Lizarra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
→Lizarratar ospetsuak: Kotemi ezezaguna da, eta Javi Martinez, Aiegikoa |
WP:EHUdalerriEredu egitura ematea eta beste |
||
4. lerroa:
| armarria = Escudo de Estella.svg
| nongo = Lizarrako
| ofiziala = Estella
| merindade = Lizarrerri
| postakodea = 31200
17. lerroa:
| distantzia = 44
| euskaldunak = 10,43
| sorrera = [[914]] <small>
| herritarra = lizarratar
| alkatea = Begoña Ganuza Bernaola, ([[UPN]])
27. lerroa:
[[Itsas maila]]tik 426 metro gorago dago, [[Jurramendi]] mendiaren azpian, eta [[Ega]] ibaiak zeharkatzen du. [[914]]. urtean sortu zen Lizarra.
== Geografia ==
Herria [[Nafarroa Garai]]ko erdialde-mendebaldean da, [[N-111]] errepidea [[Iruñea]]-Lizarra norabidea hartuta.
=== Ingurune naturala eta klima ===
[[Fitxategi:Estella 15.jpg|thumb|left|280px|Lizarraren eta inguruko mendien ikuspegia.]]
[[Ega]] ibaiak Lizarra zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, [[Urederra]] ibaiaren ur-emaria (15,16 m/seg batez beste) jaso eta gero. [[Urederra]]k aldi berean, [[Eraul]] ibaiaren emaria (7,11 m/seg batez beste) jasotzen du.
Lizarra bi klimaren artean dago: batetik mediterraneo-kontinentala, [[Ebro]] ibarrekoa, eta bestetik [[Burunda]]ko klima ozeanikoa. [[Urtarril]]ean, batez besteko tenperatura 3,9 °C da, eta minimoa 0,1 °C; [[uztail]]en, batezbestekoa 20,5 °C da, eta maximoa 27,2 °C. Historian izandako tenperaturarik muturrekoenak -14,5 °C eta 41 °C izan dira. Urteko batez besteko prezipitazioa 650 eta 700 mm bitartekoa da, urte osoan banaturik, baina batez ere [[udazken]] eta [[udaberri]] inguruan. Hilik idorrenak [[uztail]]a eta [[abuztu]]a dira.
Klima kontinentalaren eta
==== Estazio meteorologikoa ====
Herrigunearen kanpoaldean, Puytik gertu dagoen Eskola tekniko profesionalean eta itsasoaren mailatik 486 metrora, [[Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernua]]k jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>[http://meteo.navarra.es/estaciones/estacion_detalle.cfm?idestacion=7 Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.]</ref>
===
Lizarrak [[Deierri]]rekin egiten du muga iparraldean, [[Villatuerta]]rekin ekialdean, [[Aiegi]] eta [[Allin]]ekin mendebaldean, eta [[Aberin]]ekin hegoaldean.
=== Auzoak ===
Rocamador, San Pedro, San Migel, San Juan, Remontival, Zezen Plaza eta Deierri, Zaldu, Puy, Volante, Zalatanbor, Lizarra, Nabarreria, Kale Nagusia, Valdelobos, Donejakue Plaza, San Benito, B Sektorea, Merkatondoa, San Kristobal eta Fuente de la Salud.
110 ⟶ 113 lerroa:
[[2008]]ko erroldaren arabera, 1.540 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,05, ([[Nafarroa Garai]]ko batezbestekoaren gainetik).
==
=== Udal hauteskundeak ===
Lizarrako alkatea [[UPN]] alderdiko María Begoña Ganuza Bernaola da [[2007]]ko udal hauteskundeez geroztik. Orduan Udaleko hamazazpi zinegotzietatik zortzi lortu zituen [[UPN|Nafarroako Herriaren Batasunak]] eta [[CDN]] alderdiaren botoei esker lortu zuen alkatetza. Baliogabeko botoak 56 izan ziren (emandako guztien %0,74) eta 102 boto zuri izan ziren (botoen %1,37). Abstentzioa %15,67koa izan zen.
281 ⟶ 209 lerroa:
|}
==
Lizarrak [[Lizarrerri]] osorako hainbat zerbitzu eskaintzen ditu:
* '''[[Osasun]]a''': [[Garcia Orcoyen Ospitalea]]
* '''[[Garraio]]ak''': [[La Estellesa]] autobusak.
