Karlos III.a Nafarroakoa: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary
33. lerroa:
 
== Biografia ==
Nafarroako infantea zela, [[1378]]an1378an, aitak aginduta, [[Karlos V.a Frantziakoa]]rekin negoziatzeko enbaxada zuzendu zuen. Karlosek infantea atxilotu zuen, eta Nafarroak Frantzian zituen lurraldeak bahitzea erabaki; [[Cherbourg-Octeville|Cherbourg]] menperaezina besterik ez zen onik atera. Egindako itaunketan, agerian geratu ziren [[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos II.ak]] [[Logroño]] hiribildua lortzearren egindako prestaketak. [[Frantzia]]rrek [[Henrike II.a Gaztelakoa]]ri jakinarazi zioten, eta hark [[1378ko Nafarroa-Gaztela Gerra|Nafarroako Erresumaren inbasioa]] agindu zuen, eta Karlos II.a [[Brionesko ituna]] sinatzera behartu.<ref>{{erreferentzia|izena1= Joseph Fr. |abizena1= Michaud |izena2= Louis Gabriel |abizena2= Michaud |izenburua= Biographie universelle ancienne et moderne |argitaletxea= Desplace |urtea=1854 |orrialdea= 560}}</ref> Karlos [[1380]]an askatu zuten.<ref>{{erreferentzia|abizena= Herreros Lopetegi |izena= Susana |izenburua= Navarra en la órbita francesa |bilduma= Historia Ilustrada de Navarra|urtea= 1993|lekua= Iruñea|argitaletxea= [[Diario de Navarra]] |ISBN =84-604-7413-5}}</ref>
 
Infanteak [[1375]]ean1375ean [[Leonor Gaztelakoa]], [[Henrike II.a Gaztelakoa]]ren alaba, ezkondu zuenez, erresuma bien arteko eztabaidak bukatu ziren.<ref>{{erreferentzia |abizena1 = Darst |izena1 = David H. |izenburua= Leonor de Navarra (1350-1415), Queen of Navarre|bilduma= The Feminist Encyclopedia of Spanish Literature: A-M|urtea= 2002|argitaletxea= Greenwood Publishing Group|lekua= Westport|editore1-abizena = Pérez |editore1-izena= Janet| editore2-abizena= Ihrie |editore2-izena= Maureen|url=https://books.google.com/books?id=thba9JxuDXAC&pg=PA347}}</ref> Ezkontza-ituna egin eta gero, errege bien arteko adiskidetasuna sortu zen, gerora [[Joanes I.a Gaztelakoa|Joanes I.a]] eta [[Henrike III.a Gaztelakoa|Henrike III.a]] erregeekin iraungo zuena.
 
Bere aita ez bezala, Nafarroan bizi izan zen, eta barne politikan modernizatze aldaketak egin zituen, hala nola [[Nafarroako Foru Orokorra]]. Karlos III.aren erregealdian Iruñeko hiru burguek ([[Nafarreria (Iruñea)|Nafarreria]], [[San Nikolas]] eta [[San Zernin]]) bat egin zuten. Horretarako 1423an [[1413Batasun Pribilegioa]]an sinatu zuen. 1413an, [[Cort|Gortea]] edo Epaitegi Gorena bultzatu zuen.<ref>Amama [[Joana II.a Nafarroakoa]]k sortua.</ref>
 
Garai hartako krisialdi ekonomikoak eta gizartearen aristokraziartzeak (alboko [[Aragoiko Erresuma]]n bezala) Karlos III.aren kanpo politikan bakea bilatzea eta Nafarroako egoera kontuan hartzea bultzatu zuten.
43. lerroa:
[[Gaztelako Erresuma|Gaztela]], [[Aragoiko Erresuma|Aragoi]], [[Frantzia]] eta [[Ingalaterra]]rekiko harremanak lasaitzen saiatu zuen, lankidetza, [[Avignon]]go [[Aita Saindua|Aita Sainduen]] alde egitea eta elkar ezkontzak bultzatuz.
 
[[Aragoiko Erresuma|Aragoirekin]] harremanak estutzeko asmotan, Karlos III.aren alaba nagusi [[Blanka I.a Nafarroakoa|Blanka]]k [[Martin I.a Sizilakoa]] ([[1402]]) ezkondu zuen.
 
