Wikipedia

Bi Arrosen Gerra: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.210 edits
Orrialde berria: Gura, gerra, eta saldukeria. Hiru adjektibo guzti hauek laburtzen dute Ingalaterrako gerra. Gerra edo gudu honek Ingalaterra odolostu zuten hogeita hamar urte inguru. Lancaster f...
1. lerroa:
Gura, gerra, eta saldukeria. Hiru adjektibo guzti hauek laburtzen dute Ingalaterrako gerra. Gerra edo gudu honek Ingalaterra odolostu zuten hogeita hamar urte inguru. Lancaster familiako kideek eta York etxearen arteko borroka bat egon zen Ingalaterrako tronua lortzeko, eta Erdi Aroko liskar handienetariko bat izan zen. Gerra honetan etxe garrantzitsuenetarikoak parte hartu zuten. Gerra hau hobeto ulertzeko, laburpen bate gin behar dugu gertaera garrantzituei. Eta ez da erraza izango. Gerra honek izen berezi bat zuen “Arrosen Gerra”.
{{Gerra infotaula|
==Zergatik deitzen zen horrela?==
izena=Bi Arrosen Gerra|
Etxe bakoitza ikur bat zeukan, lehena Etxea Lancaster (arrosa gorria), eta, bestetik, York Ganberako (arrosa zuria).
irudia=[[Fitxategi:Choosing_the_Red_and_White_Roses.jpg|300px]]|
==Lancaster etxea: arrosa gorria==
oina= <small>[[Shakespeare]]ren ''Henry VI'' antzerki lanean oinarritutako Henry Payneren pintura ([[1908]]). Bertan, bi fakzioetako kideek arrosa zuria edo gorria hartzen dute Temple Gardenean, zein alderdiren aldekoak diren adierazteko.</small>|
Bere kide nabarmenena Enrike VI. Izan zen. Errege honek ezintasun metal batekin gobernatu zuen, gobernatu zuen etapan, krisi ekonomiko eta politikoa zegoen. Berarekin galdu ziren Frantzian zeuden azken lurraldeak (Ingalaterrakoak ziren lurralde horiek). Erresuma osoan anarkia piztu zen, protesta olatu bat eragin zuena. Ezegonkortasuna noblezia rebelde batez sustatuta zegoen, noblezia horrek probetxatu egiten zuen edozein aitzakia monarkari esateko beraiek noblezian autoritatea zeukatela. Enrike VI. Margarita de Anjourekin ezkonduta zegoen, jatorri Frantsesa zeukana.
data=[[1455]]–[[1487]]|
==York etxea: arrosa zuria==
lekua=[[Ingalaterra]], [[Gales]] eta Calais|
Lankaster etxearen koroa kentzeko prest zeuden. Pertsona nabarmenena Rikardo Plantagenet zen, Yorkeko dukea. Bere semearekin Eduardo IV eta lobarekin Warwickeko kondea. Pertsonaia hau “Kingmarker” edo “Errege egilea” azpizena zuen. Erregearen atzetik Ingalaterrako pertsonarik aberatsena zen. Eta aberats hori erabili zuen talde baten edo bestearen alde zegoen bere arabera nolakoa zen kontuan hartuta.
emaitza=* Hasieran, [[York etxea|York etxekoen]] garaipena, 20 urtez gobernatu zutena
==San Albano batailan (1455)==
* Amaieran, [[Lancaster etxea|Lancaster etxekoen]] garaipena
