Mikhail Bulgakov: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
t Xirkan wikilariak «Mikhail Afanasievitx Bulgakov» orria «Mikhail Bulgakov» izenera aldatu du, birzuzenketaren gainetik
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
10. lerroa:
| heriotza hiria = [[Mosku]]
| heriotza herrialdea = [[Sobietar Batasuna]]
| sinadura = Mikhail_Bulgakov_signature.svg
}}
'''Mikhail Afanasievitx Bulgakov''' ([[Kiev]], [[Errusiar Inperioa]], gaur egun [[Ukraina]], [[1891]]ko [[maiatzaren 15]]a - [[Mosku]], [[1940]]ko [[martxoaren 10]]a) [[sobietar]] eleberrigile eta antzerkigilea izan zen.

Literaturan berandu samar hasi zelako, beharbada, Mikhail Bulgakov, 1920 inguruko errusiar idazle gazte gehienen ideologia politiko eta estetikoetatik at geratu zen. Eta nola ez zen bere ideiak ezkutatu zalea, ideologia ofizialaren aurkakotasuna jasan behar izan zuen: horra zergatik ez ziren haren idazlan gehienak argitaratu bera bizi zen artean. Baina, hala ere, ez zen marfilezko dorrean itxi, eta ahaleginak egiten segitu zuen, zen bezalakoa onar zezaten. Idazlearen eta aginpidearen arteko indarka hori bilakatu zen, hain zuzen, haren obraren gai nagusi. Errusiar tradizioan hain erroturik zegoen idazle-erantzukizun astunak ez zuen literaturaren parte jostaria gutxiestera bultzatu; aldiz, irudimenez gainezkako jario geldigaitza zuen, eta maite zituen literatura-egiuneak. Denetik idatzi zuen. Bere garaikoek, batez ere, [[antzerkigile]] gisa ezagutu bazuten ere, gaur egungo irakurleek aberastasun eta sakontasun gehiago aurkituko dute haren kontakizun eta eleberrietan.
 
=== Artista aginpidearen aurrez aurre ===
Bulgakov Kieven[[Kiev]]en jaio zen, intelektual familia batean. Gaztetatik hartu zuen literaturarako eta antzerkirako grina, baina Medikuntza[[medikuntza]] ikasi zuen, eta bi urtez egon zen [[sendagile]], landan. Geroago idatzi zituen orduan izandako esperientziak ''Mediku baten oroitzapenak'' ([[1927]]) izeneko liburuan. 1918an[[1918]]an, kontsulta-gela bat ireki zuen Kieven, iraultza[[Errusiar Iraultza|Iraultza]] puri-purian zegoela. 1920an[[1920]]an, sendagintza utzi eta literaturatik bizitzea deliberatu zuen. [[Kaukaso]] aldera joan zen lehenik, eta gero, Moskun[[Mosku]]n jarri zen bizitzen, behin betiko.
[[Fitxategi:Mediku baten oroitzapenak, Bulgakov.png|thumb|''Mediku baten oroitzapenak'', euskaratuta]]
 
Kazetaritzako lan grisetatik bizimodua ateratzen zuen bitartean asko idatzi zuen, eta genero askotan saiatu zen aldi berean. Gai arantzatsuak erabiltzen zituen, eta kosta egiten zitzaion argitaratzaileak aurkitzea. Moskuko Arte Antzerkiak berariaz eskatuta, Gerra Zibilari buruz idatzirik zuen eleberria (''Guardia zuria'', [[1925]]) egokitu zuen antzerkirako, ''Turbindarren egunak'' izenburuaz. [[1926]]an eman zen lehen aldiz, eta arrakasta ikaragarria izan zuen ikusleen aldetik, baina kritika proletarioa aurka atera zitzaion, eta sobietarren aurkakotzat eta ''barneko deserritutzat'' jo zuten egilea.
 
