Wikipedia

1980ko hamarkada: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-ns:0 +start:7, -esanguratsuak +nabarmenak)
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
12. lerroa:
* [[1981]]eko [[apirilaren 12]]an [[Columbia (anezka)|Columbia espazio anezka]]lehenengo aldiz espaziorantz abiatu zen.
**[[Abuztuaren 12]]an [[IBM]] [[Ordenagailu|konputadore]] pertsonala aurkeztu zuten.
**[[Irailaren 22]]an [[Frantzia]]ko abiadura handiko trenak, [[TGVTrain à Grande Vitesse|TGVak]]ak, lehen bidaia egin zuen Paris eta Lyon bitartean.
 
* [[1982]]an "[[Internet]] Protocol Suite" (TCP/IP) delakoa estandarizatu eta mundu mailako sarearen kontzeptua zabaldu zuten.
22. lerroa:
**[[Abuztuaren 30]]ean [[Discovery transbordadorea]]k lehenengo hegaldi espaziala egin zuen.
 
* [[1985]]eko [[apirilaren 25]]ean [[HIESHartutako Immuno Eskasiaren Sindromea|HIESak]]ak lehen pertsona hil zuen [[Euskal Herria]]n.
**[[Uztailaren 10]]ean Frantziako inteligentzia agenteek Greenpeace erakundearen "[[Rainbow Warrior]]" ontzia hondoratu zuten [[Auckland]]eko portuan, Zeelanda Berrian, Mururoako saio nuklearretan sar ez zitezen.
 
34. lerroa:
**Kablezko transmisio-sistemarik modernoena inauguratu zen, [[zuntz optiko]]zkoa, alegia.
 
* [[1989]]ko [[abuztuaren 25]]ean "[[Voyager 2]]" espazio zunda [[Neptuno (planeta)|Neptunora]]ra iritsi zen, hamabi urtez espazioan ibili ondoren.
 
=== Gertaerak ===
43. lerroa:
 
* [[1983]]ko [[abuztuaren 25]]ean [[Bilbo]] eta [[Nerbioi ibarra]] (Bizkaia eta Araba) erasan zituzten uholdeek guztira 39 hildako eta 8 desagertu utzi zituzten, bai eta 200.000 milioi pezetako kalte ekonomikoak ere.
**[[Maiatzaren 11]]an ''"Confederación de Trabajadores del Cobre"'' sindikatuak antolatu zuen [[Txile]]n nazio mailako lehenengo protesta [[Augusto Pinochet|Pinocheten]]en erregimenaren aurka. Aurreko urtetik herrialdeak pairatzen zuen krisialdi ekonomiko latza, diktaduraren errepresio politikoa eta indarkeriaz gain
**[[Urriaren 16]]an [[Lasa eta Zabalaren hilketa]] eragin zuen [[GAL]]ek, talde horren lehenengo ekintza izan zena. 1987 arte 27 pertsona hil eta 26 zauritu egin zituzten.
**[[Abenduaren 10]]ean [[Raúl Alfonsín]] Argentinako presidente izendatu zuten, herrialdean demokrazia berreskuratuz diktaduraren garaiaren ostean.
51. lerroa:
* [[1986]]ko [[irail]]ean [[Eusko Alkartasuna]] alderdia sortu zuten.
 
* [[1987]]ko [[ekainaren 19]]an [[ETAEuskadi Ta Askatasuna|ETAk]]k egin zuen populazio zibilaren aurkako bere historia osoko atentaturik odoltsuenetakoa [[Bartzelona]]n, Hipercor supermerkatuan 21 pertsona erailez eta beste 45 zaurituz.
**[[Abenduaren 8]]an [[Lehenengo Intifada]] piztu zen [[Palestina]] eta [[Israel]] artean.
**[[Abenduaren 11]]an ETAk eskala handiko beste atentatu bat egin zuen, [[Zaragoza]]ko Goardia Zibilaren koartelaren aurka oraingoan, 11 hildako eta 88 zauritu eraginez.
59. lerroa:
**[[Abuztuaren 20]]an [[Iran-Irak gerra]] amaitu zen. Milioi bat pertsona hil zirela kalkulatzen da, %60a irandarrak.
 