York etxea eraso bat bidali zuen, Enrike VIren aginpidea txarto zegoenean. Rikardo de York zuzentzen zuen lautada garaipen handia lortu zuen, garaipen honek eragin zuen Rikardo de Yorkek bere titulua berreskuratzea. Titulu honek baimena ematen zion errege bat bezala gobernatzeko eta lehenengo postuan jartzeko Ingalaterrako tronua oinordetzan hartzeko. Bere asmoa, semea errege izendatzea zen, oraindik 18 urte ez zituena, Eduardo de Westminster, baina bere benetako asmoa zen; tronua berarentzat izatea. Uste zuenez oposizioa ez zuela aurkituko; bere ideiak edo asmoak Parlamentuari proposatu zizkien. Azkenean akta zinatu egin zen (1460). Akta horretan bere ideiak onartu egiten ziren.
* [[Fitxategi:Tudor Rose.svg|20px]] [[Tudor etxea|Tudor dinastiaren]] ezartzea|
Margarita de Anjouri ez zitzaion ideia ona iruditu, orduan bere semeari oinordetzaren kanpoan uzten zitzaion. Laguntza bila joan zen Yorken herrietara eta 1460. urtean erasotzen die Wakefield batailan. Guztien ustekaberako Rikardori eta bere semeari Edmundo, bizitza kostatu zitzaien.
gudulari1=[[Fitxategi:White Rose Badge of York.svg|20px]] [[York etxea]]||
Esaten dute, Lancaster etxekoek haien buruak paperezko korona batekin gazteluko harresian ipini zituztela.
gudulari2=[[Fitxategi:Red Rose Badge of Lancaster.svg|20px]] [[Lancaster etxea]]||
Baina Yorkentzat ez zegoen guztia amaituta, monarka jarraitzen zuen erotazun erasoak edukitzen, eta erresumaren ezegonkortasuna mantendu zen hainbat urtez.
komandante1=[[Fitxategi:Arms of Richard of York, 3rd Duke of York.svg|20px]] [[Rikardo Yorkekoa]]<br>[[Fitxategi:Arms of the Earl of March.svg|20px]] [[Eduardo IV.a Ingalaterrakoa]]<br>[[Fitxategi:Arms of Thomas of Lancaster, 1st Duke of Clarence.svg|20px]] [[Rikardo III.a Ingalaterrakoa]]||
==Towton bataila==
komandante2=[[Fitxategi:Royal Arms of England (1470-1471).svg|20px]] [[Henrike VI.a Ingalaterrakoa]]<br>[[Fitxategi:Arms of Margaret of Anjou.svg|20px]] [[Margarita Anjoukoa]]<br>[[Fitxategi:Arms of the Prince of Wales (Modern).svg|20px]] [[Eduardo Westminsterkoa]]<br>[[Fitxategi:Arms of Edmund Tudor, Earl of Richmond.svg|20px]] [[Henrike VII.a Ingalaterrakoa]]||
Bataila horretan 75.000 soldadu hartu zuten parte. Esaten dute; bataila horretan, egun batean Ingalaterrako historian baino soldadu gehiago hil zirela.
|
Ez dakigu egia den baina suposatzen da garaipen garrantzitsua izan zela Yorkentzat. Garaipena ahalbidetzen du Eduardo IV. Yorkeko tronura igotzen, Warwikeko kondearen aginpidean aginduko duena.
}}
==Eduardo IV.ren ezkontza sekretua eta bere eraginak==
'''Bi Arrosen Gerra'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> [[1455]] eta [[1485]] artean, Ingalaterrako erregetzarako lehian, [[York etxea]] (arrosa zuria ikur zuena) eta [[Lancaster etxea]] (arrosa gorria ikur zuena) aurrez aurre ezarri zituen gerra zibila izan zen. ''Bi Arrosen Gerra'' edo ''Arrosen Gerra'' izena [[Erromantizismo]]an sortu zen, etxe bien ikurra arrosa zelako.
Eduardo IV. sekretuan ezkonduko da Isabel Woodvillerekin, ezkontza honek emaztearen familiarentzat ona izango da. Zergatik? Warwikeko kondea akordu bat zeukan familia horrekin, erregea Isabelekin ezkontzeko eta familiarentzat ona izango dena da; Ingalaterra Frantziarekin kontaktu guztiak galduko zituen.
 