* '''[[Hezkuntza]]''': [[Lizarra ikastola]] (1933-36, 1970-).
Lizarrerriko autobus zerbitzua ([[Tierra Estella Bus]] deritzona) [[2008]]. urtean 195.000 pertsonak erabili zuten<ref>[http://www.diariodenavarra.es/20090207/tierraestella/el-tierra-estella-bus-gana-13-000-viajeros-encamina-hacia-200-000-anuales.html?not=2009020702135837&idnot=2009020702135837&dia=20090207&seccion=tierraestella&seccion2=tierraestella&chnl=10 ''El Tierra Estella Bus gana 13.000 viajeros y se encamina hacia los 200.000 anuales'' Diario de Navarra egunkariko albistea.]</ref> eta 2 lineak osatzen dute:
{| class="taulapolita"
!Línea!! Ibilbidea !! Ordutegia !! Maiztasuna !! Oharrak
|----
|[[Fitxategi:TUCPamplona1.GIF|20px]] || Garcia Orkoien Ospitalea - Villatuerta || 07:45 - 20:30 || 60´
|----
| || Villatuerta - Oteitza || 07:30 - 20:45 || 8 zerbitzu eguneko
|----
| || Garcia Orkoien Ospitalea - Abartzuza || 07:30 - 20:45 || 4 zerbitzu eguneko
|----
|[[Fitxategi:TUCPamplona2.gif|20px ]] || Garcia Orkoien Ospitalea - Iratxe || 07:30 - 20:45 || 60´
|----
| || Iratxe - Iguzkitza|| 07:30 - 20:45 || 2 zerbitzu astearte eta ostegunetan
|----
| || Iratxe - Villamayor de Monjardin || 07:30 - 20:45 || 2 zerbitzu astearte eta ostegunetan
|----
| || Iratxe - Arroitz || 07:30 - 20:45 || 4 zerbitzu eguneko
|----
|}
=== Bestelako autobus lineak ===
''Automoviles Urederra'' autobus konpainiak [[Lizarra]] inguruko hainbat herrirekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
* [[Larraona]] - [[Aranaratxe]] - [[Eulate]] - [[Zudaire]] - [[Barindano]] - [[Etxabarri]] - [[Lizarra]]
''[[La Estellesa]]'' autobus konpainiak [[Aguilar Kodeskoa]] eta [[Iruñea]] bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodeskoaren norantzan eta lau zerbitzu kontrakoan. Linearen ibilbidea honakoa da:
* [[Aguilar Kodeskoa]] - [[Cabredo]] - [[Marañon]] - [[Genevilla]] - [[Zuñiga]] - [[Antzin]] - [[Murieta]] - [[Lizarra]] - [[Villatuerta]] - [[Zirauki]] - [[Mañeru]] - [[Gares]] - [[Obanos]] - [[Legarda]] - [[Zizur Nagusia]] - [[Iruñea]]
== Kultura ==
=== Kirolak ===
Lizarran bada [[esku huskako pilota|esku huskako]] hainbat pilotari profesional eman dituen klub bat: [[San Miguel pilota kluba]]. Herriko [[Remontival pilotalekua]]n du egoitza.
=== Jaiak eta ospakizunak ===
San Andresen eta Puyko Andre Mariaren omenezko jaiak antolatzen dira, Lizarrako zaindari baitira biak. Jai nagusiak [[uztaila|uztaileko]] azken astean edo [[abuztua|abuztuko]] lehen astean izaten dira, San Andresen omenez. Inauteriak eta Errege eguna ere nahiko ospetsuak dira.
=== Dantzak ===
Lizarrako dantzarik famatuena Larrain dantza da. Horrez gain, urtean zehar hainbat kalejira antolatzen dira, eta "Zorabioaren dantza" izenekoa. Musika tresnarik ezagunena gaita edo [[dultzaina]] da.
=== Lizarrako gaztetxea ===
Gaur egungo Piñupe gaztetxeak sei urte daramatza zabalik. Alabaina, ez da Lizarrako lehenengo gaztetxea, izan ere, hainbat lekutan, beste sei urtez ibili da lanean. Bertan askotariko jarduerak egiten dira: kontzertuak ([[Anestesia (musika taldea)|Anestesia]], Naiz Roxa, Inoren Ero Ni eta Victim Chaos taldeekin, besteak beste) eta hainbat antzerki, tailer eta hitzaldi (Elkartzen, Sumendi...). Horrez gain, igandero zinema emanaldiak izaten dira bertan .