* [[1989]]ko [[apirilaren 15]]etik [[ekainaren 4]]ra [[Tiananmen plazako protestak]] gertatu ziren [[BeijingPekin|Beijingen]]en ([[Txinako Herri Errepublika|Txina]]). Erregimen komunistaren erantzun militarrak hildako zibil kopuru zehaztu gabea eragin zuen, 400 eta 2.600 artean beti ere.
**[[Azaro]]an ekin zioten [[Berlingo harresia]] suntzitzeari, Gerra Hotzaren amaiera irudikatuz sinbolo nagusi moduan.
**[[Abenduaren 25]]ean [[Nicolae Ceaușescu]] [[Errumania]]ko presidente komunista fusilatu zuten emaztearekin batera.
74. lerroa:
* [[1982]]ko [[ekainaren 11]]an [[Steven Spielberg]] zinema zuzendari estatubatuarrak ''"[[E.T. the Extra-Terrestrial]]"'' estreinatu zuen, garai guztietako adiskidetasuna nahiz zientzia-fikziozko filma onena izan dela hainbat kritikarik aipatu dutelarik.
**[[Azaroaren 30]]ean [[Michael Jackson]]ek ''"[[Thriller]]"'' diskoa kaleratu zuen, historiako salduena izan dena munduan 51 milioi alerekin.
**[[Abenduaren 8]]an [[Gabriel García Márquez|Gabriel Garcia MarquezMarquezek]]ek [[Literaturako Nobel Saria]] erdietsi zuen.
 
* [[1983]]ko [[ekainaren 1]]ean [[The Police]] talde britainiarrak ''"[[Synchronicity]]"'' album arrakastatsua kaleratu zuen. Hiru urte geroago, azkenik, taldea desegitea erabaki zuten.
82. lerroa:
 
* [[1985]]eko [[uztailaren 6]]an [[Lluís Llach]]ek jendetza erakarri zuen [[Camp Nou]]n eskainitako kontzertura, 100.000 pertsona baino gehiago bilduz. ''"Camp del Barça, 6 de juliol de 1985"'' diskoa grabatu zuen bertan zuzenean.
** [[Uztailaren 13]]an [[Bob Geldof]]ek abiatutako ekimenaren ondorioz "[[Live Aid]]" izeneko kontzertu gogoangarriak egin zituzten batera Wembley estadioan [[LondonLondres|Londonen]]en (72.000 perstona) eta John F. Kennedy estadioan [[PhiladelphiaFiladelfia|Philadelphian]]n (100.000 pertsona). Miloika pertsonak ikusi eta entzun ahal izan zituzten telebista eta irratiaren bidez munduan zehar. Artisten artean Status Quo, Queen, U2, David Bowie, Paul McCartney, Madonna eta Tina Turner egon ziren. [[Etiopia]]k jasandako gosetearen ondorioen aurka egin zuten ekimena.
**Urte hartan bertan [[Kortatu]] talde gipuzkoarrak, [[Euskal Rock RadikalErradikala|Euskal Rock Radikalaren]]aren ikur nagusietakoa, [[Kortatu (diskoa)|taldearen izen bereko albuma]] argitaratu zuen.
* [[1986]]an [[Milladoiro]] talde galiziarrak Goya Saria eskuratu zuen ''"La mitad del cielo"'' pelikularen soinu bandarengatik.
92. lerroa:
 
* [[1989]]an [[Bernardo Atxaga]] idazle euskaldunak [[Espainiako Narratiba Sari Nazionala]] eskuratu zuen, "[[Obabakoak]]" lanagatik, euskarazko autore batek lehen aldiz lortzen zuelarik.
**[[Azaroaren 16]]an [[San Salvador]]en 6 jesuita hil zituzten ([[Ignacio Ellakuria|Ignacio Ellacuria]], Ignacio Martin-Baro, Segundo Montes, Joaquin Lopez y Lopez, Juan Ramon Moreno eta Amado Lopez). Askapenaren teologia defendatzen zuten eta hilketak [[El Salvadorko Gerra Zibila]]ren baitan gertatu ziren.
 
===Kirolak===
* [[1980ko Udako Olinpiar Jokoak]] antolatu zituzten [[Mosku]]n ([[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESB]]). Sobietarrak garaileak izan ziren dominei dagokienez eta bigarrenak [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa]] izan zen. Atleta nabarmenen artean Steve Ovett, Sebastian Coe eta Tatiana Kazankina izan ziren. [[AEBAmeriketako Estatu Batuak|AEBek]]ek eta beste 64 herrialdek boikota egitea erabaki zuten, [[Gerra Hotza]]ren garaian bete-betean.
**[[Maiatzaren 14]]an [[Martin Zabaleta]] bihurtu zen [[Everest]]eko gailurrera iritsi zen lehen euskaldun, Pasang Temba sherpa lagun zuela.
**Urte hartan bertan [[Kaiku Arraunaren Kirol Elkartea]]k [[Kontxako Bandera]] erdietsi zuen, baita hurrengo bi urteetan ere, hamarkadan garaipen gehien lortu zuen kluba izan zelarik.
106. lerroa:
* [[1983]] eta [[1984]]an [[Bilboko Athletic Kluba]]k Espainiako Futbol Liga irabazi zuen, historiako bere zazpigarrena eta zortzigarrena, Argote, Zubizarreta, Dani eta Goikoetxea jokalariekin, besteak beste, eta Javier Clemente entrenatzailearekin.
 
