiopia]] aldera abiatzen dira. Bidean era guztietako zailtasun eta oztopoak aurkituko dituzte, lurraldea mendean zuten jauntxoek elkarren arteko borrokaldietan frantsesen edo ingelesen laguntza inguratzen baitzuten; '''Abadiak''' [[estatu]] etiopiarraren batasunean laguntza funtsezkoa eman zuen<ref>[[Txomin Laxalt]]: ''Brèves de Pays basque'', [[2008]].</ref>. Urte luzetan, [[1848]] arte, Anton Abadiak jakintza handia bildu zuen Etiopiako hizkuntzez, etnologiaz eta, batik bat, geografiaz: kartografia egiteko metodo berri bat sortu zuen eta aurkikuntza ugari egin zituen.
Eskuizkribu kopuru handi bat bildu zuen, Etiopiako hizkuntza askoren alfabetoa eta hiztegia finkatzeko balio handikoak; hizkuntza horien guztien artean, [[amharera|amhariko]] hizkuntza ikertu zuen bereziki. Abadiak argitaratutako amhariko-frantses hiztegia geroagoko bidaiari anitzek erabiliko zuten.
Orobat, Abadiak ongi beteak ikusi zituen Etiopiara eraman zuten lau helburuak:
43. lerroa:
* [[Nilo]] ibaiaren iturburua aurkitzea.
* [[Afrika]]ko populazio beltzaren jatorrien inguruko datu berriak aurkitzea.
* Etiopiarrak [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza
* [[Frantzia]]ren eragina handitzea eskualde horretan.
Bere lan zientifikoen aitorpen ugari jaso zituen Abadiak, besteak beste Geografia Elkartearen urrezko domina eta Frantziako [[Ohorezko
Etiopiari buruzko mapak, katalogoak eta gainerako materialak argitaratu ondoren, beste bidaia asko egin zituen munduan barrena, [[eguzki eklipse]]ak aztertzeko: [[Jerusalem]], [[Norvegia]], [[Espainia]], [[Aljeria]]... Ezkontzak ez zion eragotzi bidaiak egitea, bere emazte Virginie Vincent de Saint-Bonnetek beti laguntzen baitzion ateraldi luzeetan.
Azken espedizioa [[1882]]an egin zuen [[Antilletara]], [[Artizarra|Venus]] planetaren ibilbidea behatzeko.
== Euskaltzalea ==
[[Londres]]en [[Luis Luziano Bonaparte|Louis Lucien Bonaparte]] ezagutu zuelarik, Anton Abadia euskarari buruzko ikerketak eta lanak egiten hasi zen (1852).
Politikaz hego Euskal Herriko [[
[[Agosti Xaho]]rekin batera euskal gramatika bat atera zuen. Beste lan asko ere argitaratu zituen euskararen gainean. Euskaraz idatziriko lan bakarra, berriz, ''Zuberoatikaco gutun bat'' (1864) izan zen.
62. lerroa:
Euskaldunez irudi mitikoa zuen Abadiak; hala idatzi zuen: «Nous autres, Basques, nous sommes un secret, nous ne ressemblons pas aux autres peuples, fiers de leurs origines et pleins de traditions nationales. Si nous avons un fondateur, un premier aïeul, c'est Adam.»
Abadiak sortu zuen, euskaldunen irudi mitikoari jarraiki, ''Zazpi Uskal herriak bat'' edo ''[[Zazpiak Bat|Zazpiak bat]]'' esamoldea.
== Gaztelua ==
[[Fitxategi:Chateau_d_Abbadie.jpg|thumb|right|200px|[[
[[
Hiru atal ditu:
80. lerroa:
Gazteluaren gela guztietako hormetan edo tximinia buruetan esaldiak idatzirik ageri dira 14 hizkuntzatan. Kaperan dira ehortziak Anton Abadia eta bere emazte Virginie Vincent de Saint Bonnet.
[[Baigorri]]ko [[Etxautz gaztelua|Etxauzko]] jauna ere izan zen eta harreman estua izan zuen herri horrekin; horregatik bertan ere "Eskualdun Phestak" antolatu zituen [[1905]]ean<ref>[[Mixel Oronoz]]: ''Oilandoiko ermita'', [[2001]], ''[[
== Lanak ==
| |||