Berehalaxe, satirazko beste bi komedia taularatu zituen Moskun: ''Zoeren apartamentua'' ([[1926]]), Vakhtangov antzokian, zenbait zirkulutako ustelkeria morala gaitzat harturik; eta ''Uharte purpura'' ([[1928]]), Tairoveko Ganbera Antzokian, antzerki-mundua eta [[zentsura]] gai hartuta. Prentsa ofiziala berriro oldartu zitzaion eta, bat-batean, [[1929]]aren hasieran, kendu egin zituzten antzokietatik haren lan guztiak. Aldez aurretik, ''Ihesa'' izeneko Bulgakoven antzezlana ere debekatua izan zen, Gorkiren[[Gorki]]ren oniritzia izan zuen arren. Data hartatik aurrera ez zioten lanik argitaratu, ez haren antzezlanik oholtzaratu ere. Nora jo ez zekiela, zuzenean Stalini[[Stalin]]i idatzi zion. Horrek, telefonoz pertsonalki deitu zion eta bideak egin zituen Arte Antzerkiak lanpostu finko bat eskain ziezaion. 1932an[[1932]]an, ''Turbindarren egunak'' berriro antzezteko baimena eman zuten. Gertakari hori zela- eta ondorioztatu da, era okerrean, Bulgakov, handik aurrera, Stalinen babespe sekretuan bizi izan zela.
Moskuko Arte Antzerkiak berariaz eskatuta, Gerra Zibilari buruz idatzirik zuen eleberria (''Guardia zuria'', 1925) egokitu zuen antzerkirako, ''Turbindarren egunak'' izenburuaz. 1926an eman zen lehen aldiz, eta arrakasta ikaragarria izan zuen ikusleen aldetik, baina kritika proletarioa aurka atera zitzaion, eta sobietarren aurkakotzat eta "barneko deserritutzat" jo zuten egilea. Berehalaxe, satirazko beste bi komedia taularatu zituen Moskun: ''Zoeren apartamentua'' (1926), Vakhtangov antzokian, zenbait zirkulutako ustelkeria morala gaitzat harturik; eta ''Uharte purpura'' (1928), Tairoveko Ganbera Antzokian, antzerki-mundua eta zentsura gai hartuta.
 
Idazten zuena argitaratzeko edo antzezteko egindako eginahal guztiek porrot egin bazuten ere, atsedenik gabe idazten jarraitu zuen Bulgakovek. Denboraldi batean, Molièreren[[Molière]]ren bizitza eta obra sakon aztertzeari eman zion. Azterketa-lan hartatik sortu ziren biografia bat, (''Moliére jaunaren bizitza''), ''Bourgeois gentilhomme''-ren egokitzapen libre bat, ''L'Avare''-ren (''«Zikoitza''») itzulpen bat, eta, batez ere, antzezlan bat : ''Jainkozaleen kabala''. Bulgakovek, azkenean, lortu zuen azken antzezlan hori ikus-entzuleetara heltzea, Antzerki Arteak oholtzaratu baitzuen 1936an[[1936]]an, prestakuntza handien ondoren eta [[Konstantin Stanislavski|Stanislavskirekin]] konponezin bat baino gehiago izan eta gero. Baina, emanaldi batzuen ostean, debekatu egin zuten. Orduan, Arte Antzerkia utzi, eta [[Bolxoi antzokia]]rekin izenpetu zuen kontratua, operarako libretoak idazteko. [[1938]]an, debekuak nolabait gainditzeko ahaleginetan, Stalini buruzko antzerki-lan bat idatzi zuen, ''Batum'', baina ez zuen antzezterik lortu. Gaixotasun luze batek penatu zuen arren, etengabe idazten jarraitu zuen harik eta, [[1940]]an, Moskun hil zen arte.
Prentsa ofiziala berriro oldartu zitzaion eta, bat-batean, 1929aren hasieran, kendu egin zituzten antzokietatik haren lan guztiak.
 
Hamar bat urte kosta zitzaion -utzi eta berriro hasi- bere eleberri ezagunena bilakatuko zena amaitzea:, ''Master i Margarita'' (''Maisua eta Margarita''), egileabilakatuko zena amaitzea. Egilea hil eta askoz geroago argitaratu zenazen, 1966an[[1966]]an. Estalinismoaren[[Estalinismo]]aren ostean, Bulgakoven obra pixkanaka-pixkanaka azaleratzen hasi zen, eta dezenteko arrakasta izan zuen errusiar irakurleen artean.
Aldez aurretik, ''Ihesa'' izeneko Bulgakoven antzezlana ere debekatua izan zen, Gorkiren oniritzia izan zuen arren. Data hartatik aurrera ez zioten lanik argitaratu, ez haren antzezlanik oholtzaratu ere. Nora jo ez zekiela, zuzenean Stalini idatzi zion. Horrek, telefonoz pertsonalki deitu zion eta bideak egin zituen Arte Antzerkiak lanpostu finko bat eskain ziezaion. 1932an, ''Turbindarren egunak'' berriro antzezteko baimena eman zuten. Gertakari hori zela-eta ondorioztatu da, era okerrean, Bulgakov, handik aurrera, Stalinen babespe sekretuan bizi izan zela.
 