Erregearen jarrera oso txarra zenez, Warwik erregearen kontra hasi zen ezkutuan baina oso azkar harrapatu zioten eta atzerrira bidali zioten. Ingalaterratik kanpo ez ziren lasaitzen, Margarita erreginarekin hasi zen kontaktazen eta bien hartean planifikatu zuten eraso bat tronua Landasterrek berriro edukitzeko.
Guda, batez ere, [[aristokrazia|aristokrata]] lurjabeek eta [[feudalismo|jaun feudalek]] egin zuten. Alderdi bat edo bestea hautatzea nobleen arteko ezkontza dinastikoen araberakoa izan zen. Lancaster etxearen sortzailea [[Joanes Gantekoa]] ([[1340]]-[[1399]]), [[Eduardo III.a Ingalaterrakoa]]ren hirugarren semea izan zen. York etxearena, berriz, haren anaia [[Edmundo Langleykoa]] ([[1341]]-[[1402]]), Eduardo III.aren laugarren semea.
==Barnet batailan erasotu zuten (1471)==
 
Warwik eta Margarita garaipen erraz bat espero zutenez, iragarpen guztien kontra jotzen dute, Warwik kondea hil egiten da bataila horretan eta Eduardo atxilotu egiten dute Londreseko dorrean, geroago bertan hil egiten dute. Porrot honek eragiten du koroa Yorken eskuetan geratzea. Gutxienez 14 urtez, baina Eduardo IV. Yorkekoa hiltzen denean gauzak korapilatu egiten dira berriro. Baina hurrengo oinordekoak horaindik umeak ziren. Eduardo V. eta Rikardo de York txikia, Gloukester kondearen eskuetan geratzen dira; hau da bere osaba Rikardorekin. Rikardo, honekin lortu nahi zuena zen; lehenengo tronu oinordekoa izan. Horretarako baztertu behar zituen bere printzeak, lehenago, sasiko deitu zituenak. Printzeak Londreseko dorrean itxi zituen. Geroago hiltzea bidali zituen.
== Historia ==
==Tudor familiaren sorrera==
[[Ehun Urteko Gerra]]n izaniko galerek eta [[Lancaster etxea|Lancaster etxeko]] [[Henrike VI.a Ingalaterrakoa|Henrike VI.ak]] errege izateko gaitasunik ez erakusteak [[Rikardo Yorkekoa]]ren eta [[Richard Neville, Warwickeko 16. kondea|Warwick kondearen]] altxamendua ekarri zuten. Saint Albans ([[1455]]), Northampton ([[1460]]) eta Towntongo ([[1460]]) guduak galdu ondoren, Henrike VI.ak erregetza utzi behar izan zuen Rikardo Yorkekoaren seme zen [[Eduardo IV.a Ingalaterrakoa|Eduardo IV.aren]] alde.
Oztoporik gabe eta Parlamentuaren euskarri guztiarekin Rikardo, erregea izatea lortu zuen eta Rikardo III. izenarekin hartu zuten. Horrekin batera Arrosen arteko Gerra amaitzean zegoen, Lancaster etxea galdu zuela ematen zuen, baina ez zen horrela, hil zuten erregeen familiarrek tronua berreskuratzea eskatzen zuten eta denboraldi horretan, dinastia talde berri bat sortu zen “Tudorrrak”.
 
Familia honek, erail zuten Enrike IV. erregearen familiarrak ziren. Haien ordezkari nagusiena Enrike Tudor zen, Enrike tronou berreskuratzea eskatzen zion Rikardo III.ari. Bosworth batailan bi taldeak aurre egin ziren bata besteari, baina Yorkisten noble batzuek saldu egin ziren beste taldeari, hau da, Tudorren aldez jarri ziren, Rikardo ia armadarik ez zuenez, hil egin zen. Bere gorputza talde irabazleari eman zioten eta bere gorputza lurperatu zuten Leizester Katedralean. Bitartean Enrike errege izendatu zuten “Enrike VIII. Tudor” izenarekin koroatu zuten. Enrike VIII. eta Isabel Yorkekoa ezkondu zirenean, Lancaster etxea eta York etxea batu egin ziren eta horrela Arrosen arteko Gerra amaitu egin zen. Etxeen ezkutua Tudor familiarena izango zen.
Hala eta guztiz ere, Warwickek, Rikardo Yorkekoarekin elkar hartuta, Henrike VI.a ezarri zuen berriz errege [[1470]]ean. Tewkesburyko gudua irabazi ondoan, Eduardo IV.ak erregetza hartu zuen berriro [[1471]]n. [[1483]]an, [[Eduardo V.a Ingalaterrakoa|Eduardo V.a]], Eduardo IV.aren semea, errege izendatu zuten, baina [[Rikardo III.a Ingalaterrakoa|Rikardo III.a]] osabak hil eta [[Henrike VII.a Ingalaterrakoa|Henrike Tudor]] Lancastertarren ondorengoak erregetza hartu zuen Henrike VII.a izenaz. Bi alderdien arteko gatazkak erregea Eduardo IV.aren alaba zen Elisabet Yorkekoarekin ezkondu zenean amaitu ziren ([[1485]]).
 
Bi Arrosen Gerrak [[Plantagenet|Plantagenet etxea]] suntsitu eta jaun feudalen aginpidea ahuldu zuen. Era berean, [[Ingalaterra]]k [[Europa]]n zuen eragina gutxitu zuen. Ordainetan, [[burges]]en itzalaren hazkundea eta [[Tudor etxea]]ren agintaldiko monarkia zentralizatuaren hasiera ekarri zuen. Historialarien ustez, gerra hark Ingalaterrako [[Erdi Aroa]]ren bukaera eta [[Pizkunde]]aren hasiera seinalatzen du.
 
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2014/11/21}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
 
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* {{en}} [http://www.warsoftheroses.com/ Wars of the Roses] Warsoftheroses.com
* {{en}} [http://www.threetwoone.org/diagrams/wars-of-the-roses.gif Bi Arrosen Gerraren diagrama] Threetwoone.org
 
[[Kategoria:Ingalaterrako Gerra Zibila]]
 
{{NA lotura|es}}
{{NA lotura|he}}
{{NA lotura|hr}}
{{NA lotura|no}}
{{NA lotura|sv}}
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Bi_Arrosen_Gerra"(e)tik eskuratuta