== Ondasun nabarmenak ==
[[Fitxategi:Estella_spedro_cloitre.jpg|thumb|right|220px|San Pedro elizaren klaustroa.]]
=== Puyko Andre Mariaren basilika ===
{{sakontzeko|Puyko Andre Mariaren basilika}}
Puyko Andre Mariaren basilika Lizarrako goiko aldean dagoen eliza modernoa da, udalerriko bi zaindarietako baten omenez [[XX. mendea]]n eraikia, [[XI. mende]]ko baseliza eta gero tenplu barrokoa izan zenaren gainean egina.
=== Lizarrako gaztelua ===
Lizarrako Gaztelua herriaren gaineko haitzean zegoen, gaur egun oraindik ere "Gazteluen Gurutzea" izena duen lekuan. Bertan, [[XVI. mende]] arte, gotorleku garrantzitsua izan zen, eta [[Erdi Aroa]]n zehar [[Nafarroako Erresuma]]ko defentsarako gotorleku sareko eraikuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen. Hiru babeslekuk osatzen zuten, Zaratanbor, Bermetxet eta Talaia izenekoek. Mendeak igaro ahala, hainbat eraberritze izan zituen gazteluak, hormak sendotu eta [[Gaztela]]ren erasoaldiek eragindako kalteak konpontzeko.
1512an, [[Gaztelako Erresuma]]k Nafarroakoa inbaditzean, Gaztelako Armadako gizonek hartu zuten gaztelua, eta horrela [[Cristóbal Villalba]] koronela gazteluko alkaide bihurtu zen, bai eta inguruko lurren jabetza eskuratu ere. 1572an [[Filipe II.a Espainiakoa]]k, ordea, Vespasiano Gonzaga bertako alkaide zela, gaztelua eraistea agindu zuen. Eraiste-lanetan, harrietako batzuek San Pedro de la Rua parrokiako klaustroa eta kaperak kaltetu zituzten.
=== San Pedro Ruakoa parrokia ===
San Pedro Ruakoa parrokia, herriko elizarik garrantzitsuena da, eta gaur egungo eraikina, ziurrenik, antzinako baseliza zaharren baten hondarren gainean eraiki zen [[Erdi Aroa]]n. Gaur egungo eraikina, [[XII. mendea]]ren amaieran eraikitzen hasi zen. Eraikineko gunerik zaharrena aurrealdea da, [[XIII. mende]]koa, estilo [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] berantiarrekoa]]. Horrez gain, nabeen gorputzean osagai zistertarrak ikus daitezke. Eliza herriaren gaineko gune batean dago, beharbada, jatorrian izan zuen defentsarako izaeraren adierazle. Eraikina herriaren eta Lizarrako gazteluaren erdibidean zegoen.
=== Done Mikel parrokia ===
{{sakontzeko|Done Mikel eliza (Lizarra)}}
Herriaren ondoko gain batean dago, Lizarrako jatorrizko burgutik aldendurik. Parrokia San Pedro de la Ruako parrokiarekin batera eraiki zen [[XII. mendea]]n. Eliza estilo [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] berantiarrekoa da eta zirkuluerdi-formako abside hirukoitzeko aurrealdea dauka. Erdiguneko absidearen azpian malda saihesteko eraikitako kripta bat aurkitu zuten [[XX. mendea]]ren amaieran. Gurutzaduraren besoak eta alboetako nabeak gurutzeria bakuneko estaldura dute, eta erdialdeko nabe nagusiak, izardun gangez eginiko estaldura konposatua dauka, ziurrenik [[1537]]an Juan Agirrek egindako lanaren ondorioz.
=== Bestelakoak ===
* Lizarrako zubia.
* Nafarroako Errege-erreginen jauregia
* Justizia Jauregia
* Santa Klara komentua
==== Santa Klara komentua, argazkitan ====
<gallery>Irudi:Estella-Convento Santa Clara 06.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 07.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 05.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 04.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 03.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 02.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 01.JPG|</gallery>
== Lizarratar ospetsuak ==
| |||