14:45, 5 abendua 2014ko berrikusketa aldatu 213.195.80.114 (eztabaida) →‎Historia Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		14:49, 5 abendua 2014ko berrikusketa aldatu desegin 213.195.80.114 (eztabaida) →‎Geografia Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
45. lerroa: == Geografia == Lau zati bereizten dira Kamerungo lurraldean: Lau zati bereizten dira Kamerungo lurraldean: a) Hegoaldeak Sanaga ibaiaren eta itsasertzaren bitarteko lurraldea hartzen du, eta ordokiak eta baso trinkoko muinoak ditu. b) Erdialdea, Sanaga ibaiaren iparraldearen eta Benoue ibaiaren arteko lur zatia, goi-ordoki zabal bat da, batez beste 1.370 m-ko garaiera duena. c) Iparraldeak sabanako zabaldiak ditu, eta maldan behera, Txad aintzirara bitarteko zatia hartzen du. d) Mendebala menditsua da; bertan dago Afrikako mendebaleko mendi garaiena, Kamerun sumendia, 4.095 m. Kamerungo ibai nagusiak Sanaga eta Benoue dira. Sanagak Atlantiko ozeanoan du isuria; Benoue Niger ibaiaren adarra da. v Klima eta landaretza. Kamerungo klima beroa da, ekuatorean baitago. Urtean 21-28 Â°C bitarteko tenperaturak ditu, mendietan izan ezik. Iparraldean hegoaldean baino euri gutxiago egiten du: itsasertzean, 3.800 mm urtean, eta erdiko ordokian 1.500 mm. Hegoaldean bi sasoi lehor izaten dira (abendua-otsaila eta uztaila-iraila), eta iparraldean bakarra (urria-apirila). Hegoaldean oihanak daude, erdialdean hosto iraunkorreko eta erorkorreko basoak, eta iparraldean sabana da nagusi.▼ a) Hegoaldeak Sanaga ibaiaren eta itsasertzaren bitarteko lurraldea hartzen du, eta ordokiak eta baso trinkoko muinoak ditu. b) Erdialdea, Sanaga ibaiaren iparraldearen eta Benoue ibaiaren arteko lur zatia, goi-ordoki zabal bat da, batez beste 1.370 m-ko garaiera duena. c) Iparraldeak sabanako zabaldiak ditu, eta maldan behera, Txad aintzirara bitarteko zatia hartzen du. d) Mendebala menditsua da; bertan dago Afrikako mendebaleko mendi garaiena, Kamerun sumendia, 4.095 m. Kamerungo ibai nagusiak Sanaga eta Benoue dira. Sanagak Atlantiko ozeanoan du isuria eta Niger ibaiaren adarra da Benoue. ▲Lau zati bereizten dira Kamerungo lurraldean: a) Hegoaldeak Sanaga ibaiaren eta itsasertzaren bitarteko lurraldea hartzen du, eta ordokiak eta baso trinkoko muinoak ditu. b) Erdialdea, Sanaga ibaiaren iparraldearen eta Benoue ibaiaren arteko lur zatia, goi-ordoki zabal bat da, batez beste 1.370 m-ko garaiera duena. c) Iparraldeak sabanako zabaldiak ditu, eta maldan behera, Txad aintzirara bitarteko zatia hartzen du. d) Mendebala menditsua da; bertan dago Afrikako mendebaleko mendi garaiena, Kamerun sumendia, 4.095 m. Kamerungo ibai nagusiak Sanaga eta Benoue dira. Sanagak Atlantiko ozeanoan du isuria; Benoue Niger ibaiaren adarra da. v '''Klima eta landaretza'''. Kamerungo klima beroa da, ekuatorean baitago. Urtean 21-28~~ Â~~° C bitarteko tenperaturak ditu, mendietan izan ezik. Iparraldean hegoaldean baino euri gutxiago egiten du: itsasertzean, 3.800 mm urtean, eta erdiko ordokian 1.500 mm. Hegoaldean bi sasoi lehor izaten dira (abendua-otsaila eta uztaila-iraila), eta iparraldean bakarra (urria-apirila). Hegoaldean oihanak daude, erdialdean hosto iraunkorreko eta erorkorreko basoak, eta iparraldean sabana da nagusi. === Mugakideak === 53 ⟶ 65 lerroa: [[Fitxategi:Mount Cameroon craters.jpg\|thumb\|left\|250px\|Kamerun Mendiko kraterrak.]] [[Kamerun mendia\|Kamerun sumendia]] (4.040 m) herrialdeko punturik altuena eta [[2000]]. urtean ~~azkeneko~~azken erupzioa izan zuen. [[Gineako golkoa]]n 400 kilometro inguruko kostaldea du hego-mendebaldean, eta haren aurrean [[Bioko]] uhartea du. Azkenik, [[Txad lakua]] ~~herrialdeko~~ iparraldeko puntan ~~kokatuta~~ dago. == Historia == 62 ⟶ 74 lerroa: [[Erresuma Batua]]k protektoratua ezarri nahi zuen lurralde horietan eta Kamerungo barne aldera sartu ziren britainiarrak. Hala ere, [[Alemania]]k hartu zuen lurralde osoa [[1848]]an. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondoren, Frantziaren eta Erresuma Batuaren artean banatuta gertatu zen [[Kamerun]], baina [[1960]]an Frantziaren mendean zegoen zatiak independentzia lortu zuen. Britainiarren mendean zegoen zatia, berriz, bitan banatu zen 1961ean: iparraldea [[Nigeria]]ri lotu zitzaion, eta hegoaldeak [[Frantzia]]rena izandako zatiarekin bat egin zuen federazio batean, eta [[Kamerungo Errepublika]]n ondoren. [[1972]]an gobernu bateratua ezarri zen, [[1960]]az gero agintean zegoen [[Ahidjo]] lehendakariaren esku utzirik aginpide betearazlea. Ahidjok erregimen gogorra finkatu zuen ~~Kamerunen~~; gogortasun hori salatu zuten giza eskubideen aldeko europar elkarteek, milaka preso politiko zeudela jakin zutelarik. 1982an ustekabean dimisioa ~~eman~~auekeztu zuen lehendakariak, eta Biya Lehen Ministro ohiaren esku gelditu zen kargu hura, nahiz eta Ahidjo izan zen aurrerantzean ere Kamerungo Batasun Nazionala (UNC) legezko alderdi bakarraren burua. Biyak zenbait estatu kolperi aurre egin behar izan zien, eta Ahidjo haren kontrako konplota bultzatu izanaz akusatu zutelarik, ihes egin behar izan zuen 1983an. 1985ean, UNC alderdiak RDPC ([[Kamerungo Herriaren Elkartasun Demokratikoa]]) izena hartu zuen, baina bide politiko berari jarraitu zion, harik eta 1991n oposizioko alderdiak onartu ziren arte. Izan ere, 1990 inguruan, herritarren eta oposizioaren kontrako jarrera nagusitzen ari zela ikusirik, zenbait berrikuntza egin behar izan zituen Biyak. Dena dela, oposizioan ez zegoen batasunik, eta 1992ko lehenengo hauteskunde alderdi-anitzetan Paul Biya hautatu zuten berriro. Oposizioak, atzerriko begiraleen onespenarekin, iruzurra salatu zuen, baina gobernuak ez zuen onartu aldaketarik. Ipar-ekialdean Fru Ndik, FSD (Frente Sozial Demokrata) alderdiko buruzagiak, lehendakari izendatu zuen bere burua, eta eskualde hartan nagusitzen ari zen nahasmenduari aurre egiteko, larrialdi egoera ezarri zuen gobernuak. Bestalde, "koalizio gobernu" bat osatu zuen, RDPC zena nagusi, eta zapalkuntza gogorra bideratu zen gobernuaren kontrako adierazpenen aurka. Oposizioko alderdiek ez zuten batasunik lortzen (Errepublikaren Aldeko Mugimendua zegoen batetik, FSD bestetik, Demokraziaren eta Aurreramenduaren Batasun Nazionala, UNDP ere bai), eta barne zatiketa handiak izan ziren haien baitan; egoera nahasi horrek Biyari indar eman zion 1996ko udal hauteskundeetarako. 1996ko konstituzioan, Kamerungo batasuna berretsi zen, senatua antolatzeko proposamena egin zen, eta lehendakari kargua zazpi urtez behin berritzeko epea finkatu zen. 1997an, berriro izan zen garaile Biya, beste zazpi urterako. Azpimarratzekoa da, dena dela, hauteskunde haietan hiru milioi biztanlek bakarrik izan zuela botoa emateko eskubidea, gainerako guztiak "atzerritartzat" hartu baitzituen gobernuak. Gaur egun, beraz, Biyak segitzen du agintean eta [[Peter Mafany Musonge]] da Lehen Ministroa. 1998an istiluak sortu ziren Nigeriaren eta Kamerunen artean, bien artean muga egiten duen Bakassiko penintsula aberatsaren gaineko nagusitasuna dela-eta. 2004an, Biyak berriz irabazi zituen lehendakaritzarako hauteskundeak, baina sektore batzuek zalantzan jarri zuten hauteskundeen garbitasuna.

Kamerun: berrikuspenen arteko aldeak