[[Granadako Erresuma|Granadaren]] aurkako gudetan parte hartu zuen, [[Gaztelako Erresuma]]rekinErresumarekin batera. [[Joanes II.a Aragoikoa|Joanes infantea]], [[Fernando I.a Aragoikoa]]ren semea, Isabel eta [[Blanka I.a Nafarroakoa|Blankarekin]] ([[1412]]) ezkondu zuen.
 
Era berean, Karlosen arreba [[Joana Nafarroakoa (1370-1437)|Joana Nafarroakoak]] [[Henrike IV.a Ingalaterrakoa]] ezkondu zuen.<ref>{{erreferentzia |abizena1 = Valente |izena1 = Claire |izenburua= Joan of Navarre (c.13750-1437)|bilduma= Historical Dictionary of Late Medieval England, 1272-1485|urtea= 2002|argitaletxea= Greenwood Publishing Group|lekua= Westport|editore1-abizena = Fritze |editore1-izena= Ronald H.| editore2-abizena= Robison |editore2-izena= William Baxter| url=https://books.google.com/books?id=thba9JxuDXAC&pg=PA347}}</ref>
 
[[Frantzia]]nFrantzian, [[Foix leinua]]rekin harremanak estutu zituen. Aitaren politika zabalkorra Frantzian lagatzeak [[Evreux leinua]] euskaldundu zuen. [[1404]]ko1404ko [[Parisko Ituna]] [[Karlos VI.a Frantziakoa]] izandako eztabaidak konpondu zituen, nafarrek [[Xanpaina (eskualde historikoa)|Xanpainan]] eta [[Brie]]n izandako [[Feudalismo|feudoei]] uko eginez.<ref name="EB"/> Bere administrazio buruzagi nagusiak ere nafarrak ziren.
 
1423an, tronuaren oinordekoarentzat [[Vianako Printzea]] titulua eratu zuen; lehendabiziko printzea haren iloba [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Karlos]] izan zen. Lehen 1415ean, Blanka bere oinordekoa norekin ezkonduko zen auzia izan zuen. Foixtarrek Joana lehen alabaren alarguna hautagai moduan aurkeztu zuten, [[Joanes I.a Foixkoa]] hain zuzen ere. Fernando I.a Aragoikoak, berriz, bere bigarren semea zen [[Joanes II.a Aragoikoa|Joanes]] proposatu zuen. Erregeak, frantziar eta aragoiarren arteko zalantza honetan, aragoiarren alde egin zuen.<ref name= Suarez>{{erreferentzia| abizena=Suárez Fernández |izena = Luis |izenburua= Fernando el Católico y Navarra: el proceso de incorporación del reino a la Corona de España |lekua=Madril |urtea=1985 |argitaletxea=Ediciones Rialp|orrialdea=41-42}}</ref> Erriberrin (1419ko azaroaren 6a) eta [[Guadalajara (Espainia)|Guadalajara]]n (1420ko otsailaren 18a) adostutako ezkontza-itunaren baldintzak honakoak ziren: Blankak eta bere ondorengoek tronua (eta baita Nemoursko konderria ere) jarauntsiko zituen, Erresuma atzerritar batek ezin izango zuen Nafarroako inolako eskualderik bereganatu eta Erresumako karguak nafarrak izango ziren. Horrela [[Trastamara]]tarrek Erresuma bereganatuko zukeen baina independentzia mantenduz.<ref name= Suarez/>
[[1423]]an, tronuaren oinordekoarentzat [[Vianako Printzea]] titulua eratu zuen; lehendabiziko printzea haren iloba [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Karlos]] izan zen.
 
Errege bakezalea eta adiskidetzailea izateagatik jarri zioten 'Noblea' ezizena. [[Arte]]ak bultzatu zituen, [[Iruñeko katedrala|Iruñeko katedral gotikoa]] bukatu, eta [[Tafalla]] eta [[Erriberriko Nafarroako Erregeen Jauregia|Erriberrin]] jauregiak eraiki. [[Erriberri]]n bertan hil zen [[1425]]ean1425ean. [[Iruñeko katedrala|Iruñeko katedralean]] lurperatu zuten.
 
Haren omenez 1997tik aurrera [[Nafarroako Gobernua]]k [[Karlos III.a Noblearen Gurutzea]] izeneko saria ematen du.