Idazten zuena argitaratzeko edo antzezteko egindako eginahal guztiek porrot egin bazuten ere, atsedenik gabe idazten jarraitu zuen Bulgakovek. Denboraldi batean, Molièreren bizitza eta obra sakon aztertzeari eman zion. Azterketa-lan hartatik sortu ziren biografia bat, (''Moliére jaunaren bizitza''), ''Bourgeois gentilhomme''-ren egokitzapen libre bat, ''L'Avare''-ren (''Zikoitza'') itzulpen bat, eta, batez ere, antzezlan bat : ''Jainkozaleen kabala''. Bulgakovek, azkenean, lortu zuen azken antzezlan hori ikus-entzuleetara heltzea, Antzerki Arteak oholtzaratu baitzuen 1936an, prestakuntza handien ondoren eta Stanislavskirekin konponezin bat baino gehiago izan eta gero.
 
Baina, emanaldi batzuen ostean, debekatu egin zuten. Orduan, Arte Antzerkia utzi, eta Bolchoirekin izenpetu zuen kontratua, operarako libretoak idazteko. 1938an, debekuak nolabait gainditzeko ahaleginetan, Stalini buruzko antzerki-lan bat idatzi zuen, ''Batum'', baina ez zuen antzezterik lortu. Gaixotasun luze batek penatu zuen arren, etengabe idazten jarraitu zuen harik eta, 1940an, Moskun hil zen arte.
 
Hamar bat urte kosta zitzaion -utzi eta berriro hasi- bere eleberri ezagunena bilakatuko zena amaitzea: ''Master i Margarita'' (''Maisua eta Margarita''), egilea hil eta askoz geroago argitaratu zena, 1966an. Estalinismoaren ostean, Bulgakoven obra pixkanaka-pixkanaka azaleratzen hasi zen, eta dezenteko arrakasta izan zuen errusiar irakurleen artean.
 
=== Hiru inspirazio-iturri ===
Gogolek[[Gogol]]ek bezala (zalantzarik gabe, idazle horri zor baitzion gehien), hiru iturri erabili zituen Bulgakovek idazterakoan: errealismoa, satira eta fantasia. ''Guardia zuria'', autobiografikoa, neurri handi batean, lehenengoan kokatzen da. [[Armada Zuria|Zurien]] alde atera zen errusiar familia baten zoria deskribatzen da bertan. Eleberriko heroiak, ohoreagatik eta aberriagatik borrokan ari direla, konturatzen dira agintariek alde egiten dutela toki segurura, soldaduak bertan behera utzita. Hala ere, edozein agintari zerbitzatzeko prest dauden oportunistak mespretxatzen dituztenez, historian lekurik gabe geratzen dira. Bulgakoven asmoa ez zen izan historiako fresko bat margotzea, ez eta Iraultzaren "''sintesi literario"'' bat egitea ere; Bulgakovek, bere heroien ikuspegian kokaturik, gertakariak deskribatu baizik ez ditu egiten. Zenbait berezitasun (boltxebikerik[[boltxebike]]rik ia ez azaltzea, esate baterako) gertakariak Ukrainako Kieven kokatzen direlako ulertzen dira. Errealismoaren pisua orekatzeko, saihestu ezinezko hondamendi baten susmo itogarria elikatzen duten digresio lirikoak eta pasarte onirikoak sartu zituen.Bulgakoven merituetako bat zuriak eleberriko on edo zintzo gisa aurkezteko ausardia izatea izan zen, ideologia ofizialaren ikuspegiaren kontra. ''Ihesa'' antzezlanean ere agintariek traizio egindako ofizial zurien gaia jorratzen da, baina trufazko tonuan.
[[Fitxategi:Dom-muzey.jpg|thumb|left|Bulgakov Museoa, Moskun]]
Bulgakoven merituetako bat "zuriak" eleberriko on edo zintzo gisa aurkezteko ausardia izatea izan zen, ideologia ofizialaren ikuspegiaren kontra. ''Ihesa'' antzezlanean ere agintariek traizio egindako ofizial zurien gaia jorratzen da, baina trufazko tonuan.
 
