Wikipedia

Brusela: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
39. lerroa:
 
== Historia ==
Brusela izena lehenbiziz Broucsella moduan agertu zen. Izenaren jatorria ''bruk ('' (zingira) eta ''sell'' (kokaleku), hau da, zingiraren kokaleku hitzetatik dator<ref>Geert van Istendael Arm Brussel, uitgeverij Atlas, ISBN 90-450-0853-X</ref> hitzetatik dator. Bruselaren jatorria San Gaugericusen kapera bat izan zen, Senneko irla batean eraikita 580 urtearen inguruan<ref>"Brussels History". City-data.com. Retrieved 5 July 2009.</ref>. San Vindicianusek, Canbraiko apezpikuak, ''Bosella'' aipatu zuen 695ean<ref>Jean Baptiste D'Hane, François Huet, P.A. Lenz, H.G. Moke (1837). Nouvelles archives historiques, philosophiques, et littéraires (in French) 1. Gent: C. Annoot- Braeckman. p. 405. Retrieved 11 September 2010.</ref> oraindik herrixka bat zen. Bruselaren fundazio ofiziala 979aren inguruan kokatzen da, Behe Lotaringiako Karlos dukeak Santa Gudulako erlikiak ekarri zituenean Moorseletik San Gaugericus kaperara. Karlosek lehenengo gotorlekua eraiki omen zuen, irla berean.
Leuveneko Lambert I.ak Karlosen alabarekin ezkontzean, Bruselako konderria lortu zuen. Tokia ondo kokatuta zegoenez, Senneren ondoan eta Brujas, Gante eta Koloniako bidean, Brusela laster hazi eta merkataritza gune garrantzitsua bilakatu zen. Populazioa 30.000 biztanle heltzeanizatean, ondoko zingirak lehortu zituzten hiriaren hazkundea errazteko. Leuveneko konteek ''Brabanteko dukeak'' titulua eskuratu zuten 1183-1184 artean. XIII. mendean hiriak lehenengo harresiak izan zituen<ref>(Dutch) Zo ontstond Brussel Vlaamse Gemeenschapscommissie – Commission of the Flemish Community in Brussels</ref>.
[[File:Charles de France fondateur de Bruxelles 976 MOD.jpg|thumb|Lorrenako Karlos, Bruselako fundatzailea]]
Mende horretan erabaki zen agiri ofizialetan latinaren ordez, nederlandera erabiltzea.
Hiria etengabeko handitzeak behartu zuen beste harresi eraztun bat eraikitzea (1356-1383). Gaur egun posible da hauetariko aztarna batzuk ikustea, gehienbat eraztun txikiatxikiarenak. Alderdi zaharra inguratzen duten zenbait errepidek nabarmen adierazten dute nondik zihoan antzinako murrua.
XV. mendean, Flandesko Margarita III.a eta Filipe Burusoilaren (Burgundiako dukea) ezkontzaren ondorioz, ''Valois Etxea ''eta Brabanteko dukerria bildu ziren, haien Antonio oinordekoarekin. Geroago, leinu hau Habsburgoekin lotu zen (Austriako Maximiliano, ''Maximiliano I.a, Erromako Enperadore Santua '' eta Burgundiako Mariaren ezkontza, Bruselan jaio zena). Honen ondorioz, Brabantek independetzia galdu zuen baina Brusela Herbeheretako hiriburua bilakatu zen.
1516an Karlos V.a, 1506tik Herbeheretako oinordekoa, Espainiako errege aukeratu zuten Bruselako katedralean. Haren aitonarenAitonaren heriotzaren ondoren, Maximiliano I.a 1519an, Habsburgoren inperioa heredatu zuen, beraz, Erromako Enperadore Santuaren titulua ere.
1695ean, Frantziako Luis XIV.ak agindu zuen Brusela bonbardatzea. Honek eta ondoriozko suteak eragin zuten Bruselak inoiz izan duen hondamendirik handiena. Plaza Handia eta 4.000 etxe birrinduta gertatu ziren. Geroago, hiriko gunea berreraiki zen itxuraldaketa sakonarekin, gaur egun nabaria da. 1746an, Frantziak Austriako Ondorengotza Gerran hiria okupatu zuen, baina hiru urteren buruan Austriari bueltatu zion. ▼
 