* [[1984ko Udako Olinpiar Jokoak]] egin zituzten [[Los Angeles]]en ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]). Herrialde anfitrioia izan zen garaile argia alde handiz, eta Carl Lewis, Daley Thompson, Michael Gross, Mary Lou Retton eta Michael Jordan nabarmendu ziren beste batzuen artean. Bestela, 14 herrialdek uko egin zion parte hartzeari, tartean [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESB]], [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemania]] eta [[Bulgaria]].
 
* [[1985]]ean [[Saski Baskonia]] taldeak, "Caja de Alava" izenarekin, historiako bere lehenengo titulua irabazi zuen, Asoziazio Kopa hain zuzen ere CAI Zaragozaren aurka.
115. lerroa:
* [[1987]]an [[Bidasoa Kirol Kluba]]k bere lehenengo Eskubaloi Liga Txapelketa irabazi zuen, FC Barcelonaren aurka.
 
* [[1988ko Udako Olinpiar Jokoak]] aurrera atera zituzten [[Seul]]en ([[Hego Korea]]). [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]], [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak]] izan ziren domina gehien lortu zituztenak, orden horretan eta beste herrialdeetatik tarte handiz. Atleten artean Matt Biondi, Kristin Otto, Steffi Graff, Naim Suleymanoglu eta Sergei Bubka aipatzekoak dira.
 
* [[1989]]an [[Bera Bera eskubaloia|Akaba Bera Bera]] emakumezkoen eskubaloi taldea sortu zuten.
 
=== Pertsona nabarmenak ===
* [[Carlos Garaikoetxea Urriza|Carlos Garaikoetxea]] [[Euskal Autonomia ErkidegoErkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]]ko lehendakaria izan zen [[1980]]tik [[1985]]era [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] alderdiarekin. Hurrengo urtean, barneko ika-miken ostean, [[Eusko Alkartasuna]] partidua sortu zuen beste kide batzuekin batera.
 
* [[Dalai Lama]]ri ([[Tenzin Gyatso]]) [[Bakearen Nobel Saria]] eman zioten [[1989]]an, [[Tibet]]en aldeko borrokagatik.
128. lerroa:
* [[Desmond Tutu]] gotzain [[hegoafrika]]rrak [[Bakearen Nobel Saria]] lortu zuen [[1984]]an [[apartheid]]aren aurkako borrokagatik. Hala ere, nabarmendu da HIESa, tuberkulosia, sexismoa eta pobreziaren kontra lan egitearren.
 
* [[Felipe González]] [[Espainia]]ko presidente izendatuta [[1982]], [[1986]], [[1989]] eta [[1993]]an [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOE]] alderdiarekin. Bere agintaldietan [[Europako Ekonomia Erkidegoa]]n sartu zuen herrialdea, eta beste afera batzuen artean [[GAL]] talde terroristarekin bere gobernuak edukitako balizko inplikazioa ikertu zuten.
 
* [[François Mitterrand]] [[Frantzia]]ko presidentea izan zen [[1981]] eta 1995 artean, [[Frantziako Alderdi Sozialista|Alderdi Sozialistarekin]]. Charles de Gaulleren gobernuan parte hartu zuen gaztetan Bigarren Gerra Mundua amaitu ondoren eta, besteak beste, [[Europar Batasuna]]ren bultzatzailea izan zen.
134. lerroa:
* [[Lech Wałęsa]] buruzagi [[polonia]]rra [[Solidarność]] sindikatuaren buru bihurtu zen [[1981]]ean, askatasunaren aldeko borrokagatik [[Bakearen Nobel Saria]] eman zioten [[1983]]an eta 1990 eta 1995 artean herrialdeko presidentea izan zen.
 
* [[Margaret Thatcher]] [[Erresuma BatuBatua|Erresuma Batuko]]ko lehen ministroa izan zen 1979 eta 1990 artean [[Erresuma Batuko Alderdi Kontserbadorea|Alderdi Kontserbadorearekin]]. [[Falklandetako Gerra]] izan zen bere agintaldiaren pasarte ezagunenetakoa.
 
* [[Mikhail Gorbatxov]] [[SESBSobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESBeko]]eko presidente komunista izan zen [[1985]] eta 1991 artean. ''[[Glasnost]]'' eta ''[[Perestroika]]'' prozesuei esker erregimen zaharra bertan behera utzi eta Gerra Hotza amaitzen laguntzeagatik Bakearen Nobel Saria eskuratu zuen 1990ean.
 
* [[Ronald Reagan]] [[AEBAmeriketako Estatu Batuak|AEBetako]]etako presidente errepublikarra izan zen [[1981]] eta [[1989]] artean. Gerra Hotzaren garaian nabarmendu zen komunismoaren aurkako politikagatik, baita Iran, Nikaragua, Libia eta Grenadan egindako interbentzio militarrengatik.
 
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/1980ko_hamarkada"(e)tik eskuratuta