Satiraren alorrean, kontakizun mordoxka bat idatzi zuen Iraultza ondorengo eguneroko bizitzako zailtasunak, burokraziaren gorakada, eta, Iraultzak gorabehera, gizadian betikoak diren bizio unibertsalak gaitzat hartuta. Hala ere, Bulgakovengan, ia beti, satirak fantasiara eramaten du, errealitatea desmuntatzeko bitarteko gisa erabiltzen baita, batez ere, ''Deabrukeria'' izenekoan. ''Zorigaiztoko arrautzak'' ([[1925]]) eleberri laburra, gizarte-esperimentazioko politika [[Leninismo|leninistaren]] arriskuei buruzko alegoria bat da: artean gutxi esperimentatutako aurkikunde zientifiko batez indarrez jabetu ondoren, burokrata batek [[narrasti]] ikaragarri batzuek Errusia inbaditzea eragiten du. ''Txakur-bihotza'' izeneko eleberria zientzia-fikzio filosofikoan sailkatu daiteke: kirurgialari batek txakur bat gizon eraldatzea lortzen du, baina ez du erdiesten haren piztia-atabismoak gainditzea eta, berehalaxe, arrisku publiko bilakatzen da.
 
Bulgakovek ez zuen sinesten gizartearen eraldatze iraultzailetik "''gizon berri"'' bat jaioko zenik. Aldiz, belaunaldiak igaro ahala eraikitako kultura desegiteak gizarteak balioa galtzea ekarriko zuela uste zuen. Zientzia-fikziozko beste hiru antzezlan ere zor zaizkio: ''Adan eta Eba'', ''Dohatsutasuna'', eta ''Ivan Vassilievitch''.
 
Historia-gaiekin, berriz, beste bi antzerki-lan idatzi zituen: ''Jainkozaleen kabala'', Molièreren[[Molière]]ren bizitzari buruzkoa, eta ''Azken egunak'', Puxkinen[[Puxkin]]en bizitza kontatzen zuena. Bi lan horietan, hala ere, autobiografia ukitu bat ere nabaritzen da: artistaren eta aginpidearen arteko gatazka tragikoaz ari baitira biak ala biak.
 
 
=== ''Maisua eta Margarita'' ===
Gogoeta luzeen ondoren eta iturri askotariko (demonologia eta magia, erlijioen historia, Erroma, arkeologia, Palestina, eta abar) dokumentatze-lan nekagaitz eta zehatzetatik jaiotako ''Maisua eta Margarita'' eleberri korapilatsuan, Bulgakoven aurreko lanetan erabilitako gai eta gogoeta gehienak aurkitzen dira. Hiru gai ehotzen dira eleberrian: sobietar gizarteak arbuiatutako idazle baten patua, deabruak [[1930eko hamarraldianhamarkada]]n Moskura egindako etorraldia, eta Kristoren[[Kristo]]ren nekaldia. Idazlearen eta aginpidearen arteko gatazka, kasu honetan, Pilatoren[[Pontzio Pilatos]]en eta [[Jesus Nazaretekoa|Jesusen]] arteko aurkakotasunaren argitan aurkezten da. Nekaldiaren kontakizuna ez da Ebanjelioetan[[Ebanjelio]]etan oinarritzen, baizik eta, dirudinenez, David Straussen ikuspegi kritikoan. Gaiaren errealismoak Kristoren historikotasuna azpimarratzen du. Bulgakovek, era horretan, aurka egin zion garai hartako [[Sobietar BatasuneanBatasun]]ean sobera hedatua zegoen tesiari, tesi horren arabera Kristo mitozko pertsonaia bat baizik ez baitzen. Nahiz eta eleberrian ''Fausto'' aipatzen den, Bulgakoven deabruak ez du zerikusirik Goetheren[[Goethe]]ren Mephistorekin. Izan ere, deabru tentatzaile bat izan ordez, gaiztoak zigortzeko tresna bat besterik ez baita. Zintzoak mendekatzean, badirudi, paradoxazkoa bada ere, ongia egiten duela. Deabruaren eta haren akolitoen pasadizoen bitartez, egileak sobietar gizartearen satira indartsu eta guztiz barregarria egin zuen.
 
Oharmen zorrotz, irudimen ahaltsu eta umore handiko gizona zen Bulgakov. Haren ia obra guztiak inguruko errealitatean inspiratuak dira. Asko, gertaera bitxi batetik jaioak. Era berean, airean zebiltzan ideiak jasotzen zituen, ideia zientifikoak, batik bat.
53 ⟶ 47 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
 
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* [http://ekarriak.armiarma.com/?i=248 Euskarari ekarriak: Mikhail Bulgakov] Ekarriak.armiarma.com
 
{{bizialdia|1891ko|1940ko|Bulgakov, Mikhail}}