▲1695ean, Frantziako Luis XIV.ak agindu zuen Brusela bonbardatzea. HonekGertaera honek eta ondoriozko suteak eragin zuten Bruselak inoiz izan duen hondamendirik handiena. Plaza Handia eta 4.000 etxe birrinduta gertatubirrindu ziren. Geroago, hiriko gunea berreraiki zen itxuraldaketa sakonarekin, gaur egun nabaria dadena. 1746an, Frantziak Austriako Ondorengotza Gerran hiria okupatu zuen, baina hiru urteren buruan Austriari bueltatu zion.
Bruselak Austriarekin iraun zuen 1795 arte, Frantzia Herbeheretako hegoaldeaz jabetu zenean. Brusela Dyle departamentuko burua bilakatu zen eta Frantziaren menpean egon zen 1815 arte. Urte horretan Herbeheretako Erresuma Batuaren zati bat zen. Dyle departamentuak Hegoaldeko Brabant izena hartu zen etazuen, Brusela harenhiriburua hiriburuaizanik.
1830ean Belgikako iraultza gertatu zen Auber operaren antzezpen baten ostean, ''Porticiren mutua, ''La Monnaie antzokian. Brusela izan zen estatu eta gobernu berriaren egoitza. 1831ko uztailaren 21ean, Leopoldo I.a belgiarren lehenengo errege izan zen. Honek harresiak bota eta eraikin berriak altxatu zituen. Independentziaren ondoren, hiriak hainbat aldaketa izan zituen. Senne ibaia osasunerako arrisku handia bilakatu zenez, estali zen eta horren lekuan bulebarrak agertu ziren. ▼
 
▲1830ean, Belgikako iraultza gertatu zen Auber operaren antzezpen baten ostean, ''Porticiren mutua, '', La Monnaie antzokian. Brusela izanaukeratu zen estatu eta gobernu berriaren egoitza izateko. 1831ko uztailaren 21ean, Leopoldo I.a belgiarren lehenengo errege izanizendatu zen. Honek harresiak botabotatzeaz etagain eraikin berriak altxatu zituen ere. Independentziaren ondoren, hiriak hainbat aldaketa izan zituen. Senne ibaia osasunerako arrisku handia bilakatu zenez, estali zen eta horren lekuan bulebarrak agertu ziren.
Belgikaren independentzia unean, Bruselako populazioaren bi heren hizkuntzaz nederlanderadunak ziren, nahiz eta 1921 arte frantsesa izan zen administrazioko hizkuntza bakarra eta eliteen hizkuntza, eta XIX-XX. mendeetan zehar azken hau bihurtu zen hiriko biztanle gehienen hizkuntza. Halaere, urte horretan Belgika hiru hizkuntz-eskualdetan banatu zen: Flandesen neerlandera, Walonian frantsesa eta Bruselan elebiduna. ▼
 
▲Belgikaren independentzia unean, Bruselako populazioaren bi heren hizkuntzaz nederlanderadunak ziren, nahiz eta 1921 arte frantsesa izan zen administrazioko hizkuntza bakarra eta eliteen hizkuntza, izan etazen. XIX-XX. mendeetan zehar azken hau bihurtu zen hiriko biztanle gehienen hizkuntza. Halaere, urteaipatutako horretanurtean, Belgika hiru hizkuntz-eskualdetan banatu zen: Flandesen neerlandera, Walonian frantsesa eta Bruselan elebiduna.
 
I. Mundu Gerran, alemaniarrek Brusela okupatu zuten kalte handirik egin gabe. II. Mundu Gerran, berriz, britainiarrek alemaniarren eskuetatik askatu zutenerako, egindako kalteak handiagoak izan ziren.
 
Gerraren ondoren, Brusela modernizatu zen. Ipar-hegoaldeko konexioa, hiriko tren geltokirik handienak lotze,lotzen zituena, 1952an bukatu zen. Bruselako premetroa 1969an eta metroa 1976an amaitu ziren. 1960tik Brusela, ''de facto'', Europar Batasuneko hiriburua bilakatu zenez eraikin historiko askougari behera bota zituztenziren beste berri batzuk kokatzeko haien lekuan. Prozesu honi ''Bruselizazioa'' deitu zen.
 
Brusela haren eskualdearen hiriburua da 1989tik. Bere estatusa elebiduna da eta Flandes eta Waloniarekin Belgikako hiru eskualdeak osatzen ditu<ref>"The Belgian Constitution (English version)" (PDF). Belgian House of Representatives. January 2009. Retrieved 5 June 2009. <q>Article 3: Belgium comprises three Regions: the Flemish Region, the Walloon Region and the '''Brussels Region'''.
Article 4: Belgium comprises four linguistic regions: the
Dutch-speaking region, the French-speaking region, the bilingual region
of '''Brussels-Capital''' and the German-speaking region.</q></ref><ref>"Brussels-Capital Region: Creation". ''Centre d'Informatique pour la Région Bruxelloise'' (Brussels Regional Informatics Center). 2009. Retrieved 5 June 2009. <q>Since 18 June 1989, the date of the first regional elections, the '''Brussels-Capital Region''' has been an autonomous region comparable to the Flemish and Walloon Regions.</q><sup>[''dead link'']</sup> (All text and all but one graphic show the English name as '''Brussels-Capital Region'''.)</ref>.
 
== Europar Batasuna ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Brusela"(e)tik eskuratuta